Србија е свесна дека, од причини за кои овде не може да се зборува, политиката на ЕУ кон Србија во многу аспекти не ги почитува нејзините витални национални интереси, ниту кога станува збор за брзината на европската интеграција, ниту кога станува збор за територијалниот интегритет, ниту кога станува збор за потребата на Србија тесно да ги развива своите односи во регионот
Дилемите на Србија
Посетата на кинескиот претседател на Србија предизвика бура од злонамерни коментари во регионалните и домашните медиуми. Во медиумите наместо да се занимаваат со прашањето зошто кинескиот претседател беше толку топло пречекан, таму доминираат политичари што сакаат да влијаат на надворешната политичка ориентација на Србија. Од една страна, Србија е свесна за својата централна географска положба во регионот. Србија е свесна и за нејзината важност за Европа. Во таа смисла извесно е дека Србија нема да ја промени својата европска ориентација, како официјална политика. Од друга страна, пак, Србија е свесна дека, од причини за кои овде не може да се зборува, политиката на ЕУ кон Србија во многу аспекти не ги почитува нејзините витални национални интереси, ниту кога станува збор за брзината на европската интеграција, ниту кога станува збор за територијалниот интегритет, ниту кога станува збор за потребата на Србија тесно да ги развива своите односи со Србите во регионот. Со повторување на мантрата за наводна големосрпска хегемонија се врши постојан притисок врз Србија да се откаже од своите национални и државни интереси, и покрај сите општоприфатени практики. Интересно е што со децении се толерира, па дури и се наградува голиот и милитантен национализам на сите народи што живееле во поранешна Југославија, а секој израз дури и на банален српски национализам се жигосува и декларира како закана за регионалната стабилност. Со други зборови, потпирајќи се на различни основи, САД и ЕУ со децении вршат притисок врз Србија, барајќи откажувања што одат рака под рака со сите други национализми во регионот. Таквата состојба, како и решителноста на Србија да ги брани своите права и национални интереси, не остана незабележана на глобално ниво.
Кина без калкулации го нуди она што во моментов е најпотребно: инвестиции и привилегии во трговијата
=Кина беше една од првите што го препознаа тоа, па затоа уште порано ја издвои Србија како земја со која може да воспостави поблиски пријателски контакти и која може да претставува основа за проширување на нејзиното економско присуство во Европа. Иако ЕУ во значителна мера соработува со Кина, таа соработка е строго контролирана и ограничена со различни мерки на нов протекционизам. Србија, пак, исклучително го цени фактот што една важна светска сила покажува интерес и наклонетост кон ставовите и позицијата на Србија без никакви дополнителни барања. Дури и кога станува збор за Русија, тешко е да не се забележи одреден тип на патернализам и условувања, кои, додуша, не се толку голи и директни како оние што доаѓаат од Запад, но еднакво ја ограничуваат Србија во водењето независна надворешна политика. Токму безусловната поддршка на Кина, која нуди инвестиции и привилегии во трговијата, е она што на Србија ѝ е најпотребно денес, така што позицијата и определбата на Србија да се отвори кон таа земја се сосема разбирливи и јасни. Меѓутоа, за да се разберат посеопфатно позицијата и интересите на Кина, мора да се види поширока перспектива. Кина не е само голема сила туку пред сѐ единствена светска сила што отворено нуди глобална визија и има капацитет да ја реализира таа визија. Во таа смисла, кинеското раководство зборува за три глобални иницијативи – развој, безбедност и цивилизација.
Светот денес е во хаотична состојба поради распаѓањето на постојниот светски поредок, што најдиректно се манифестира во војни што се закануваат да прераснат во нуклеарен конфликт; падот на важноста на ОН; сѐ почестите прекршувања на меѓународното право; но и преку трендот на опаѓање на стапката на економски раст; зголемувањето на внатрешните и меѓународните нееднаквости, користењето на агендите за заштита на животната средина и човековите права за остварување други интереси и поларизација за многу други прашања за кои не многу одамна имаше глобален консензус
Сведоци сме дека светот денес е во хаотична состојба поради распаѓањето на постојниот светски поредок, што најдиректно се манифестира во војни што се закануваат да прераснат во нуклеарен конфликт; падот на важноста на ОН; сѐ почестите прекршувања на меѓународното право; но и преку трендот на опаѓање на стапката на економски раст; зголемувањето на внатрешните и меѓународните нееднаквости, користењето на агендите за заштита на животната средина и човековите права за остварување други интереси и поларизација за многу други прашања за кои не многу одамна имаше глобален консензус. Сегашниот начин на размислување на клучните светски сили не остава простор за оптимизам. Русија е првенствено заинтересирана за сопствената безбедност, наведувајќи преседани што истовремено ги осудува; ЕУ се фокусира на прашањата за зачувување на сопственото привилегирано, но сè позагрозено економско место во светот; засега нема глобални иницијативи од индискиот потконтинент; а САД се внатрешно поделени меѓу, од една страна, поддршката за проширување на транснационалниот (најчесто западен) капитал преку интервенции на НАТО и прокси-војни и, од друга страна, визијата за свртување исклучиво кон себе и кон сопствените интереси. Според тоа, единствено Кина го става сопствениот економски напредок во поширок контекст и го гледа како нераскинлив дел од севкупниот глобален развој (развојна иницијатива).
Основен предуслов сега за економски раст е глобалната безбедност, односно мирот (безбедносна иницијатива)
За да биде можен тој развој, основен предуслов е глобалната безбедност, односно мирот (безбедносна иницијатива), а за светот да живее во мир, неопходни се меѓусебно почитување и вреднување на културните и цивилизациските разлики (цивилизациска иницијатива). Во ситуација кога светот е длабоко поделен и кога секој гледа исклучиво на сопствените интереси – што најјасно се виде за време на пандемијата на ковид-19, не е лесно да се најдат соговорници и поддршка за ваквите иницијативи. Србија е за оваа кинеска визија од причините за кои се разговараше, и тоа е причината зошто, и покрај разликата во големината и економската сила, беше поканета да ги подобри односите со Кина до ниво на потпишување декларација за заедничка иднина. За Кина таа изјава е првенствено симболична, но не треба целосно да се изгуби од вид ниту дипломатскиот капацитет на Србија. Нема сомнеж дека поради ова Србија ќе биде изложена на критики пред сѐ од САД и ЕУ и нивните регионални сателити, а прашање е како Москва гледа на тоа. Впрочем, веќе пристигнаа првите официјални реакции. Високиот американски функционер во заминување задолжен за Европа и Евроазија истакна дека кинескиот претседател ги посетил оние земји што се „отворени да го оспорат единството на евроатлантската заедница“. Освен што Србија може да се нарече дел од таа заедница само условно, посериозен проблем е што на тој начин се потврдува дека САД гледаат на светот од перспектива на евроатлантската и глобалната заедница. Таквиот пристап, кој ги губи од вид глобалните интереси, во исто време ги намалува шансите на САД да ги вратат репутацијата и лидерската позиција што ги имаа по Втората светска војна. Да потсетиме дека Маршаловиот план беше единствената значајна глобална иницијатива што беше отворена и за победниците и за губитниците, и за источните и за западните земји, и што му овозможи на светот да се издигне од пепелта на војната. Дури и на крајот на минатиот век, Америка беше најважниот инструмент и политички заштитник на неолибералната глобална визија (популарно наречена глобализација) која – барем на декларативно ниво, претставуваше вин-вин сценарио, кое ветуваше просперитет за сите. Меѓутоа, кога со текот на времето се покажа дека Кина е најголемиот победник на тој процес, САД ги доведоа во прашање правилата на игра што самите ги поставија. На тој начин тие ненамерно ја префрлија диригентската палка на човечкиот напредок на Кина. Кина, од своја страна, не ни навестува дека би сакала да се наметне како лидер на таа глобална заедница, туку, напротив, повикува на еднаквост и разбирање меѓу народите и цивилизациите како единствен начин за опстанок и развој на планета и секоја од тие нации поединечно. Поентата е дека ниту една сила што не нуди заедничка човечка визија, без разлика на нејзината економска или воена сила, не може да биде ни лидер на човештвото. Пред нешто повеќе од четвртина век Србија се соочи со дилемата ЕУ или Кина. Таа се одлучи за европската маршрута. Разочарувањата и загубите на тој пат, како и новата позиција и визија на Кина, го поставуваат прашањето како би одлучила денес доколку повторно се појави истата дилема.
Владимир Вулетиќ, професор на Филозофскиот факултет во Белград
