Бугарската историографија се карактеризира со апсорбирани политички и идеолошки влијанија во сите историски периоди на своето постоење. Поради таквото прифаќање надворешни (неисториски, нефактографски) притисоци и влијанија, бугарската историографија или, попрецизно кажано, некои бугарски историчари што своевремено биле под силно влијание на одредени идеологии и политики, еден голем дел од националната историја реобликувале различно од фактичката состојба, која објективно требало да се отслика за одредени историски настани и личности. Поради таквите историски отстапувања, под влијание на политикантства, дел од бугарската историографија се карактеризира со непостојаност и недоследност, особено видливо кон ставовите за македонската историја. Нашите соговорници, кои се занимаваат со оваа проблематика, потврдуваат дека ситуацијата се должи пред сѐ на силните политички и идеолошки влијанија
Детектирани противречности и недоследности во бугарската историографија
Во светската историска наука постои согласност дека при пишувањето или презентирањето одреден историографски наратив е потребна историска објективност, односно стремеж кон точност и реалност. Бидејќи историјата, поточно историографијата, не е збирка на факти за минатото, туку изнесување аргументи за тоа што се случило во минатото врз основа на историски извори (документи, сведоштва, усни традиции итн.), потребен е еден научен пристап и методологија.
Затоа историската наука треба да биде лишена од пристрасност и сентименталност, но и ослободена од политизирање и идеологија. Доколку историографија е зависна од моменталните општествени политики или одредена идеолошка матрица, тогаш историографијата не е постојана и доследна. Во ваквата историографија има постојана промена на наративот и затоа можат да се забележат противречни искази. Во однос на оваа проблематика, историчарот Димитар Димески нагласува дека влијанието на политиката е постојана опасност за историската наука, односно Дамоклов меч, кој виси над историчарот за откривање на научната вистина.
Научноста запира кога историографијата започнува да исполнува политички цели
Недоследноста и противречноста во бугарската историографија може особено да се согледаат во пишувањата на Дино Ќосев, кој во одреден период бил „првата виолина“ на бугарската историографија, нагласува историчарот Димитар Димески, кој ги истражувал пишувањата и ставовите на Ќосев.
Нашиот соговорник, историчарот Димитар Димески истакнува еден многу пластичен пример за тој бугарски историчар, кој, како и повеќе други, потпаднал под влијание на политиката и идеологијата и практично ја жртвувал историската наука…
Примерот посочен од нашиот соговорник, историчарот Димитар Димески, вели дека „во почетокот на својата кариера Дино Ќосев јасно ги разграничува македонскиот и бугарскиот народ, но под влијание на политиката и идеологијата го напушта ова гледиште и кога пишува за македонското револуционерно движење или Илинденското востание, ги става во контекст на бугарската национална историја“. Постојат и низа други многубројни примери за непостојаноста и недоследноста кон македонското минато од страна на бугарската историографија, но за почеток ќе се осврнеме на овој.
Детектирани примерите што создаваат конфузија и подоцнежни тешки компликации и фрустрации
Имено, бугарскиот историчар Дино Ќосев во своето дело „Историја на македонското национално револуционерно движење“, објавено во 1954 година, Кукуш го именува како „гнездо на националната преродба и револуционерната борба на македонскиот народ“. Меѓутоа во 1968 година го менува овој став и за Кукуш пишува како „гнездо на бугарската национална преродба и на револуционерните борби во Македонија и Одринско“. Но ова не се единствените недоследности на Ќосев, како што посочува Димитар Димески.
Имено, во периодот од 1925 до 1933 година, Дино Ќосев станал дел од редакцијата на весникот „Македонско дело“, кој бил тврдина на македонизмот. Во овој весник биле објавени повеќе негови статии, за разни теми од историјата на македонското ослободително движење, како и за најистакнатите личности на Македонската револуционерна организација (МРО). Статиите ги пишувал под псевдонимот Д. Клисуров, а особена инспирација му било Илинденското востание, како „дело на целиот македонски народ“.
По судирот помеѓу Сталин и Тито, Дино Ќосев ја објавил статијата „Заветите на Илинденското востание“, во која истакнува дека разни фалсификатори на историјата тргнале „…ревносно да копаат јаз помеѓу бугарскиот и македонскиот народ“, заклучувајќи дека тоа е попусто затоа што „пријателството на двата братски народи – бугарскиот и македонскиот е цементирано со обилната заеднички пролеана крв против великобугарската реакција“.
– Во 1963 година, во текот на пленумот на Бугарската комунистичка партија, Тодор Живков најавил нова бугарска политика и го означил почетокот на историографскиот пинг-понг во врска со македонското прашање, кој трае до денес – вели Димитар Димевски.
Според него, Ќосев по неколку месеци преку весникот „Работничко дело“ најавил „ново разбирање на Гоцевата личност“ и во 1967 година напишал една кратка книга за Делчев. Истовремено, Ќосев се промовирал и како голем истражувач на писма и документи поврзани со Делчев, токму Ќосев е историчарот што му ја предал личната архива на Гоце Делчев во Централниот државен архив во Софија. Резултатите од својата работа, Ќосев ги објавил во големото дело „Гоце Делчев. Писма и други материјали“, во 1968 година.
Токму во ова дело е очигледно дека главниот фокус на Дино Ќосев е додавањето на придавката бугарска пред сите институции, каде што Гоце поминал дел од животот. Понатаму, многу фрази и поими од претходните дела на Ќосев не го виделе светлото на денот во неговата најнова книга. Токму во ова дело, за родниот град на Гоце Делчев се пишува како за гнездо на бугарската национална преродба. Дури и самиот поим „Македонија“ често е заменуван со зборовите „Европска Турција“. Според Димитар Димески, наведените примери говорат доволно за новото разбирање на Гоцевата личност на Ќосев и покажуваат што е тоа што Ќосев „го разбрал“ во 1963 година. Сите значајни промени во однос на претходните биографии на Гоце Делчев, пишувани од истиот автор, сега се исклучиво тенденциозно поставени, за да ја покажат бугарската линија на Гоце, како што нагласува Димески.
– Целата бугарска историографија по Ќосев, до денешни дни го фокусира перото кон образованието на Гоце Делчев, при што придавката бугарски е задолжителен декор на секој историски наратив во Софија – вели историчарот Димитар Димески.
Историографско салтомортале на Ќосев и за суштината и карактерот на Илинденското востание
Недоследностите на Ќосев се очигледни и околу суштината и карактерот на Илинденското востание. Во 1927 година, во весникот „Македонско дело“, Ќосев објавил текст со наслов „Хероите на Крушевската Република“, посветен на револуционерите Никола Карев и Питу Гули. Во воведот Ќосев напишал дека „делото на Крушевската Република, како и на целото Илинденско востание е дело на целиот македонски народ“, но ова видување го напуштил во 1968 година. Во оваа година го објавил делото „Илинденско-преображенско востание 1903-1968“ и го менува историскиот натратив, односно го изоставува моментот дека Илинден е „дело на целиот македонски народ“. Тука Илинденското востание е во контекст на развојот на бугарската нација и националната историја на бугарскиот народ. Притоа, имињата на Гоце Делчев и Даме Груев се нашле рамо до рамо со ликот и делото на Васил Левски, на Христо Ботев, но и на Паисиј Хилендарски и Неофит Рилски. Така, Ќосев го подвлекол бугарскиот карактер на ова востание и го сместил во бугарската национална историја, како уште едно востание за обединување на цела Бугарија, како што посочува Димески.
– Но, новите книги не ги покриле старите, во кои Ќосев ја истакнувал посебноста на борбата на македонскиот народ. Тие остануваат класичен пример за резултатите од влијанието на политиката врз историската методологија и целокупната историска наука. Покажуваат дека научноста запира во моментот кога историографијата ќе започне да исполнува цели што се разликуваат од трагањето по вистината – вели историчарот Димитар Димески. Д.Ст.
Кој е Дино Ќосев?
Ќосев соработувал со Внатрешната македонска револуционерна организација (Обединета) и станал еден од уредниците на нејзиниот печатен орган, весникот „Македонско дело“, под псевдонимот Клисуров, а од 1927 година е член на Бугарската комунистичка партија. Во 1932 година, некои членови на ВМРО (обединети), меѓу кои и Ќосев, за првпат го поставиле прашањето за признавање посебна македонска нација. Во 1933 година емигрирал во Советскиот Сојуз и во овој период го доставил и извештајот до Комунистичка интернационала (Коминтерната) за потребата од признавање посебна македонска нација. Димитар Димески истакнува дека неговите извештаи уште повеќе го отвориле патот до Резолуцијата за македонското прашање од 1934 година, со која Коминтерната го признала постоењето на македонската нација.
По усвојувањето на Резолуцијата на Комунистичка интернационала за македонското прашање во 1934 година, Министерството за надворешни работи на Бугарската комунистичка партија во Москва ја формирало групата што требало да подготви план за проучување на прашањето за македонскиот јазик и нација. По судирот помеѓу Сталин и Тито во 1948 година, зазел антијугословенски став, а со промената на бугарската политика кон македонското прашање кон крајот на 50-тите години на 20 век, во своите публикации почнал да го негира постоењето на македонскиот народ и го отфрла постоењето на македонска нација пред создавањето на југословенската федерација.
Од 1963 до 1977 година, Ќосев бил претседател на Сојузот на македонските културно-просветни друштва, член на Националниот совет и на Президиумот на Патриотскиот фронт, како и на Националниот комитет за заштита на мирот и на Словенскиот комитет во Бугарија. Носител е на ордените „Народна Република Бугарија (ред)“ 2 степен (1961), „Георги Димитров“ (1971) и Златната игла на Лигата за пријателство меѓу народите, Германската Демократска Република.
