„Изгубено-најдено“ за оригинални документи со историска вредност

Одговорот на МНР на новинарско прашање за изгубениот документ, имено за Протоколот од првиот состанок на меѓувладината комисија од 10 јуни 2019 година, на првата меѓувладина конференција на Македонија и Бугарија, отвора прашања за односот на државните институции во архивирањето и чувањето на документацијата, и тоа на документи што имаат влијание на процесите на дефинирање на државата

Регистрирана појава на исчезнување историски документи од архивите на државните институции

Во цунамито на аргументите и квазиаргументите, на фактите, полувистините и лагите, на пласираните во јавност информации и дезинформации што се содржат во вербалните пресметки на експонентите од македонскиот политички спектар, многу лесно може да се случи „една состојба да покрие друга“ за одредени ситуации, состојби и пропусти, кои се потенцијално штетни, па дури се и на „работ на законот“. И досега многу такви појави што имаат јавен интерес минале без да бидат забележани од будното око на јавноста. Таква една чудна појава предизвика одговорот на Министерство за надворешни работи (МНР) на новинарско прашање (за веродостојноста на одредени наводи од протоколот на првата меѓувладина седница меѓу Македонија и Бугарија), во кој се наведува дека оригиналниот документ од Протоколот од првиот состанок на меѓувладината комисија го нема во архивата на МНР.

Бујар Османи имплицираше одговорност за исчезнатиот документ кај неговиот претходник Никола Димитров

Од МНР велат дека не можат да дадат објаснување за тоа дали Македонија го признава државниот празник како Денот на сесловенските просветители Св. Кирил и Методиј или Денот на бугарската азбука, бидејќи тој протокол веќе го немало во нивните архиви.
– Вашите забелешки се однесуваат на Протоколот од првиот состанок на меѓувладината комисија, потпишан на 10 јуни 2019 година, кој, како што веќе сме информирале, не можевме да го најдеме во архивата на МНР и, оттука, не можеме да дадеме објаснување. Во вториот протокол таква формулација нема – велат во одговорот од МНР.
Инаку, документот од протоколот е објавен на веб-страницата на МНР, па претпоставката на можноста за избегнување конкретен одговор(ност) на поставеното прашање за изгубениот документ отвора прашања за (не)сериозноста на државните институции во архивирањето и чувањето на документацијата, и тоа на документи што имаат влијание на процесите на дефинирање на државата, а имаат и потенцијал за кривично дело.
На прес-конференција, актуелниот министер за надворешни работи Бујар Османи имплицираше одговорност за исчезнатиот документ кај неговиот претходник Никола Димитров.
– Накратко околу мотивите на мојот претходник, мислев дека ќе можам да ја задржам дипломатската пристојност и да не говорам за отстранувањето на документите од архивата на МНР пред моето доаѓање во куќата, но кога ќе се поминат црвените линии на пристојност, сите треба да ги отвориме картите докрај – изјави Османи, алудирајќи дека Димитров ја бара неговата оставка, пред потпишувањето на протоколот од втората меѓувладина конференција со Бугарија (кој стана и дел од францускиот предлог на преговарачката рамка), зашто неговиот претходник го потпишал првиот протокол со спорните формулации, чиј документ исчезнал од архивата на МНР.

Историски документи во изгубено-најдено

Изгубениот документ од протоколот во МНР не е некаков преседан во чувањето на оригиналната документација. Минатата година, на одбележувањето на 20-годишнината од рамковниот договор, беше пронајден само еден примерок од оригиналниот документ, и тоа кај Илир Лума од Тетово, поранешен член на ПДП, кој две децении во домашни услови чувал еден од примероците на договорот што во голема мера ја предефинира државноста на Македонија. За да се пронајде овој документ, претходно било контактирано со сите канцеларии на седумте потписници на Охридскиот рамковен договор, но никаде не бил зачуван оригиналниот документ.
Сепак, повеќе среќа имаше оригиналниот документ на Декларацијата за независност на Република Македонија, од 1991-та, кој по 20 години беше пронајден во архивата на Собранието.

(Не)возможност за губење архивски документи

По­ли­ти­зи­ра­ни­от кон­текст на афе­ра­та со „из­гу­бе­ни до­ку­мен­ти“, кол­ку и да е иско­ри­стен за пер­со­нал­на ди­скре­ди­та­ци­ја, се­пак ги до­ве­ду­ва во пра­ша­ње се­ри­оз­но­ста, кон­ти­ну­и­те­тот на искус­тво­то и кре­ди­би­ли­те­тот на др­жав­ни­те ин­сти­ту­ции. Поз­на­ва­чи­те на про­це­ду­ри­те во ин­сти­ту­ци­и­те сме­та­ат де­ка та­ков слу­чај на ис­чез­на­ти до­ку­мен­ти од ар­хи­ви е не­воз­мож­но да се слу­чи.
– Спо­ред мо­и­те соз­на­ни­ја и искус­тво, не­ма те­о­ри­ја да се слу­чи­ло та­кво не­што ка­ко ис­чез­на­та до­ку­мен­та­ци­ја од ар­хи­ва на др­жав­на ин­сти­ту­ци­ја. Без ог­лед на акту­ел­но­то ни­во на по­ли­тич­ка ко­му­ни­ка­ци­ја во Ма­ке­до­ни­ја, се­пак во пог­лед на ор­га­ни­зи­ра­но­ста во на­чи­нот на чу­ва­ње на до­ку­мен­та­ци­ја­та и во­оп­што ар­хив­ско­то ра­бо­те­ње, ние сме се­ри­оз­на др­жа­ва, во ко­ја се знае де­ка ис­чез­нат до­ку­мент пов­ле­ку­ва об­ви­ну­ва­ње на кри­вич­но де­ло. И тоа не од се­га, ту­ку од 1944 го­ди­на, ко­га е соз­да­де­на ма­ке­дон­ска­та др­жа­ва. Сме­там де­ка не е мож­но да ис­чез­нал до­ку­мент од Ми­ни­стерс­тво­то за над­во­реш­ни ра­бо­ти, за­што тоа е ин­сти­ту­ци­ја што има искус­тво ка­ко се по­ста­пу­ва со до­ку­мен­ти со раз­ли­чен сте­пен на до­вер­ли­вост. Исто та­ка сме­там де­ка и Ни­ко­ла Ди­ми­тров е чо­век со про­фе­си­о­на­лен кре­ди­би­ли­тет и искус­тво, кој не би си доз­во­лил ди­скре­ди­та­ци­ја на сопс­тве­на­та ка­ри­е­ра со та­ков че­кор. По­сто­е­ње­то на до­ку­мен­тот мо­же да се про­ве­ри во ар­хив­ски­от де­ло­вод­ник на МНР. Ко­неч­но, и нај­ма­ла фир­ма има об­вр­ска да во­ди фи­нан­си­ска до­ку­мен­та­ци­ја и да ја пре­да­де во др­жав­ни­от ар­хив, а не пак др­жав­на ин­сти­ту­ци­ја ка­ко МНР, во ко­ја се­пак ра­бо­тат про­фе­си­о­нал­ци што ги поз­на­ва­ат и се при­др­жу­ва­ат до тра­ди­ци­и­те на про­фе­си­о­нал­но­то ра­бо­те­ње – ве­ли по­ра­неш­ни­от ви­це­пре­ми­ер за евро­ин­те­гра­ции Иви­ца Бо­цев­ски.
Ад­во­ка­тот Але­ксан­дар Но­ва­ков­ски, по­ра­не­шен ге­не­ра­лен се­кре­тар на Со­бра­ни­е­то, на­ве­ду­ва де­ка не е лес­но, ни­ту на­ив­но иска­жу­ва­ње­то де­ка „ис­чез­нал до­ку­мент“ од др­жав­на ин­сти­ту­ци­ја.
– По­стои За­кон за ар­хив­ско ра­бо­те­ње, кој ги де­фи­ни­ра по­стап­ки­те, на­чи­ни­те и за­дол­же­ни­ја­та во ра­бо­те­ње­то со до­ку­мен­ти­те. Ко­га одре­ден до­ку­мент до­а­ѓа или про­из­ле­гу­ва од одре­де­на ин­сти­ту­ци­ја, за­дол­жи­тел­но тре­ба да би­де ар­хив­ски за­ве­ден и ни­кој не мо­же да го (од)зе­ме без да би­де тоа и ар­хив­ски ре­ги­стри­ра­но. До­ку­мен­ти­те обич­но се кла­си­фи­ци­ра­ни со одре­де­ни сте­пе­ни на до­вер­ли­вост и има­ат по­се­бен на­чин на ди­стри­бу­ци­ја, од­нос­но до­стап­ни им се на ли­ца што има­ат сер­ти­фи­кат за без­бед­ност и до­вер­ли­вост. Но до­ку­мен­тот се­ка­ко мо­ра да би­де ар­хи­ви­ран, за­ве­ден во де­ло­вод­ник, или по­себ­на ар­хив­ска кни­га за до­вер­ли­ви до­ку­мен­ти и не мо­же да ис­чез­не без тра­га. Во слу­чај до­ку­мен­тот на­ви­сти­на да е ис­чез­нат, се по­ста­пу­ва и се ба­ра од­го­вор­ност спо­ред За­ко­нот за ар­хив­ско ра­бо­те­ње – ве­ли Але­ксан­дар Но­ва­ков­ски.

Ни­ту пре­тсе­да­те­лот на САД не смее да из­не­су­ва до­ку­мен­ти од Бе­ла­та ку­ќа

Аме­ри­кан­ско­то ми­ни­стерс­тво за прав­да има по­ве­де­но истра­га про­тив по­ра­неш­ни­от пре­тсе­да­тел До­налд Трамп за зе­ма­ње вла­ди­ни до­ку­мен­ти од Бе­ла­та ку­ќа отка­ко ја на­пу­штил функ­ци­ја­та во ја­ну­а­ри 2021 го­ди­на и за чу­ва­ње на не­го­ви­от при­ва­тен имот во Мар-а-Ла­го.
Фе­де­рал­ни­от суд на САД го одо­бри ба­ра­ње­то на по­ра­неш­ни­от аме­ри­кан­ски пре­тсе­да­тел да наз­на­чи екс­перт за прег­лед на до­ку­мен­ти­те зап­ле­не­ти од ФБИ за вре­ме на пре­тре­сот на до­мот на Трамп во Фло­ри­да.
На Се­кре­та­ри­ја­тот за прав­да му бе­ше на­ре­де­но и при­вре­ме­но да ја за­пре упо­тре­ба­та на зап­ле­не­ти­те ма­те­ри­ја­ли во истра­га­та.
Спо­ред из­ве­шта­јот на „Ва­шин­гтон пост“, не­кои од зап­ле­не­ти­те до­ку­мен­ти ги при­ка­жу­ва­ат стро­го до­вер­ли­ви­те опе­ра­ции на САД, за кои се по­треб­ни до­пол­ни­тел­ни по­себ­ни доз­во­ли.
Не­кои од до­ку­мен­ти­те се тол­ку за­шти­те­ни што ду­ри и не­кои од нај­ви­со­ки­те функ­ци­о­не­ри за на­ци­о­нал­на без­бед­ност во ад­ми­ни­стра­ци­ја­та на пре­тсе­да­те­лот Џо­зеф Бај­ден не се ов­ла­сте­ни да ги разг­ле­ду­ва­ат. Во пре­тре­сот на до­мот на по­ра­неш­ни­от аме­ри­кан­ски пре­тсе­да­тел Трамп, во Фло­ри­да, ми­на­ти­от ме­сец, од стра­на на Фе­де­рал­но­то би­ро за истра­ги, про­нај­ден е и до­ку­мент што ја опи­шу­ва во­е­на­та од­бра­на на стран­ска зем­ја, вклу­чу­вај­ќи ги и неј­зи­ни­те нук­ле­ар­ни ка­па­ци­те­ти.