1. Три дена пред јулските избори го сонував Црн Дрим – таа голема вода од женски род со машко име и темен прекар, и со темносина боја како редуцирана крв од човечка вена, која веќе илјадници години низ бавен тек го бара своето „срце“ во блискиот предел…
Сонував како надоаѓа со витли и со прелевна сила кон својот (не)дозволен водостој и во мигот кога водата ја достигна критичната линија – се разбудив со она мачно чувство на егзистенцијален немир.
Можеби во надеж да ја растерам таа предупредна слика од сонот што се прелева во јавето, се сетив како еднаш одамна на нејзините брегови (самиот уште во брзакот), во стара рибарска куќа со широки порти, помеѓу стари пријатели, ја вкусив првпат „тресената“ – рецепт што ѝ припаѓа на старата „природна“ кујна, според која ’рбетникот се храни со безрбетното (а не обратно), иако таму, како и овде – ’рбетното најпрво се „ослободува“ од ’рбетот.
„Тресена“ се подготвува од печена пастрмка, која се двои од ’рбетот и коските, а потоа се меша со ситно исечкан кромид, лимонов сок/киселина, пипер и сол. Јадењето добива додадена вредност кога се приготвува со рацете што се „бореле“ со грабливката (пастрмката е неприкосновен грабливец на слатките води) и „крвавеле“ од гроздовите што сами ги береле и претворале во вина, а потоа ги налеваат на трпезата со „тресената“, дури во заднина како завеси што се сушат испаруваат фатените длабочини од рибарските мрежи…
2. Три дена по јулските избори, во мислите се навраќам на една од последните сцени од „Старецот и морето“ на Ернест Хемингвеј: стариот и преморен рибар (Сантјаго) се враќа на брегот по тридневна исцрпувачка битка на отворено море со големиот марлин (риба слична на сабјарка).
Сантјаго го остава јаловиот улов, поточно она што останало од тешко извојуваната победа во морето: голиот скелет на рибата врзана за чунот е единствениот сведок на нерамната борба со (по)силните струи и грабливци и единствениот трофеј на уште една Пирова победа за човекот.
Тешката глава и клапнатата опашка на рибата се последните остатоци и мерници за големината и силата на однесеното. Со последни сили, рибарот го нарамува јарболот од чунот како сопствено распетие и се довлекува до својата колиба, каде што му се препушта на сонот со лавовите – сон за изгубената сила на младоста. Тешкиот чекор и длабокиот сон се мерници за интензитетот на битката и издржливоста на човекот.
Сцената со нарамениот рибар е библиска: не само поради очигледната сличност на јарболот со крстот од Голготата, туку и во возвишената помиреност на рибарот со големата загуба – зад неговиот грб останува разграбаниот плен од епската битка без хроничари: во морето, како и на брегот, се лови за да се јаде и се јаде за да се лови.
Судбината на рибарот се израмнува со онаа на рибата, а судбината на распнувачот со судбината на распнатиот. Ајкулите ќе го однесат она што Сантјаго ќе го извлече од длабочините со прежилени раце, кои (како кај Исус) – се нарежани со рани од борбата со марлинот, а самиот тој, иако на крајот соголен, чекори непобеден…
3. Тече третата година откако запеаја третите петли на „искариотските“ договори со кои „народните пратеници“ му свртеа грб на народот и се понесоа со историјата и идентитетот на еден народ и една земја како концесионери со рибен фонд. На изборите, еден голем дел од народот го оправда ваквиот однос. Секако – не го казни.
Но се трудам да го разберам мојот собеседник: несомнено – преморен и премален човек што (како и Сантјаго) жали за изгубената сила на младоста и во чиј сон не навраќаат ни лавовите што ја предале сопствената сила. Нарамен со јарболот на личната егзистенција ѝ свртува грб на оваа „разјадена и врзана“ земја, која бездруго личи на тажниот скелетен трофеј од марлинот во новелата.
Од неа останале само главата што мириса на расипано и опашка во која нема многу за чистење, додека средишниот слој завршил во устите на грабливците. Од извојуваната слобода каква што ја помнат старите добри рибари не останало ништо, освен голиот ’рбет на егзистенцијата (или ’рбетот на голата егзистенција), чија единствена преостаната улога е да ги држи главата и опашката (како по лоша навика) во бесмислена симбиоза.
Но неговите раце не се како оние на рибарот: на нив ги нема раните од борбата што го влечат марлинот од длабокото, ниту трагите од борбата со ајкулите да ги спречи да го однесат тешко спечаленото… Ниту ги гледа (не може или не сака да ги види?) своите претходници на брегот, кои и покрај долгата историја на поразени очекувања и одземени печалби се враќаат и повторно тргнуваат во вечната борба (и братство) со океанот, жедни за големиот сон, додека конецот и уката за влечење и тргање им ги предаваат на идните наследници (идните рибари) како една голема тајна на опстанокот, поголема и постара од сите марлини…
Па сепак, и со таков, свртен грб (како оној на Сантјаго), нему му е блиска заедничката судбина на распнуваниот и распнувачот. И на проклетството: да го почувствува вкусот на победата, а потоа да му се одземат нејзините плодови, само што нему рацете повеќе му личат на распнувачот. За разлика со него, Сантјаго се бори до самиот крај: кога го губи харпунот во борбата со ајкулите, тој посега по она што преостанало во чунот и со него се брани од грабливците – уште една метафора за човечката непомирливост со поразот.
Но во денешно време метафорите се опасна работа, а самиот Хемингвеј во своите преписки ќе напомене дека не постојат никакви симболики во делото, имено – дека морето е море, старецот е старец, рибата е риба, а ајкулите се ајкули како и сите други.
Она што нив ги надминува, тврди Хемингвеј, е она што човек го гледа во нив, според она што го знае. Па, така, „одненадеж“ – старецот станува риба, а рибата – старец, морето – живот, а животот – море…
4. Три дена пред истекот на јули, повторно го сонувам Црн Дрим, овој пат како од јавето се прелева во сонот.
Дрим е река, но реката не е црна, само се вели така, метафорично, како и за многу нешта на брегот. Во оваа колумна, сепак, нема симболика: Македонецот е човек, а крвта е црвена, како и кај секој човек. Рибата смрди од главата, а се чисти од опашката, како секаде и секогаш, а целата нејзина сила се наоѓа во средниот слој. Оттаму, од срцето, доаѓа крвта богата со кислород, да потече како река што го крепи целиот организам.
Она што нив ги надминува нив, тврдам, е она што човек го гледа во нив, според она што го знае…
Само „тресената“ е повеќе од рецепт: станала метафора за една земја и за еден народ кому му се вадел ’рбетот, му се ставало сол во раните и му се запиперила опстојбата од некои лица со кисели насмевки, но немал доволно кромид за да пушти солза или пцовка, онака – на старо рибарски.
„Тресена“ е и вистината што добро испечена и без коски ќе се сервира на масата освежително и со послевкус што режи во грлата – како добро изладен шприцер.
