Треба да се нагласи дека и досега имавме Закон за употреба на македонскиот јазик донесен во 1998 година, кој не се почитуваше во практиката! Токму тоа е и една од тежишните причини за слабиот одзив на студенти по македонски јазик. Имено, минатата година само 16 студенти одлучиле да студираат македонски јазик и книжевност…
Петти мај – Ден на македонскиот јазик
Денешниот датум, 5 мај, кој е прогласен за Ден на македонскиот јазик, би требало да нè потсети на грижата за мајчиниот јазик и да ни ја издигне свесноста за неговото значење. На овој ден во 1945 година, со решение на Народната влада на Федерална Македонија е усвоена азбуката на македонскиот јазик врз принципот еден глас – една буква, а набргу потоа, на 7 јуни 1945, е усвоен и правописот на македонскиот јазик. Кодификацијата на современиот македонски стандарден јазик се заокружува со основоположничките дела на Блаже Конески: Граматиката на македонскиот литературен јазик, Речникот на македонскиот јазик и Историјата на македонскиот јазик.
Македонскиот јазик е темелот на македонскиот идентитет. Круната на неговата кодификација е 5 мај 1945, денот што денеска се одбележува. Иако првпат е прогласен за службен јазик во нашата држава на 2 август 1944, на Првото заседание на АСНОМ, континуитетот во развојот на македонскиот јазик го следиме уште од 10-11 век, кога во црковнословенските ракописи се појавуваат првите типично македонски зборови. Тој развој продолжува низ вековите, со засилено навлегување на македонскиот народен јазик во ракописите од крајот на 16 век. Во 19 век веќе се појавува и јасна свест за посебноста на македонскиот јазик и за неговото место во јазичното семејство на светот, свест што кулминира во делото „За македонските работи“ од Крсте Петков Мисирков, објавено во 1903 година.
Новиот текст на предлог-законот подобрен во однос на претходниот
Деновиве, во пресрет на 5 Мај – Денот на македонскиот јазик, Владата го усвои предлогот на новиот закон за употреба на македонскиот јазик, со цел поголема заложба во грижата, употребата и изучувањето на македонскиот јазик и кирилското писмо. Предлагач е Министерството за култура.
Како еден од учесниците во јавната расправа во врска со предлог-законот што се одржа во Институт за македонски јазик „Крсте Мисирков“ – Скопје, пред прогласувањето на пандемијата, Елка Јачева-Улчар, научна советничка во Институтот за македонски јазик „Крсте Мисирков“, смета дека новиот текст на овој предлог-закон во значителна мера е подобрен во однос на претходниот.
– Подобрениот текст на предлог-законот за употреба на македонскиот јазик на еден ден пред јавната расправа што се одржа во НУБ „Климент Охридски“ беше разгледан и анализиран од голем број вработени во Институтот за македонски јазик. Изречените забелешки и сугестии од страна на моите колеги од Институтот за македонски јазик утредента беа изложени и на јавната расправа во НУБ, по што од организаторите добивме покана да ги изложиме и во писмена форма. Еден поголем дел од забелешките се вградени во последната верзија на предлог-законот што се нашла завчера на владината седница. Но, се разбира, сè што е добро може да биде и подобро, па во оваа смисла сакам да го изложам мојот став дека Инспекторатот за употреба на македонскиот јазик, што го предвидува овој закон, ќе беше многу подобро да се најдеше „под капата“ на Министерството за правда, односно на истото место каде што се наоѓа и Инспекторатот за употреба на јазиците – вели Јачева-Улчар.
Според неа, покрај ова, претходно во предлог-законот во чл. 11, алинеја 7 стоело формирање јазична советодавна комисија во рамките на владиното советодавно тело – Совет за македонски јазик.
– Сметајќи дека таквата комисија е непотребна и бесмислена, на јавната расправа предложив наместо ваква комисија да се формира комисија за стандардизација на географските имиња чии надлежности се дефинирани во образложение доставено од Институтот за македонски јазик до Министерството за култура на 1.12.2009 година, чија копија ја приложив до Министерството за култура. Во последниот текст од предлог-законот за употреба на македонскиот јазик е избришано формирањето јазична советодавна комисија при Советот за македонски јазик. Останува да видиме дали во иднина ќе биде формирана долгопредлаганата комисија за стандардизација на географските имиња, како и тоа кога и како ќе биде прифатен овој значаен закон, за нас, Македонците, во македонското собрание, но и како ќе се спроведува во самата практика по неговото донесување – вели Јачева Улчар.
Таа го поздрава востановувањето на наградата „Блаже Конески“ и смета дека во нејзиниот опфат треба да бидат вклучени и литературоведите со оглед на тоа што, како што додава, „нашиот ценет професор, Блаже Конески, покрај граматичар беше и литературовед, како што, впрочем, може да се види од неговите Собрани дела, достапни во електронска форма на веб-локацијата на Македонската академија на науките и уметностите“.
Интересот за изучување на македонскиот јазик во континуитет опаѓа
Треба да се нагласи дека и досега имавме Закон за употреба на македонскиот јазик, донесен во 1998 година, кој не се почитуваше во практиката. Овој закон не се применуваше, а тоа е и една од причините за слабиот одзив на студенти по македонски јазик. Познато е дека во согласност со Законот за употреба на македонскиот јазик сите јавни институции мора да имаат лектор по македонски јазик, но тоа во практиката не е така. Последица на ова во иднина ќе биде недостиг од професори, наставници и лектори по македонски јазик.
Така, на пример, минатата година само 16 студенти одлучиле да студираат македонски јазик и книжевност. Тоа е показател дека секоја година интересот за изучување на македонскиот јазик во континуитет опаѓа. Тоа што Законот за македонскиот јазик пропишува обврска во секој јавен орган да има вработен лектор би требало да даде придонес во зголемување на интересот кај младите научно да се занимаваат со јазикот.
Според предлагачите на законот се забележува непочитување на законските мерки и негрижа за македонскиот јазик, како што се: занемарување на правописните норми, нивно несоодветно користење, нелекторирање или нестручно лекторирање, недоследности во реализацијата на наставата по македонски јазик на сите образовни степени, како и неправилности во говорното изразување во медиумите и воопшто во јавната сфера.
Со предлог-законот се предлага да се прошират областите во кои задолжително се употребуваат македонскиот стандарден јазик и неговото кирилско писмо. Ќе се прошири опсегот на задолжително лекторирање на текстовите што се објавуваат, како и документите издадени од институциите. Задолжително лекторирање врши само лектор со лекторска лиценца. Новина што се воведува со овој предлог е обврската за задолжително вработување лектори во органите на законодавната, извршната и на судската власт, во дипломатско-конзуларните претставништва на Македонија во други држави и во меѓународни организации, во органите на единиците на локалната самоуправа, во јавните установи и институции и во медиумите регистрирани во Републиката. Со предлогот на законот ќе се даде правна основа за донесување национална стратегија за македонскиот јазик. Министерството за образование и наука ќе објавува конкурси за стипендирање кадри за изучување на македонскиот јазик. За вршење инспекциски надзор над примената на законот се предлага основање инспекторат за употреба на македонскиот стандарден јазик, орган во состав на Министерството за култура со својство на правно лице. Инспекторатот ќе биде фокусиран на вршење инспекциски надзор исклучиво од аспект на примената на македонскиот стандарден јазик, со што веруваме дека ќе се зголеми правилната употреба на македонскиот јазик. Во овој предлог-закон, имајќи предвид дека станува збор за прекршоци од областа на заштитата на културното наследство (јазикот како духовно, нематеријално културно богатство), се пропишуваат глоби со трикратно повисок износ од максимално утврдените глоби.
Предлог-законот за употребата на македонскиот јазик го изготвија Министерството за култура и Советот за македонски јазик.
Кампања под слоганот „Пишувај на кирилица!“
По повод 5 Мај, Денот на македонскиот јазик, денеска ќе се одржат повеќе културни настани во организација на Министерството за култура, преку кои ќе се одбележи овој значаен ден. Во Музејот на македонската борба, во 18 часот, концерт ќе одржи Музичката младина на Македонија, која годинава одбележува јубилеј – 60 години од формирањето. Во 19 часот, на „Школка“ во Градскиот парк, концерт ќе одржи рок-бендот „Црно собрание“, кој е составен од ученици од скопското средно училиште „Никола Карев“.
Во Кинотеката на Македонија, во 20 часот, ќе биде прикажан филмот „Јанѕа“, во режија на Никола Калајџиски, кој е првиот долгометражен документарен филм посветен на животот и делото на Блаже Конески, најголемиот чувар на традицијата, историјата и македонскиот јазик. Своја проекција во рамките на овие настани, филмот „Јанѕа“ ќе има и следниот ден, на 6 мај, во Центарот за култура во Битола, од 20 часот. Влезот за сите настани е слободен.
Во вечерните часови на објекти во неколку града низ државава ќе има светлосни и видеопроекции со цитати од македонското творештво. Оваа година одбележувањето на Денот на македонскиот јазик е под слоганот „Пишувај на кирилица!“, со акцент на употребата на кирилското писмо во секојдневната електронска комуникација, особено преку мобилните уреди.
Денови на Благоја Корубин
Институтот за македонски јазик „Крсте Мисирков“ – Скопје, во оваа јубилејна година (1953 – 2023), по 27. пат ја организира традиционалната манифестација „Денови на Благоја Корубин“, во чии рамки ќе се одржи меѓународен научен собир на темата „Од збор до речник“.
Изборот на оваа тема се наметна имајќи ја предвид лексикографската дејност како значајна придобивка во развојот на македонската култура. Работата на собирот ќе се одвива два дена и во рамките на програмата се планирани пленарна сесија и три работни сесии на кои ќе бидат изложени 36 реферати, подготвени од 45 учесници. Денеска во 10 часот ќе се започне со одбележување на Денот на македонскиот јазик, за кој свечено обраќање ќе има министерката за култура Бисера Костадиновска-Стојчевска. Потоа ќе следува прогласување на победниците од распишаниот конкурс на институтот за најдобар есеј на две теми: „Јазикот наш денешен“ за ученици од основните и од средните училишта и „Што направивме и што треба да направиме за македонскиот јазик“ за студенти од високообразовните институции.
