Македонски инвестициски фонд за зелена енергија наместо „Митилинеос“

Став на професорот Дејан Трајковски за актуелните состојби на полето на енергетиката. Овој пат тој се навраќа на прашањето за изградба на централи во Македонија со помош на домашен инвестициски фонд за зелена енергија, наспроти инсистирањето на владините претставници за изградба на гасна термоцентрала-топлана (Те-То) со помош на грчки „Митилинеос“

Еден од главните аргументи на Владата, иако мошне неубедлив, е дека државата потрошила многу пари и затоа не можела самата да инвестира во изградба на гасна термоцентрала-топлана (Те-То). Поради тоа, спасот, наводно, го барале во доведување на „стратегискиот инвеститор“, грчки „Митилинеос“, кого индиректно со наши пари сакаат да го направат сопственик на централата.
Пред да продолжиме со изложување на идејата за домашен инвестициски фонд, мораме да разбиеме два лажни мита на Владата. Првиот мит се однесува на тврдењето дека „Митилинеос“ инвестира 290 милини евра, наводно, без камати. Читајќи го предложениот договор за стратегиско партнерство со „Митилинеос“, чл. 5, дознаваме дека износот од 290 милиони евра вклучува „кои било камати, надоместоци и трошоци за финансирање настанати за време на изградбата“ .
Претходно од пресметките видовме дека капиталните трошоци (без каматни трошоци) изнесуваат околу 147 милиони евра (пресметките можат да се видат и на https://shorturl.at/LOU18, во табот „Mitilineos_vist_cena“). Значи, „Митилинеос“ ќе гради на кредит, вложувајќи само учество од најмногу 20 отсто, а од приходите ќе ги исплатуваат каматите, како што постепено ќе достасуваат. Просто кажано, централата ќе се исплатува самата, а почетното учество од 22 милиони евра дури и ќе им го преплатиме со помошта од 50 милиони евра. Можеме само да претпоставуваме каде ќе заминат тие пари. Да не зборуваме за гарантираниот откуп под нереални услови.
Вториот мит се однесува на замајувањето од страна на гласноговорниците од власта околу цената на централата, чиј настап многу повеќе потсетува на настап од адвокати на грчката компанија отколку од функционери на сопствената држава, чии интереси наместо да ги бранат, ги предаваат. За цената на Те-То Панчево веќе зборувавме (0,95 милиони евра/MW, и тоа по поскапувањето од 5 отсто, за централа пуштена во работа во 2022 година). Сега имаме уште понов, конкретен податок, ако веќе не ѝ веруваме на консултантската куќа „Лазар“ (www.lazard.com). Имено, во Полска приватната електроенергетска компанија ЗЕ ПАК во ноември 2023 година со „Сименс енерџи“ договорила изградба на комбинирана гасна централа со електрична моќност од 600 MW, по цена од 2,3 милијарди злоти (https://notesfrompoland.com/…/siemens-energy-to-build…/). Според курсот на ден 22.11.2023 година од 4,3709 злоти за 1 евро (https://finance.yahoo.com/quote/EURPLN%3DX/), цената изнесува 526,2 милиони евра, односно 0,877 милиони евра/MW, што е дури поевтино и од Те-То Панчево, изградена од кинеската компанија „Шангај енерџи груп цо. лтд.“ (0,95 мил. евра/MW). Пресликано на централата на „Митилинеос“, цената би требало да изнесува 0,877*145 = 127,2 мил. евра, односно повеќе од двојно помалку од она што ни го кажуваат.Двете цени се двојно пониски од она што ни го кажуваат нашите домашни – грчки адвокати, според кои, цената ќе изнесувала 2 милиони евра/MW, односно 290 милиони евра за 145 MW инсталирана електрична моќност. Ним нека им служи на чест оваа срамна манипулација (нека се одлучат дали цената важи со или без камати), а пратениците многу добро нека размислат пред да аминуваат една толку штетна зделка, со далекосежни последици по државата.
Наспроти штетното сценарио со странскиот „стратегиски инвеститор“, од кој земјава нема да види никаков профит, освен даноците, во вториот дел ќе го разгледаме сценариото со финансирање од страна на домашен инвестициски фонд, каде што потенцијални инвеститори би можеле да бидат сите граѓани на Македонија, доколку државата сепак сака да се лиши од профитот и така да останеме покуси за многу современи болници, брзи пруги, па и мали нуклеарни централи.

Сценарио во кое потенцијални инвеститори би можеле да бидат сите граѓани
на Македонија

Откако ги развеавме лажните митови на Владата за цената и финансирањето на предложената гасна Те-То во кругот на скопска „Железара“, да продолжиме со елаборирање на концептот за сопствено домашно финансирање.
Најправилниот начин би бил самата држава, од буџетот да го финансира учеството во кредитот за изградба на централата, која би била градена според системот „клуч на рака“, бидејќи, според власта, сме биле неспособни самите да градиме. На тој начин би требало да обезбеди долгорочен прилив на средства во буџетот, од каде што би се граделе други објекти на критичната инфраструктура, како на пример брзи пруги, електрични централи, современи болници и друго.
Сепак, доколку не сакаат, односно сметаат дека немаат дваесетина милиони евра за почетното учество за кредитот, како граѓани мораме да понудиме алтернативен начин на финансирање, со помош на инвестициски фонд за зелена енергија.
Може да се дискутира кој би бил спонзорот (основачот) на фондот, државата или физички лица, но тоа не менува многу, освен во делот на надоместоците за формирање и функционирање на фондот. Со државата би било поевтино, па и порепутабилно, доколку обезбеди канцеларија, како и авторитет пред инвеститорите. Но никаков проблем не би претставувало доколку и приватно лице (или повеќе лица или една фирма) се појави во улога на спонзор на фондот.
Самиот фонд во основа претставува една банкарска сметка кај депозитарна банка (custodian bank), каде што би се влевале уплатите на граѓаните – приватните инвеститори – и од каде што би се уплатувале собраните средства во државната „Те-То Железара АД Скопје во изградба“.
Фондот треба да има надворешен администратор (заради поголема репутација, иако може да има и свои вработени администратори), кои би ги процесирале сите уплати и исплати од/кон инвеститорите, како и месечното или годишното известување за движењето на инвестираните средства.
Фондот може да има сопствен или надворешен сметководител, но задолжително мора да има надворешен ревизор. Највисок орган за контрола и надзор на фондот претставува државната Комисија за хартии од вредност (КХВ). Така, инвеститорите ќе бидат апсолутно сигурни дека со нивните пари се работи чесно и правилно.
Понатаму, фондот мора да има правен советник (legal counselor), кој ќе ги подготви сите документи за фондот, меѓу кои најважен е проспектот за потенцијалните инвеститори, каде што ќе бидат обелоденети сите потенцијални добивки, трошоци, ризици, конфликти на интереси и слично. Ништо не смее да остане необелоденето.
Конечно, со фондот мора да управува надворешно друштво за управување (менаџирање) со фондот. Неговата работа, во случај на ваков фонд е многу едноставна – по собирањето на средствата треба да наложи една уплата во АД „Те-То Железара во изградба“, како и да наложува исплати на дивиденди кон инвеститорите по започнувањето на експлоатацијата.
Фондот дури може да има повеќе класи на удели. Класата „А“ би вршела исплата на дивидендите како што ќе се генерираат, а класата „Б“ би вршела автоматско реинвестирање во банкарски депозити, државни записи и обврзници на долг временски рок. Кај нив исплатата би се извршила на крајот од експлоатацискиот век на централата, во 40-та година од проектот. Класата „В“, пак, би можела автоматски да реинвестира во нови централи, така што би имала најголем можен поврат на инвестицијата.
Фондот нема апсолутно никаков интерес да се занимава ниту со распишување тендери за изведувачи ниту со самата изградба, а подоцна ниту со производство. Тендерите би ги организирала државата, изградбата би ја вршел избран странски изведувач (иако би било најдобро да биде домашен), а во централата би работеле вработените во домашното АД. Државата, доколку сака и смета дека тоа е во ред, може партиски да вработува во своето АД, може да работи и недомаќински, меѓутоа ќе биде должна од продадената електрична енергија да ги враќа ануитетите за кредитот и дивидендите на инвестицискиот фонд ПОД ИСТИТЕ УСЛОВИ ШТО ИМ ГИ НУДИ НА „МИТИЛИНЕОС“, ПОД ЗАКАНА СО ПЕНАЛИ! Со други зборови, ќе биде должна годишно да прими и плати најмалку 85 отсто од 1150 GWh електрична енергија и 275 GWh топлинска енергија по загарантирани цени, во согласност со договорот.
Инвестицискиот фонд, како фактички сопственик (доминантен или единствен акционер) на Те-То ќе биде заинтересирана само за маржата на електричната енергија, кои според договорот со „Митилинеос“ изнесуваат просечно 17,6 EUR/MWh (23,8 отсто од 74 EUR/MWh) за електричната енергија до 978 GWh/год. (без разлика дали ќе ги потрошат или не), односно 16,2 EUR/MWh за топлинската енергија. Дополнително, за преостанатите 1150-978 = 172 GWh/год. непотрошена електрична енергија на фондот би му плаќале по 38 EUR/MWh, исто како на „Митилинеос“.
Во пари, годишниот приход од маржа за инвестицискиот фонд во првата година од експлоатацијата би изнесувал, во согласност со формулата од договорот со „Митилинеос“: (0.238*74*0.85*1150000+38*(1150000-978000)+16.2*275000)*10^(-6) = 28,21 милиони EUR/год.
Подоцна цената и приходите би растеле следејќи ја европската методологија за индексирање (претпоставено со стапка g=1,5 отсто/год.), слично како во договорите за приватните соларни паркови, што исто така сакаат да им ги препуштат на странските „стратегиски инвеститори“, наместо самите да инвестираат во нив.
Остатокот од трошоците, за природен гас, оперативни трошоци (OpEx) и одржување, АД „Те-То Железара“ би ги плаќал од другиот дел од цената, што инвестицискот фонд не го интересира.
Отплатата на ануитетите за кредитот би се вршела од делот на маржата, така што годишната дивиденда на фондот би изнесувала: приходи (од маржа за продадена електрична енергија) минус каматни трошоци минус трошоци за работење на фондот (0,5 отсто од годишните приходи).

Овие приходи би им припаднале на инвеститорите во фондот, индивидуални и институционални, на пример пензиските фондови, банките и осигурителните компании. Во него би можеле да инвестираат сите граѓани на Македонија – секако и Андонов, и Битиќи, и Бектеши, и Бислимовски, и Деспотовски.
Но би мoжела да инвестира 5.000 евра и бабата од нашето соседство во име и за сметка на новороденото внуче, па во текот на следните 40 години да добие околу 290.000 евра дивиденди, без реинвестирање. Со реинвестирање и повлекување во 40-та година дури до 432.000 евра.
Пресметките можат да се видат во следната онлајн табела: https://shorturl.at/LOU18
Пресметките се извршени врз основа на реални процени за капиталните трошоци, а не како што властите нѐ манипулираат. Цените и приходите се земени од предложениот договор со „Митилинеос“. Сосема накратко, појдовните податоци се следните:
– Капитални трошоци (CapEx): 137,75 милиони EUR за електроцентралата со инсталирана електрична моќност од 145 MW.
– Сопствено учество, односно вложувањето од инвестицискиот фонд: 20,66 мил. EUR (15 отсто од CapEx)
– Кредит: 117,09 мил. EUR. Се отплатува во 18 еднакви годишни ануитети од по 12,15 мил. EUR, од третата до 20-та година од проектот, со каматна стапка од 6 отсто. Вкупниот каматен трошок изнесува 101,62 мил. EUR.
– Годишен приход од маржа на продадената електрична енергија во првата година од експлоатацијата: 28,21 мил. EUR, што ќе се зголемува по стапка од 1,5 отсто/год. Во првите 20 години од проектот ануитетите за отплата на кредитот се одземаат од приходите, а се одземаат и 0,5 отсто трошоци за работа на фондот, за да се дојде до дивидендата.
– Експлоатациски век: 40 години
Преминуваме на резултатите, кои се импресивни. Најмалку толку би постигнал и „Митилинеос“, иако тие би оствариле и поголем профит, бидејќи според нивната формула делот од цената за оперативни трошоци и одржување се нереално високи. Ова мораат да го знаат пратениците, пред да пристапат кон гласање, додека не направиле непоправлива и долгорочна штета.
– Вкупно дивиденди за 40 години, без реинвестирање (од нив се враќа вложувањето и се остварува профит): 1.205,88 мил. EUR, односно вратени се 58,36 идни евра на секое вложено евро во фондот.
– Вкупно дивиденди, нето од инвестицијата, без реинвестирање: 1.185,21 мил. EUR.
– Доколку инвеститорот одлучи да не ги подигнува, туку да ги реинвестира дивидендите со каматна стапка еднаква на стапката на инфлација (претпоставено 3 отсто), вкупниот поврат на крајот од експлоатацискиот век би изнесувал 1.787,42 мил. EUR.
– Внатрешна стапка на принос (Internal Rate of Return): IRR = 41,33 отсто/год. Ова е неверојатно висока вредност, што практично не може да се најде никаде во светот. Толку нашите власти би им овозможиле на Грците, но вака овој принос може да биде наш. Ворен Бафет станал најбогат човек на светот реинвестирајќи 60 години со стапка од 27 отсто, но во овој случај (иако стапката е точна), не можеме да реинвестираме, туку напротив, деинвестираме преку извлекувањето на дивидендата. Затоа кривата на кумулативната дивиденда има форма претставена со портокаловата линија на сликата.
– Модифицирана внатрешна стапка на принос (Modified Internal rate of Return): MIRR=11,8 отсто. Тука дивидендите не се подигнуваат (иако се извлекуваат од проектот), туку се реинвестираат во банкарски депозити или државни записи со годишна стапка на принос од 3 отсто. Исплатата на целокупната сума е еднократна, во 40-та година од проектот, т.е. на крајот од експлоатацискиот век на централата.
– Време на враќање на почетното вложување: само 1,29 година од почетокот на производството! Да нема забуна, кредитот би се отплатувал до 20-та година, но инвеститорите во фондот би ги вратиле вложените пари по само 4,29 години од вложувањето.
Тука доаѓа најважното: доколку во петтата година извлеченото почетно учество го вложиме во нов инвестициски фонд за изградба на нова, иста таква Те-То, приносите се дуплираат! Теоретски, доколку би ги реинвестирале дивидендите на секои пет години во нови централи, тогаш добивките би растеле експоненцијално и би се приближиле кон IRR=41,33 отсто, и тоа на растечки (а не опаднувачки) инвестирани пари. Освен тоа, за 40 години државата би можела да се стекне со 1+1+2+4+8=16 вакви централи, за кои почетно биле инвестирани – само 20,66 мил. EUR. Преостанатите би се граделе од приходите од претходните! Единствен проблем е што не би имале пазар за толку многу електрична енергија.
– Нето сегашна вредност на проектот (Net Present Value) на крајот од експлоатацискиот век: NPV=227,88 мил. денешни EUR. Овој показател ја зема предвид временската вредност на парите, односно инфлацијата. Истиот тој покажува колку од самиот проект би добиле, по сите вложувања трошоци, односно приливи и одливи на пари во текот на 40 години.

– Индекс на профитабилност (Profitability Index): PI=(I0+NPV)/I0 = 11,08. Овој индекс покажува колку евра (според денешна вредност) во текот на 40 години проектот вратил на секое денешно евро вложување. Проектот е профитабилен доколку PI>1, а во овој конкретен случај имаме голема резерва на профитабилност.
– Просечна годишна дивиденда, во однос на инвестираните пари: 153,58 отсто. Во просек секоја година централата на инвеститорите би им носела повеќе дивиденди од самото почетно вложување – во првите 20 години помалку, поради отплатата на кредитот, а потоа сѐ повеќе.
Што да се додаде уште на сето претходно кажано? Зошто овие профити да им ги препуштиме на Грците, наместо да ѝ припаднат на државата, па и на индивидуалните инвеститори преку инвестициски фонд?
Табелата со пресметките може да се отвори на следниот линк: https://shorturl.at/LOU18. Задолжително да ја разгледаат пратениците, а ако имаат прашања, стојам на располагање за објаснувања, вклучувајќи и изведување на формулите. Тука нема рекла-кажала и некаква квазинаука, туку финансиска математика. Ако треба, ова детално ќе го анализираме пред пратениците заедно со професори по финансиска математика и финансиски менаџмент.
Би било добро ова да го разберат и новинарите, граѓаните, а особено обвинителите, за конечно да се разбудат и да започнат да работат, бидејќи овие пресметки најдобро покажуваат колкава противправна имотна корист, а на наша штета предлагачите на овој закон се подготвуваат да ѝ овозможат на грчката компанија „Митилинеос“. Ним исто така им стојам на располагање со дополнителни објаснувања.