Деновиве се одржаа единаесеттите поетски средби на „Лесновски ѕвона“ во чест на поетот Чедо Јакимовски. Една од неговите најубави и воедно најтревожни песни го носи истиот наслов, а тревожното „породување“ во светот на стравот и сјајот го најавува со зборовите – Која ѕвезда згаснала ноќва, па безумно грмат лесновските ѕвона…
Меѓу мостови од камен, убавиот збор, напоредно со тревожниот, „ѕвонеше“ меѓу вљубеници и болувачи на зборот. Но „ѕвонот“ на зборот е многу повеќе од слава на убавината и тажаленка по минливоста. Поезијата во себе ја носи и осудата на сите неправди и настојувања да го сведат човекот на една димензија – еднодимензионален човек – потрошувач (на Маркузе) и политичко суштество во најпрофаната смисла на зборот. Впрочем, политичкото (повторно, во профана смисла) е во секоја пора на нашето општество, во постојан (за жал, успешен) обид да го обессили и заслепи во човечкиот дух (небаре некоја Далила) секој напор за возвишени чувства, за себесознавање како поклоник на убавото и убавиот збор, како хомо поетикус. Еден современик на поетот сведочи дека тој (Чедо Јакимовски) имал зазор само од зборот, од неговата силина и можноста за негова злоупотреба. Оттаму и поетовата одговорност пред (употребата на) поезијата како „единствена вредност во животот“ и оставнината само од три стихозбирки (мајсторот на сонетот бил вистински економ – домаќин на зборот). Но би рекол три „столбени“ збирки, во кои секој еден збор тежи како неодвоив камен во мостот, за да носи, долго по векот на својот градител.
Таквите столбови и таквите градители во времето што доаѓа стануваат светилници, фрлајќи светлина зад себе и пред себе. Така бидуваат препознаени. Тие се едновремено толкувачи на времето и негови пророци, како и мостовите во Кратово, изѕидани од вулкански камен, кои уште ја носат светлината на своите градители. Зборот на поетот и каменот од неговото родно место како да се сродиле еден со друг или како да се разделиле од една целина, за повторно да поврзат нешта надвор од нив. Каменот преку мостот ги поврзува бреговите и луѓето, а зборот преку песната – празнините на човечката душа со малите нешта што го полнат животот. Песните на Јакимовски се извишуваат како столбови на храброста и прекорот, достоинствено и доследно на неговата (и човечка) бунтовна суштина. (Нѐ) потсетуваат дека човек низ маката и страдањето се извишува до човечноста.
Деновиве сѐ погласни се повиците за стишување на зборот, за замолчување на „ѕвонот“ во одбрана на достоинството, на доследноста кон својата припадност и прекор кон уценувачкиот однос на еден сосед и меѓународната одбрана на таа неправда, сосе сервилноста на домашната политичка елита. Да се притаи шумливоста на тревожниот збор, за да не се наруши тишината на „злосторството без казна“, додека се преговара „на високо“ за зборовите што најточно би нѐ опишале во зоната на ниското (снисходливост е еден збор што ми доаѓа на ум во описот на тој напор). Во обид да се осветли времето што пристигнува, се затемнува времето што изминало. И некако природно се надоврзува приказната за Самсон и Далила, кои во своите имиња ги носат светлината и темнината. Сечењето на косата на Самсон е чин на обессилување, по што следува и мигот на ослепување. Самсон бидува консумиран од темнината. Метафората е предупредувачка и, по сѐ изгледа, мошне жилава на забот на времето.
Но да се вратиме во кратовскиот „вилает“. Потаму од камените мостови на Кратово, накај Крива Река, постојат едни други столбови, од бетон, кои веќе долги години бесмислено се извишуваат. Замислени да ги поврзат Македонија и Бугарија со железничка пруга (како дел од Коридорот 8) тие (сѐ уште) поврзуваат единствено два века (и два милениуми) и го носат само сведоштвото на незавршеното и нецелисходно потрошеното. Нема полесен плен за забот на времето од она што не поврзува ништо и не носи светлина во себе. Колку ли помали бетонски столбови стрчат по оретчените со луѓе градови на државата, како сведоштва за недовршени домови, непополнети празнини, „закровени“ на друга страна на светот. Како непрепознаени столбови се бројат и многуте високообразовани и можеби последните занаетчии, што ќе ги втемелат своето знаење и вештини во други национални економии и ќе го потпираат растот на бруто (не)домашен производ по жител, дури македонскиот паѓа под нулата. Со полно право. Кажано со економски речник, знаењето чини (пари, време и опортунитетен трошок) со потстрек истото да се валоризира. Неуспех на една држава е да не ги препознае (или не знае) да ги вгради во своите темели знаењето и вештините на своите граѓани, преку ефикасен и правичен пазар на трудот. Не, не постои позгодно време да „загрмат лесновските ѕвона“ во одбрана на тревожниот збор, какво што е времето, тревожно и варварско во методите на присвојување на туѓото, а распродажба на своето. А поезијата е браник против варварството.
Деновиве, Македонија остана без уште еден столб на стихот, Матеја Матевски.
Поројните дождови оваа пролет ме потсетија на неговиот триптихон „Дождови“, напишан во една далечна пролетна ноќ на поројни дождови, како одек на „една гроза на загрозен живот“ напоредно со оптимизмот на своето време. Повторно, историјата е повторување метафори. За Матевски, песната е таа што ги афирмира(ла) потребата и слободата да се говори за новите, а вечни егзистенцијални прашања и проблеми. Можеби низ поетите „дуваат“ непознати сили (како што би рекол хрватскиот поет Тин Уевиќ), но низ Македонија сѐ уште дуваат добро познати и не така добри сили, за кои се нужни поцврсти столбови. Обидот за преименување е подметнување барут во еден од разнишаните столбови на државата – во идејата за неа. Освен физичката база (луѓе, територија, природни ресурси) и институциите (власта, судските тела, правото итн.), идејата за државата е амалгамот што ги поврзува територијалната, политичката и социјалната содржина, вкоренета во битието на населението, без која преостанатите сегменти се неодржливи. Овие столбови и некои други „потпорни“, како и нивната меѓусебна условеност, се услов за државноста и нејзината безбедност.
Столбовите се почеток на секоја градба и последен паметник. Столбот на благородното свети надалеку, а единствениот столб што ја „краси“ добата на прекрстување е столбот на срамот. Уметноста, пред да му даде крилја на човекот, најпрво му ги крши нозете. Таков е патот на духовното возвишување на човекот. Но нема ништо возвишено во „кршење на колената“ на еден народ, од двете страни на срамниот чин. Самсон, иако обесилен и слеп, успева да ја поврати силата (со верба) и да ги урне носечките столбови на храмот на Фелистинците, пресудувајќи си така себеси и на своите угнетувачи. Неговата верба е она за кое неговите угнетувачи се слепи при очи. А вербата (не нужно верата) е столбот што го одржал овој разнебитен народ на крстопат од патишта на свила и крстоносци.
Македонија, се разбира, не е Самсон (полубог), ниту Херкул, но е обессилена, економски, социјално и институционално. И хумано. Не знам со сигурност ни дали Самсон е само жива легенда, но ме плаши живоста на метафората и слепилото. Ме плаши и метафората на дождот што прокиснува низ стиропорните столбови на Владата. И јас, како Чедо Јакимовски, имам зазор од зборот, од неговата силина и опасноста од негова злоупотреба. Кога „Сѐ е затворено, пат ни долу ни горе“, можеби најдобро е да се потпреме на непрепознаените столбови. Ако душата е ѕвон, тогаш зборот е клатно. Нека грмат лесновските ѕвона во ова тревожно време. Којзнае, можеби ќе нѐ разбудат.
(Авторот е магистер по мир и развој и поет)
