Европа да ги отфрли и да ги осуди геноцидните политики на Бугарија кон Македонија

До Редакцијата на „Нова Македонија“ пристигна писмо што ќе биде поткрепено со потписи на Македонците низ светот, иницирано од Коалицијата на организации и интелектуалци што го претставуваат македонскиот народ и сојузниците низ светот. Петицијата ќе биде испратена до Европскиот парламент, Комисијата и Советот, заедно со писмото во кое се наведува загриженоста за барањата на Бугарија и ревидираниот француски предлог. „Да ѝ покажеме на ЕУ колку Македонци се противат на ова и не се задоволни од односот на ЕУ кон Македонија“, се вели во прогласот за потпишување на петицијата

Ви пишуваме во име на Македонците во Република Македонија и во дијаспората да ве повикаме да застанете против ветото на Бугарија за Македонија, а особено на ревидираниот француски предлог (РФП), кој ги вклучува Договорот за пријателство (2017) и билатералниот протокол во пристапната рамка на Македонија. Нашите грижи се однесуваат на следново.

1. Широко распространета јавна опозиција

Масовни протести се одржаа во Скопје, Македонија, против барањата на РФП и Бугарија и се проширија низ целата земја, вклучувајќи и во Охрид и во Битола и на глобално ниво во Малта, Канада и во Обединетото Кралство. Во Македонија, протестите се случуваа секојдневно откако се појави првичниот француски предлог, сè до официјалното потпишување на РФП во македонското собрание на 16 јули 2022 година. РФП е усвоен во Македонија, против волјата на македонскиот народ, поткопувајќи ги демократските принципи за кои се залага ЕУ.
Оваа ситуација е слична на онаа што доведе до потпишувањето на Преспанскиот договор со Грција, чиј исход резултира со оставка на Владата што го потпиша, како и политички и граѓански немири. Македонското население го бојкотираше Преспанскиот договор поради поткопување на човечкото достоинство и правото на самоопределување. Одобрувајќи ги бугарските барања за Македонија, ЕУ повторно ги игнорираше македонските граѓани со вклучување во друг договор што го нарушува jus cogens правото на самоопределување.

2. Вградување на Контроверзниот договор за пријателство (2017) во РФП

• РФП го вклучува билатералниот договор на Македонија со Бугарија – Договор за пријателство – кој ги издигнува бугарските барања на уставно ниво во преговарачката рамка. Додека земјите-членки може повторно да отворат делови од рамката за пристапување и преговори, интересите и барањата на Бугарија ќе имаат приоритет во одлучувањето на Комисијата; како и мониторингот на имплементацијата на Договорот за пријателство од страна на Македонија. Затоа, интересите на Бугарија ќе ги надминат барањата на другите земји-членки во однос на Македонија.
  Со инкорпорирање на Договорот за пријателство во неговите рамки, Европската комисија и Советот ќе ги легитимираат ксенофобичните барања на Бугарија во однос на македонскиот јазик, идентитет и историја. Ова е во директна спротивност со фундаменталните вредности на ЕУ, кои се обидуваат да промовираат различност и инклузивност преку прославата на многуте јазици и култури во Унијата. Тоа, исто така, директно ги крши основните човекови права до кои ЕУ се придржува и ги промовира на глобално ниво. Особено загрижувачки е членот 8, став 2 од Договорот, кој формира „Заедничка мултидисциплинарна експертска комисија за историски и образовни прашања“, чија задача е да придонесе за „објективно научно толкување на историските настани врз основа на автентични и засновани на докази историски извори“.
  Улогата и легитимизацијата на оваа мешана комисија во процесот на пристапување е загрижувачка бидејќи Бугарија се спротивставува на историските текстови на Македонија за нејзината окупација од Бугарија за време на Втората светска војна. Оваа вежба на историски ревизионизам е во интерес на Бугарија. Еден пример е неговата семантичка претпочитаност за употребата на „администрација“ над „окупација“. Ова може да резултира со ангажирање на Комисијата во негирање на холокаустот, и покрај улогата на Бугарија во олеснувањето на депортацијата на околу 7.200 македонски Евреи во концентрациониот логор Треблинка додека ја окупираше Македонија поради нејзината улога во сојузот на Оската.
  Вградувањето на Договорот, а особено на членот 8, став 2, е директно кршење на:
•  Правото на самоопределување, според заедничкиот член 1 од Меѓународниот пакт за економски, социјални и културни права, и Меѓународниот пакт за граѓански и политички права, кој им дава право на сите народи слободно да го одредуваат својот политички статус и слободно да го извршуваат својот економски, социјален и културен развој;
• Човечкото достоинство, според членот 1 од Универзалната декларација за човекови права и членот 1 од Повелбата за основните права на Европската унија;
  l Интегритетот на личноста, според членот 3 од Повелбата за основните права на Европската Унија;
• Членот 13 од Повелбата за основните права на Европската Унија, кој тврди дека „Уметноста и научното истражување се без ограничувања. Ќе се почитува академската слобода“;
• Членот 22 од Повелбата за основните права на Европската Унија, кој ги обврзува членките на ЕУ да ја почитуваат „културната, верската и јазичната разновидност“;
• Правото да се живее ослободен од дискриминација врз основа на јазикот и националното потекло, и без оглед на меѓународниот статус на земјата на која ѝ припаѓа, според членот 2 од Универзалната декларација за човекови права, која на сите им дава исти права и слободи без разлика;
• Културните права, според Преамбулата и членовите 1, 3, 6 и 15 од Меѓународниот пакт за економски социјални и културни права;
•  Намерно уништување на културното наследство, според Дел II од Декларацијата на УНЕСКО за намерно уништување на културното наследство;
• Понижувачко и нечовечко постапување според членот 3 од Европската конвенција за човекови права и членот 4 од Повелбата за основните права на Европската Унија;
• Геноцид, според членот 2, став 2 од Конвенцијата за спречување и казнување на кривичното дело геноцид и според членот 6 од Римскиот статут на Меѓународниот кривичен суд. Имено, намерата на Договорот е да ги уништи Македонците како етничка група со негирање на нивната колективна историја и со тоа де факто нанесување културен геноцид.

3. Билатералниот протокол

• Протоколот од вториот состанок на мешаната меѓувладина комисија беше потпишан од г. Бујар Османи, во име на Македонија, и г-ѓа Теодора Генчовска, во име на Бугарија, на 17 јули 2022 година. Состанокот е формиран врз основа на членот 12 од Договорот за пријателство, спомнат погоре.
  Протоколот наведува многу од барањата на Бугарија, кои мора да се исполнат за „Меѓувладината конференција да ја заврши фазата на отворање на пристапните преговори“.
  Најзначајните барања се:
•  Македонија мора да го измени својот устав за да ги вклучи Бугарите на еднаква основа со другите етнички групи во Македонија (види дискусија подолу).
•  Повторување на членот 11 став 5 од Договорот од 2017 година, потврдувајќи дека ништо во македонскиот устав не може да се толкува како основа за мешање во внатрешните работи на Бугарија за заштита на немакедонски граѓани (т.е. македонското малцинство во Бугарија – види дискусија подолу).
•  „Соработка во областа на образованието и науката, копии од сите образовни програми, учебници, наставни помагала и други релевантни едукативни материјали во образовните програми на двете земји“.
•  Двете страни ќе преземат мерки против „говорот на омраза“ на јавни згради и споменици, во учебниците и програмите и на јавниот простор. Дополнително, Протоколот им дава на двете страни овластување да преземаат дејствија против приватни лица за каква било активност што би ги „наштетила нивните односи“.
•  Бугарската дефиниција за „говор на омраза“ ја вклучува употребата на терминот „бугарски фашистички окупатор“, кој е историски точен и неговата забрана го нарушува правото на слобода на говор, особено она на приватни лица (види дискусија за Втората светска војна погоре).
• Македонија мора да ја потврди својата осуда и извинување за „неправдите и репресиите извршени во минатото, директно или индиректно, од страна на југословенските комунистички власти врз граѓаните врз основа на нивното етнополитичко самоопределување, вклучувајќи ги и Бугарите“.
• Нема реципрочна одредба за осуда и извинување од Бугарија за злосторствата извршени од нејзината фашистичка окупација на Македонија за време на Втората светска војна. Оваа одредба ја покажува важноста на правото на етнополитичко самоопределување на Бугарите, додека Бугарија истовремено ѝ го негира истото право на Македонија во 21 век.
• До 2022 и 2023 година, страните мора да ги почитуваат сите „заеднички историски настани и личности кои веќе се договорени од Заедничката мултидисциплинарна експертска комисија за историски и образовни прашања“.
•  Ова вклучува билатерални спорови во рамките на преговарачката рамка на ЕУ (види дискусија подолу).
• Бидејќи приемот на Македонија во ЕУ е заложник на барањата на Бугарија, а потоа и на наодите на Комисијата, поверојатно е дека Македонија ќе биде принудена да направи значителни отстапки во однос на историските личности и настани што се централни за македонскиот идентитет.
• Наодот на Комисијата, исто така, ќе ја формира основата и ќе биде вклучен во училишната програма, учебниците и другите релевантни наставни материјали. Тие ќе информираат и за историските споменици и информативните материјали во музеите и другите објекти од образовно и културно значење, како и информативните медиуми во јавна сопственост.
•  Ова го нарушува самоопределувањето на Македонија и ѝ дозволува на Бугарија да се меша во внатрешните работи на Македонија. Историјата не е наука и на секој народ му е дозволено правото да ја одредува својата национална историја и како таа се учи во своите училишта.
•  Ова исто така служи за негирање на правото на слободни медиуми во Македонија, спротивно на основните права на ЕУ.
•  Македонија ќе преземе мерки за „обезбедување ефективен пристап до еднакви права, заштита од дискриминација и заштита на културниот и идентитетот на бугарската заедница… [во Македонија]“.
• Не е вклучена реципрочна одредба за македонското малцинство во Бугарија, кое се соочува со тешка дискриминација (види подолу).

4. Прашања за правата на малцинствата

РФП не нуди уставни гаранции за македонското малцинство во Бугарија, претставено од ОМО Илинден-ПИРИН, кое е потписник на ова писмо и член на Партијата на европската слободна алијанса. Европскиот суд за човекови права 14 пати пресуди против Република Бугарија поради спречување на слободата на здружување на македонските организации во Бугарија. Договорот за пријателство, прифатен од РФП, дополнително бара од Македонија да ја отстрани својата уставна заштита на истото малцинство во Бугарија. Од друга страна, Бугарија бара Македонија да го измени својот устав за да понуди правна заштита за малото бугарско малцинство во Македонија. Нерамнотежата во преговарачката моќ е најочигледна овде и е директно во спротивност со целта на ЕУ да ги заштити правата на малцинствата.
Слично на тоа, во текот на процесот на преговори и потпишувањето на Договорот од Преспа, ЕУ занемари голем број извештаи за кршење на човековите права што се однесуваат на македонското малцинство во Грција.1*
Притоа, ЕУ одби да ги признае меѓусебните врски помеѓу грчката влада и негирањето на етничкиот идентитет и јазик на македонското малцинство и условите наметнати на Македонија со грчкото вето. Исто така, ЕУ сега го занемарува значењето на односот на Бугарија кон македонското малцинство во Бугарија и улогата што ја игра во обликувањето на содржината на РФП.

1*Овие извештаи вклучуваат:

• Извештај на „Хјуман рајтс воч“, „Негирање на етничкиот идентитет: Македонците од Грција“ (Human Rights Watch, 1994)
• Совет за човекови права на Обединетите нации, „Промоција и заштита на сите човекови права, граѓански политички, економски, социјални и културни права, вклучувајќи го и правото на развој: Извештај на независниот експерт за прашања на малцинствата, Геј Мекдугал – Додаток, Мисија во Грција, 8 -16 септември 2008 година“ (Совет за човекови права, 18 февруари 2009 година)
•  Томас Хамарберг, комесар за човекови права на Советот на Европа, „Извештај за посетата на Грција на 8-10 декември 2008 година“ (Стразбур, Совет на Европа, 19 февруари, 2009 г.)
• Европска комисија против расизмот и нетолеранцијата, „Извештај за Грција“ (Стразбур, Совет на Европа, 15 септември 2009 г.)
•  Пресуда на Европскиот суд за човекови права во случајот „Сидиропулос и другите против Грција“ (Пресуда, Стразбур, 10 јули 1998 година) (Наоѓање на Грција во кршење на член 11: Слобода на собирање и здружување на Европската конвенција за човекови права за затворање на Домот на македонската култура)
•  Пресуда на Европскиот суд за човекови права во „Случајот Ouranio Toxo and Others v. Greece“ (Пресуда, Стразбур, 20 октомври, 2005; 20 јануари, 2006 година)
• Пресуда на Европскиот суд за човекови права во „Случајот Куќата на македонската цивилизација и другите против Грција“ (Прилог бр. 1295/10 Стразбур, 9 јули 2015 година)

ЕУ активно ги поддржа и Преспанскиот договор со Грција и РФП, во кој се инкорпорирани фашистичките и ксенофобични барања на Бугарија. Континуираниот молк на ЕУ за корелацијата помеѓу промената на историјата на Македонија во овие договори и политиката на негирање на постоењето на македонското малцинство на нивните територии е де факто кршење на основните човекови права на македонскиот народ. Водството на ЕУ во овие преговори и одбивањето да се разгледаат гореспоменатите извештаи за човекови права го легитимираат кршењето на човековите права на македонскиот народ извршени и од Грција и од Бугарија.

5. Паралели со реториката на Путин против украинската култура и идентитет

Поголемиот дел од Европа се обедини во својата позиција против руската империјалистичка окупација на Украина. Сепак, овој став е контрадикторен со поддршката на ЕУ за РФП бидејќи таа функционира за зајакнување на експлицитните територијални и иредентистички претензии на Бугарија врз Македонија. Путин ја оправдува својата инвазија на Украина со тврдењето дека Украинците имаат руски корени и не се посебна етничка група, а бугарските политичари ги искажуваат истите тврдења во однос на Македонија и Македонците.2*
Во мај, украинскиот министер за надворешни работи Дмитро Кулеба го призна тоа, со изјавата „Македонците, како никој друг, веројатно, во Европа, разбираат што значи да се биде понижен за својот идентитет, за својот јазик, за неговата култура“.

2*Забележителните провокации вклучуваат:

• l Бугарскиот пратеник и пратеник во Европскиот парламент (ЕП), Џамбазки, продолжува да користи иредентистичка, фашистичка и антимакедонска реторика. Тој ја користи мапата на голема Бугарија како заглавие на неговиот официјален профил и веб-страница на Твитер. Неговата веб-страница повикува на окупација на Македонија преку фотографија од кампањата на која пишува „Македонија е една, а таа е бугарска. Бугарскиот интерес е да нема граница од Охрид до Црно Море“. Во јуни 2020 година изјави дека Македонците ќе станат добри Бугари со трпение и добар ќотек. На 9 ноември 2020 година тој на Твитер напиша: „Македонија без Бугари, нека ја изгори оган“. На 29 март 2021 година ја објави својата изборна кампања, со главен фокус на Македонија. Во видеото тој тврди дека Македонија е бугарска и се заканува дека Бугарија и Албанија ќе ја поделат Македонија меѓу себе.
•  На 21 октомври 2020 година, бугарскиот министер за одбрана Каракачанов изјави: „Ако е потребно, ќе го испратам инженерскиот полк да ми помогне побрзо да ги отстранам [Македонците] или ќе ги испратам од мојата организација ВМРО, ќе ги отстранат за 24 часа“.
• На 16 април 2022 година, бугарските политичари, вклучувајќи го и премиерот Кирил Петков, присуствуваа на отворањето на културниот клуб „Иван Михајлов“ во Битола, во чест на соработникот на фашизмот Иван Михајлов, одговорен за смртта на илјадници Македонци што се бореле против бугарскиот експанзионизам. Дополнително, Михајлов го негираше постоењето на посебен македонски идентитет и етничка припадност. Клубот се наоѓа во стариот еврејски кварт во Битола, служејќи како огромна провокација и непочитување на македонската еврејска заедница, која загина од рацете на бугарските фашистички окупатори.
•  На 24 јуни 2022 година, група пратеници ги држеа знаците „Македонија е Бугарија“ во бугарскиот парламент, додека парламентот расправаше за францускиот предлог.
• На 18 јули 2022 година, поранешната бугарска министерка за надворешни работи и пратеничка на ГЕРБ, Захариева, рече: „Не го признаваме македонскиот јазик… Тој има разлики, но е напишан во 1945 година, врз основа на бугарскиот дијалект“. Ова подоцна беше одобрено од актуелната министерка за надворешни работи Генчовска и поднесено според едностраната декларација на Бугарија.

Затоа, ЕУ ја губи способноста легитимно да го обвини Путин за злосторства против човештвото врз основа на неговата „намера“ да изврши геноцид како што беше потврдено во неговите говори против Украинците, додека парадоксално ја поддржува истата реторика кога е насочена кон Македонците.

6. Влошување на етничките тензии во Македонија

РФП и поддршката за барањата на Бугарија се закануваат дополнително да ја дестабилизираат Македонија. Етничките тензии се зголемија меѓу етничките Македонци и албанското малцинство во Македонија откако се очекуваше приемот на Македонија и на Албанија како пакет, а сега се раздвоени како резултат на ветото на Бугарија и прифаќањето на РФП. Овие тензии, кои политичарите во Македонија се обидуваат да ги искористат, создаваат можност за етничка граѓанска војна, која може да го дестабилизира поширокиот балкански регион.

7. Импликации врз процесот на пристапување за другите земји-кандидатки

Францускиот предлог му дава на бугарското право на вето поголема тежина меѓу нејзините членки, бидејќи ги поставува бугарските интереси на уставна основа за Комисијата на ЕУ да ги земе предвид како приоритет, во сите фази. Ова го поткопува принципот на еднаквост меѓу земјите-членки. Дополнително, предлогот ги поставува условите за пристапување за Македонија на нереален стандард што претходните апликанти никогаш не морале да го постигнат, а сегашните членки не би ги задоволиле.
Вградувањето на овој предлог во преговарачкиот процес за членство во ЕУ поставува опасен преседан за идните кандидати од кои на сличен начин ќе се очекува да ги решат своите билатерални спорови во замена за потенцијално членство. Неодамна, Хрватска навести дека може да стави вето на пристапот на Србија, Босна и Херцеговина и на Црна Гора во ЕУ, во обид да ги реши историските прашања. Овде би биле вклучени споменатите земји, кои прифаќаат дека хрватската војска за време на Втората светска војна и југословенските војни биле ослободители. Така, Копенхашките критериуми ќе го изгубат своето значење доколку решавањето на билатералните спорови околу културата, историјата и идентитетот стане детерминативен фактор за постигнување членство. Ова несразмерно ќе влијае на балканските и источноевропските земји каде што една земја може да ја блокира другата од такви причини, дури и ако земјата ги исполнила сите други релевантни критериуми. Овој произволен метод го делегитимира процесот на пристапување во ЕУ и им остава ветувања на држави како Украина и Молдавија, како ништо друго, освен празна реторика.

8. Зошто вашиот став е важен

Проевропската позиција на Македонија е евидентна уште пред распадот на Отоманската Империја, каде што Македонците сонуваа да се приклучат на европското семејство со европска поддршка. За жал, Македонците никогаш немале место на масата за одредување на иднината на својата земја, а денес македонските политичари ги заобиколија воспоставените уставни процеси за да го изгласаат РФП против желбата на јавноста и без мандат. Додека македонските официјални претставници ја пофалија првата меѓувладина конференција како почеток на отворањето на преговорите, јасно е дека преговорите ќе започнат само откако Македонија ќе ги спроведе уставните измени што се бараат според РФП. Дури и ако овие промени бидат усвоени од Македонија, Бугарија и другите земји-членки сè уште ја задржуваат својата моќ да стават вето на Македонија во кој било момент. Од Македонија постојано се бара да направи суштински отстапки, без никакви гаранции дека ќе ѝ се обезбеди местото во ЕУ.
Вашиот став во однос на РФП и ветото на Бугарија против Македонија директно ќе влијае на милиони Македонци низ светот. Ова е повеќе од само правно прашање – тоа е морално. Македонците ги заслужуваат истите права и слободи што ги уживате вие, вашите колеги и соодветните земји. Ова е минималниот минимум за кој бараме, за кога Македонија евентуално ќе влезе во ЕУ, да не биде „лушпа од нација“ – со мал интегритет за кој генерациите се бореле да го зачуваат.
Затоа, ве молиме да ја искористите својата моќ во европските институции за добро и да спречите намерно искоренување на македонскиот идентитет олеснето со РФП и барањата на Бугарија. Ве повикуваме да се залагате за достоинство, еднаквост и слобода од дискриминација, како и да го охрабрите процесот на проширување на ЕУ што ги почитува основните принципи на ЕУ.

Искрено ваши, Коалиција на организации и интелектуалци што го
претставуваат македонскиот народ и сојузниците низ светот