„Постои легитимен аргумент да се постави прашањето дали другите земји треба да се справат со униполарниот свет на валутата“, изјави Стивен Џен, главен извршен директор на „Еуризон СЛЈ капитал“ и поранешен економист во ММФ. „Постои исклучување помеѓу двата – финансискиот свет и реалниот свет. Тоа е интересна линија на размислување. Зошто финансискиот свет да не личи на нешто што е поблиску до мозаикот на култури, политика и нации што постои денес? Секако, тоа е нешто што би го сакале другите светски сили, како Русија и Кина. Кога САД замрзнаа стотици милијарди долари резерви на Москва, ги потсетија другите земји дека парите навистина може да се користат како оружје
Доларска и дедоларска војна (2)
Американскиот долар не е само за Американците – секоја земја во светот се потпира на него. Зелената банкнота го олеснува протокот на пари и стоки низ светот повеќе од еден век. Купување или продавање нафта? Обично се прави со долари. Земји што издаваат државен долг? Обично цената на тие обврзници е во американски долари. Со генерации, зелената банкнота беше засолниште за инвеститорите кога пазарите и системите паѓаат. САД дури и ги потсетија сите колку се влијателни парите кога ефективно ја замрзнаа Русија од глобалниот финансиски систем со санкции минатата година. Но, ако внимателно се следат одредени показатели од финансискиот свет, владеењето на доларот како светски финансиски инструмент на избор би можело да заврши. Дали навистина? Како? Кога? На тие прашања се обидува објективно да одговори аналитичарот Фил Розен, виш известувач за „Инсајдер“. Неговите анализи ги објавуваме во два последователни дела
Стивен Џен, главен извршен директор на „Еуризон СЛЈ капитал“ и поранешен економист во ММФ, предизвика бурни реакции во економските кругови со априлската порака до клиентите, кога изјави дека „ерозијата на статусот на резервната валута на доларот се забрза во последните години со алармантно темпо“. Според пресметките на Џен, уделот на глобалните резерви чувани во долари забележа остар пад во 2022 година, еродирајќи речиси 10 пати од просечното годишно темпо во изминатите две децении. Во 2003 година доларот сочинуваше приближно две третини од глобалните резерви, но Џен рече дека неговите податоци покажуваат дека тие паднале на околу 47 отсто – многу пониска оценка од процената на ММФ од 60 отсто. Другите групи не успеаја да забележат голем пад, ми рече тој, бидејќи не ги земаат предвид флуктуациите во основната вредност на доларите во касите на централните банки.
Како од неодамна се лади апетитот за доларите?
Џен додава дека додека земјите надвор од САД сè уште често користат долари, апетитот за валутата неодамна се олади. „Видовме нагло намалување на глобалниот интерес за американските долари“, рече тој. „По 15 години многу постепено опаѓање, видовме пад, апсолутно пад во изминатата година“.
Повеќето оддалечувања од доларот може да се наведат на политика. Светот се буди и сѐ повеќе си го поставува прашањето за тоа „како финансискиот свет стана американско-центричен?!“, објасни Џен – далеку од мултиполарната природа на културниот и политичкиот пејзаж. А економиите во земјите во развој станаа поголеми и пософистицирани во текот на изминатите неколку децении, што значи дека има помалку причини да останеме вградени во финансискиот пејзаж што зависи од доларот и ФЕД.
„Постои легитимен аргумент да се постави прашањето дали другите земји треба да се справат со униполарниот свет на валутата“, рече Џен. „Постои исклучување помеѓу двата – финансискиот свет и реалниот свет.
Тоа е интересна линија на размислување. Зошто финансискиот свет не треба да личи на нешто поблиску до мозаикот на култури, политика и нации што постои денес? Секако, тоа е нешто што би го сакале другите светски сили, како Русија и Кина. Кога САД замрзнаа стотици милијарди долари резерви на Москва, ги потсетија другите земји дека парите навистина може да се користат како оружје.
Ксу од Стенфорд вели дека другите земји размислуваат на овој начин: „Па, ако завршам во кожата на Русија, каде што сите мои средства во долари се неупотребливи, тогаш има смисла да се вратам на нашата домашна валута“. Иако тоа би ја отежнало секоја трансакција, Ксу додаде дека може да „ве ослободи од поголеми шокови поради тоа што не можете да ги искористите вашите заштеди“.
Кина, на пример, направи заеднички напори да ја промовира својата валута – јуанот – за меѓународната трговија како начин да се заштити во време на зголемени геополитички тензии со САД. Додека кинескиот јуан сочинува помалку од 3 отсто од глобалните резервни валути, се гледа дека неговиот дел од колачот расте со најбрза стапка од која било валута од 2016 година. Во меѓувреме, Саудиска Арабија, Франција, Бразил, Индија, Пакистан, Боливија, Ирак и други или имаат искуство со користење јуани или изразиле подготвеност да учествуваат во трговијата деноминирана во јуани во иднина. Тие сочинуваат мал дел од вкупните трансакции во долари, но трендот се појавува.
„Постои многу силен политички елемент во ова, особено со влошувањето на односите меѓу САД и Кина“, додава Бру од Евроазија. „Од гледна точка на Кина, дедоларизацијата ја намалува нивната изложеност на американското влијание и потенцијалните идни санкции. Станува јасно дека двете страни ќе се натпреваруваат економски и дипломатски, а јуанот станува политички двигател за другите земји заинтересирани за подобрување на нивните односи со Кина“.
Во меѓувреме, земјите на БРИКС – Бразил, Русија, Индија, Кина и Јужна Африка – посочија дека сакаат да лансираат заедничка валута за директно да му конкурираат на доларот. „Секоја вечер се прашувам зошто сите земји треба да ја засноваат својата трговија на доларот“, рече во април бразилскиот левичарски претседател Луис Инасио Лула да Силва. „Зошто не можеме да тргуваме врз основа на нашите сопствени валути?“
Има и многу други закани за доларот: дигиталните валути, неочекуваната реакција на американските санкции, дури и Џош Липски, вишиот директор на Атлантскиот совет, рече дека агресивните зголемувања на каматните стапки на ФЕД во изминатата година и половина го зголемија јазот во девизните курсеви меѓу многу земји во развој и САД. Како резултат на тоа, долговите на другите земји стануваат поскапи.
„Другите економии многу остро ја почувствуваа болката од доларот“, рече Липски. „Доказите за дедоларизација се мали, но се зголемуваат“.
Мали смени, долги бранови
За повеќето луѓе чии финансиски животи се состојат од плаќање сметки, купување бензин и добивање хипотека, идејата за дедоларизација може да изгледа како далечен свет. Не се чини дека просечниот Американец ќе реши прекуграничен договор за нафта или дека продавницата за храна ќе одбие долари во скоро време. Експертите со кои разговаравме се согласија: Освен ако редовно не вршите трансакции на институционално или на ниво на земја, Американците веројатно нема да ги забележат директните ефекти во нивниот секојдневен живот.
Но, за фирмите што вршат трансакции на институционално ниво, послабите пари – една можна последица на дедоларизацијата – може постепено да ја намалат побарувачката за долари и да ја намалат нејзината позиција како главна валута за големи зделки.
Стратезите на „ЏП Морган“, Александар Вајс и Јан Лојс, им рекоа на клиентите дека очекуваат само маргинална дедоларизација во следната деценија. Ако статусот на доларот опаѓа подалеку од тоа, можно е американските средства да доживеат удар – пониски акции, повисоки приноси на обврзниците, поскап увоз. Најголемата закана, рекоа Вајз и Лојс, е ако нанесе удар на геополитичката положба на САД.
„Дедоларизацијата сама по себе веројатно има мало влијание врз растот и инфлацијата, но негативните настани што би можеле да ја катализираат дедоларизацијата веројатно ќе ги влошат и двете“, напишаа Вајс и Лојс во јуни.
Ако да се биде резервна валута е работа за доверба, тогаш секое оддалечување од американскиот долар би укажало на ерозија на довербата во Америка – нејзината влада, нејзината економија, нејзиниот финансиски систем. Настаните што би го предизвикале тој пад на вербата очигледно би биле негативни и за нејзината економија и за општеството. Политички поттикнато неисполнување на долгот или ненадејно откупување од американските средства (иако на помалку координиран начин од операцијата „Песочен човек“) ќе ја нагризат таа вера – иако ниту еден од нив нема историски преседан.
Најверојатниот пат напред, според тимот на „ЏП Морган“, е делумна дедоларизација, која се одвива во текот на неколку децении, при што кинескиот јуан е најверојатниот кандидат за намалување на уделот на доларот во трговијата и резервите. Но, префрлањето на јуанот ќе дојде со мноштво нови прашања, од правилата на Кина околу напуштањето на готовината од копното до сопствените економски проблеми на земјата. Дури и не е јасно дека Пекинг сака неговата валута да ја преземе улогата на резерва.
За Ксу од Стенфорд, стравувањата од дедоларизација во голема мера се непромислени, со оглед на огромниот број зелени банкноти што се намалуваат околу глобалниот финансиски систем. Се проценува дека половина од сите меѓународни заеми и трговски фактури се деноминирани во долари, и колку повеќе компании и влади користат долари како репер, толку повеќе се продлабочува ликвидноста. За да се случи дедоларизација, би требало да се материјализира многу голема резерва на безбеден долг со низок ризик поддржан од друга валута, а Ксу рече дека тоа веројатно ќе бара сценарио на кризно ниво каде што сите ги фрлаат своите долари одеднаш. И, повторно, шансите да се случат едното и другото остануваат мали.
„Да се има резервна валута е недвосмислено добра работа за САД“, рече Ксу. „Дел од одржувањето на тоа бара да се има одредено количество добра волја во светот, и ако САД можат да го направат тоа, ќе продолжат да обезбедуваат безбедни средства за меѓународната економија“.
Паниката можеби е претерана, но трендот е реален
Лесно е да се потсмевате на заговорите на Редит, но има вистина зад шепотите за дедоларизација. Тоа е реално и се случува – но со многу побавно темпо отколку што сугерираат неодамнешните наслови.
Меѓутоа, наместо целосно да го отфрлат, американските лидери – од Конгресот до Банката на федерални резерви – треба да го сфатат целиот говор како потсетник да не го земаат здраво за готово посакуваниот статус. „Да се залажуваш со политиката на ФЕД, да се закануваш со неисполнување на долгот на САД или набрзина да наметнеш финансиски санкции“, рече Лазардс Темпл, „не ѝ прави никаква услуга на Америка. Еден век со врвна валута не треба да наведе никого да верува дека ќе имаме век подолго“.
„Секогаш треба да признаваме дека добиваме огромни придобивки од одржувањето на статусот на доларот“, рече Темпл. „Мислам дека ништо не е трајно, а другите земји би можеле да бидат подготвени да користат нешто друго освен доларот во одреден момент. Преголемата привилегија што ја имаме со децении не е право на раѓање“.
Фил Розен е виш известувач за „Инсајдер“, кој ги покрива пазарите и економијата.
