Две колумни од „Индекс.хр“ што фрлаат дополнителна светлина на воениот судир во Украина
Војната можеше да заврши во пролетта 2022 година доколку Украина се согласеше на неутралност. Ова го изјави лидерот на една од фракциите на владејачката партија Слуга на народот, Дејвид Арахамија. Ова е, по говорот на поранешниот советник од кабинетот на претседателот Арестович, втор ваков јавен настап од редовите на владејачката партија. Инаку, Арестович по заминувањето од советничката функција продолжи да ги критикува властите, а наводно ја напуштил државата.
Интервјуто на Арахамија
– Целта на Русија беше да изврши притисок врз нас да ја преземеме неутралноста. Тоа беше главната работа за нив: тие беа подготвени да ја прекинат војната ако ја прифатиме неутралноста, како некогаш Финска. И ние би се обврзале дека не сакаме да влеземе во НАТО – рече Арахамија.
На прашањето зошто Украина не се согласи, тој одговори дека, прво, потребно е да се промени Уставот и, второ, немало доверба кај Русите дека ќе се повлечат. Тој кажа и дека Борис Џонсон тогаш отишол во Киев и рекол дека не сака да потпише ништо со Русите и дека треба „само да се бориме“.
Треба да се напомене дека медиумите претходно неколкупати објавија (иако немаше официјални потврди) дека украинските власти одбиле да го потпишат договорот во пролетта 2022 година по посетата на британскиот премиер. Сега тоа го потврди и Арахамија. Според извештаите на медиумите, во пролетта 2022 година, претседателот Путин бил подготвен да ги повлече трупите на линијата од 24 февруари во замена за неутрален статус на Украина.
Поранешниот германски канцелар Шредер, кој учествуваше во преговорите, изјави дека претседателот Путин дури се согласил да ѝ го врати Донбас на Украина со посебен статус. Украина набрзо се повлече од преговорите.
Зошто Украина се откажа од договорот со Русија во пролетта 2022 година?
Изјавата на високиот функционер на владејачката партија Давид Арахамија отвора огромен број прашања. Врз основа на информациите од медиумите и од други извори, тогаш Русија во замена за неутралниот статус на Украина (одбивање да влезе во НАТО) беше подготвена без борба да ги напушти сите територии освоени по 24 февруари 2022 година.
И ако му се верува на поранешниот германски канцелар Шредер, Русија беше подготвена да ѝ го врати целиот Донбас на Украина во услови на широка автономија, по примерот на Јужен Тирол во Италија. Во идеално сценарио, Украина би ги ослободила речиси сите свои територии (освен Крим) практично без борба.
А од друга страна, што се однесува на НАТО, Украина сѐ уште нема гаранции за влез во Алијансата, ниту е сигурно дека ќе ги добие во блиска иднина. Значи, логично и легитимно е прашањето (под услов да се точни информациите од медиумите) зошто Украина би го одбила тоа. Арахамија дава два споменати аргументи: прво, мораше да се смени Уставот и, второ, немаше доверба во Русите дека ќе го исполнат договорот.
И двата аргумента се, благо кажано, нејасни. Да, за време на вонредна состојба е забрането да се менува Уставот, но ако се сака, може да има излез. На крајот на краиштата, ова е технички проблем и ако постои политичка волја (а бидејќи украинските власти на прво место преговараа за тоа, видоа некои опции), тоа не треба да биде проблем. Што се однесува на довербата, според договорот Украина не мораше да ја повлече војската, туку Русија. Згора на тоа (додуша, гледано од далечина), во замена за одлука за неутрален статус, прашањето за довербата би лежело првенствено на Москва, а не на Киев.
Подоцна украинските власти наведоа уште една причина за напуштање на преговорите – злосторствата во Буча. Но веднаш по откривањето на злосторствата, Зеленски рече дека преговорите со Руската Федерација треба да продолжат.
– Секоја таква трагедија, секоја таква Буча ќе ве погоди во овие или оние преговори. Но мора да најдеме можности за некакви чекори – рече претседателот во април минатата година.
Западно влијание?
Затоа, вообичаено, меѓу главните мотиви на претседателот за одбивање да склучи договор со Русија во 2022 година е фактот што тој, можеби под влијание на аргументите и ветувањата на западните сојузници, дошол до заклучок дека Русија не е подготвена за голема војна и затоа, со помош на Западот, Украина може целосно да ја порази руската армија и да ѝ ги диктира на Москва неговите мировни услови, кои би вклучиле повлекување на руските трупи до границите од 1991 година, исплата на репарации итн. Со други зборови, фигуративно кажано, Зеленски избра гулаб на гранка наместо врапче во рака.
Од друга страна, за сите оние што се сеќаваат на ситуацијата од почетокот на април 2022 година, тешко е да се поверува дека украинските власти тогаш би можеле да поверуваат во поразот на руската армија. Руската армија тогаш, повлекувајќи ги своите трупи од северот на Украина, започна офанзива на исток – во областите Харков, Донецк и Луганск, а започна и опсадата на опколениот Мариупол. Украинската армија почувствува зголемена потреба за оружје. Првите испораки на западни хаубици и гранати започнаа дури во средината на април. А ХИМАРС се појави дури во јуни. Во тоа време никој не зборуваше за снабдување на Украина со западни тенкови и ракети со долг дострел. САД дури ја блокираа испораката на авиони од советски тип. Сè уште немаше знаци на внатрешни немири во самата Русија. Напротив, стана јасно дека нејзината економија не пропадна под санкциите и дека го издржа главниот удар.
Во такви услови изгледа речиси неверојатно дека претседателот Зеленски би можел да одбие исклучително „атрактивна“ понуда во форма на руско повлекување на војниците од речиси сите окупирани територии на Украина без борба, верувајќи во можноста да ѝ ги диктира мировните услови на Москва.
Како теза се предлага дека имало некои околности на виша сила што го натерале Киев да ги отфрли таквите поволни услови за завршување на војната. Околностите се гледаат од интервјуто со Арахамија.
Премиерот Џонсон во Киев
Тој спомна дека тогашниот британски премиер Борис Џонсон отишол во Киев и рекол дека „ништо нема да потпишеме со нив, само ќе се бориме“. Се поставува прашањето што точно мислеше Џонсон со „нема да потпишеме ништо со нив“. Одговорот може да биде претпоставката дека западните земји одбија да дадат заеднички гаранции со Русија за безбедноста на Украина, што требаше да биде приложено на мировниот договор и договорот за неутрален статус.
Арахамија исто така директно рече: „Западните сојузници нѐ советуваа да не се согласуваме со краткорочни безбедносни гаранции, кои во тоа време беше невозможно да се дадат“.
Според тогашниот план, безбедносните гаранции требаше да ги обезбедат Русија, водечките западни земји и неколку други светски сили. Доколку земјите од НАТО одбијат да дадат гаранции, а ги даде само Руската Федерација, а можеби и Кина и Турција, тогаш тоа всушност би значело целосен прекин на односите на Украина со западниот свет. Претседателот Зеленски не можеше да го избере тоа. Со други зборови, токму ставот „ајде да се бориме“ на западните сојузници решително влијаеше на одлуката на украинските власти да се откажат од договорот со Руската Федерација во пролетта 2022 година. Во овој поглед, едно од клучните прашања во понатамошниот развој на настаните е дали оваа позиција на Западот сега е променета.
Дали се менува ставот на Западот?
Неодамна во медиумите се појавија информации дека лидерите на САД и на ЕУ наводно активно ги туркаат украинските власти да преговараат со Русија. Сепак, нема официјална потврда за тоа – само информации со повикување на одредени извори. Јавно и украинските власти и властите на западните земји нагласуваат дека не се подготвени на компромиси со Руската Федерација и бараат повлекување на војниците до границите од 1991 година. Како што стојат работите, а тоа во голема мера ќе се покаже од воената и финансиската помош на сојузниците, односно ако е навистина значително ограничена (како што предвидуваат многу медиуми), тогаш има знаци дека на Запад ставот е променет во однос на пролетта 2022 година.
Што се однесува на позицијата на Киев, во интервјуто Арахамија рече дека преговорите во моментов не се профитабилни бидејќи „преговарачката позиција е многу лоша“. Ако во 2022 година беше можно да ѝ се стави крај на војната со ослободување речиси на целата територија на земјата без борба во замена за неутрален статус, сега нема такви опции.
Алтернативата не е подобра – продолжување на војната со сите нејзини жртви и ризици, или мир/примирје по должината на линијата на фронтот со вистинска консолидација на руската контрола врз окупираните територии, а можно е тоа да биде придружено со дополнителни барања во форма на истиот неутрален статус. И покрај тоа, ситуацијата во Украина е сè уште далеку од преговори и, без разлика на висината на воената помош, Украина сигурно ќе се обиде да ја подобри својата позиција уште некое време.
Автор: Иван Човиќ
Авторот е машински инженер, поранешен џудист што двапати бил првак на Хрватска, а освојувач е на повеќе европски и светски купови. По мајка, по потекло е од Луганск, Украина. До денес ги одржува своите врски во Украина, а за „Индекс“ редовно пишува за случувањето во оваа земја
