Растечката илегална активност поврзана со дрога е еден од главните проблеми на човештвото во 21 век. Досега не е пронајдена формула како да се реши овој проблем. Но суштината на нерешавањето е фактот што некои структури на општеството што функционираат и како поединци или цели групи од државните институции се вклучени во оваа нелегална активност и имаат корист од неа
Краток осврт на проблемот со нелегалното производство, транспорт, трговија, дистрибуција и продажба на дрога
Нелегалните активностите поврзани со дрогата се однесуваат на синџирот на производство, продажба, транспорт и нелегален увоз и извоз на наркотици. Безмалку сите земји во светот забрануваат активности поврзани со дрогата. Казните предвидени за нелегалните активности со дрога најчесто зависат од видот на дрогата и нејзината класификација, количеството што се тргува, каде се продава дрогата и како се дистрибуира. Ако дрогата им се продава на малолетници, казните може да бидат построги отколку во други околности. Во некои земји казната може да вклучува и смртна пресуда (во Сингапур, Малезија, Индонезија).
Три земји одгледуваат 95 отсто афион, а други три земји речиси 100 отсто го
држат светското одгледување на растението кока
Одгледувањето канабис (марихуана) останува глобален феномен. Спротивно на најавите на либералните политичари, легализацијата на канабисот во делови од светот како што е Северна Америка го забрза неговото секојдневно консумирање, како и ефектите од тоа, особено кај младите. Настрана контролираната употреба за здравствени цели, регистрирана е појава поврзана со употреба на канабисот со зголемување на бројот на лица со тешки психолошки нарушувања, поголем број самоубиства и хоспитализации. Но, во исто време, легализацијата ги зголеми даночните приходи и генерално ги намали стапките на апсење за поседување канабис.
За разлика од канабисот, одгледувањето други дроги е концентрирано во многу мал број земји. Во последниве години, само три земји (Авганистан, Мјанмар и Мексико) одгледувале повеќе од 95 отсто од глобалното одгледување афион. Три земји (Колумбија, Перу и Боливија) се одговорни речиси за целото светско одгледување на растението кока во светот.
Извештајот на ОН евидентира рекордно зголемување на производството на кокаин, како и ширење на синтетичките дроги на нови пазари. Производството на кокаин беше рекордно во 2020 година, зголемено за 11 отсто во споредба со 2019 година, на 1.982 тони. Околу 284 милиони луѓе на возраст меѓу 15 и 64 години низ светот користеле дрога во 2020 година, што е зголемување за 26 отсто во споредба со една деценија порано. Ова е популација малку поголема од населението на огромната Индонезија (273 милиони) и значително поголема од Пакистан (223 милиони) и Бразил (212 милиони). Младите луѓе користат повеќе видови дроги, а нивото на употреба денес безмилосно расте.
„Бум“ на шверцот на дрога во екот на пандемијата
Најголемите количества дрога запленети на глобално ниво во 2020 година биле оние од индиски коноп. Заплените на кокаин исто така се зголемија, и покрај пандемијата на коронавирусот, на рекордни 1.424 тони во истата година. Речиси 90 отсто од запленетиот кокаин во светот во 2021 година бил шверцуван по морски транспорт, особено во контејнери што се покажале како контејнери дадени од бога за наркокартелите. Податоците за заплената покажуваат дека трговијата со кокаин се шири во други региони надвор од главните пазари на дрога во Северна Америка и Европа, со зголемени нивоа на трговија во Африка и Азија. Трговијата со метамфетамин продолжува да се шири географски: 117 земји пријавија заплени на метамфетамин во 2016-2020 година, споредено со 84 земји во периодот 2006-2010 година. Во меѓувреме, количеството запленет метамфетамин се зголеми за пет пати помеѓу 2010 и 2020 година.
Глобалното производство на опиум се зголеми за 7 отсто помеѓу 2020 и 2021 година, на 7.930 тони, главно поради зголеменото производство во Авганистан. Меѓутоа, глобалната површина под одгледување афион се намалила за 16 отсто во истиот период. На двата најголеми пазари на метамфетамин заплените се во пораст: 7 отсто во Северна Америка, во Југоисточна Азија 30 отсто во текот на 2020 година во споредба со 2019 година, што е рекорден број во двата региона. Југозападна Азија исто така забележа рекорден број заплени на метамфетамин: скок од 50 отсто во 2020 година во споредба со 2019 година.
Од каде тргнуваат и каде завршуваат светските наркомаршрути
Со развојот на интернетот, т.н. онлајн маршрутите стануваат сѐ посилни. Во јуни 2021 година, Интерпол откри операција во 92 земји во која беа затворени 113.000 веб-страници што продаваа фалсификувани недозволени лекови и медицински производи. Операцијата резултира со апсење на 227 луѓе низ светот, враќање на фармацевтски производи во вредност од 23 милиони долари и запленување на приближно девет милиони уреди и лекови, вклучувајќи и големи количества лажни тестови за ковид-19 и маски за лице. Светскиот извештај за дроги во 2022 година, Канцеларијата на ОН за дрога и криминал (UNODC) ги дава најновите и најалармантни податоци за распространетоста на нелегалната трговија со дрога и потрошувачката на дрога низ целиот свет.
Што се однесува до класичните маршрути, ситуацијата е следна.
За Латинска Америка, Венецуела е дистрибутивниот центар на дрога за извоз на дрога со потекло од Колумбија, Перу, Боливија и остатокот од Јужна Америка. Понатаму, маршрутата оди низ Централна Америка, Мексико и карипските земји како Хаити, Доминиканската Република и Порторико до САД и Европа.
Во Западна Африка (Нигерија, Камерун, Мали, Того, Гана), наркотиците се увезуваат од Јужна Америка. Источноафриканските и јужноафриканските маршрути се користат за дистрибуција на дрога од Авганистан до Европа и САД. Маршрутите се познати како „јужни маршрути“ и најмногу се дистрибуира хероин.
Во Азија, патиштата за дрога минуваат низ Јужна и Југоисточна Азија, а од неодамна и низ Централна Азија и Русија, особено по распадот на СССР, кога границите беа олабавени.
Хероинот е дрога што масовно се извезува од Азија во Европа и САД. Во Азија, Авганистан е главниот извор на хероин заедно со областа Златен триаголник (како што ја нарече ЦИА) – се однесува на оддалечените и планински делови на Тајланд, Мјанмар и Лаос. Освен на Запад, дрогата од овие земји се дистрибуира и во Австралија и Источна Азија. Иранската маршрута постои, но помалку се користи бидејќи иранската влада водеше жестока војна против наркокартелите.
Зависноста од дрога кај населението во светот
Нелегалната употреба на дрога има многу негативни здравствени последици. Тоа може да вклучува низа нарушувања на физичкото и менталното здравје, од кои најважни се зависноста, ХИВ-инфекцијата, заболувањето на црниот дроб поврзано со хепатитис, предозирањето и прераната смрт. Од 284 милиони луѓе што користеле дрога во 2020 година, се проценува дека приближно 13,6 отсто страдаат од нарушување на зависноста од дрога. Вкупниот број на поединци за кои се проценува дека страдаат од зависност се зголеми од околу 27 милиони во 2010 година на околу 38,6 милиони во 2020 година. Во извештајот на ОН се проценува дека 11,2 милиони луѓе низ светот користеле дрога интравенски. Околу половина од овој број живееле со хепатитис Ц, 1,4 милион живееле со ХИВ, а 1,2 милион живееле со двете.
Во Африка и Латинска Америка луѓето помлади од 35 години претставуваат мнозинство од луѓето што примаат третман за нарушувања на зависноста од дрога. Во многу земји во Африка и Јужна и Централна Америка најголемиот процент од луѓето што примаат третман за нарушувања на зависноста од дрога е примарно предизвикан од канабисот. Во Источна и Југоисточна Европа и во Централна Азија луѓето најчесто се лекуваат од нарушувања на зависноста од опиоиди. Во САД и Канада смртните случаи од предозирање во голема мера се предизвикани од епидемијата на немедицинска употреба на фентанил. Рекорден број од повеќе од 107.000 смртни случаи од предозирање со дрога беа регистрирани во 2021 година, што е повеќе од речиси 92.000 во 2020 година.
Жените остануваат малцинство како корисници на дрога на глобално ниво, но имаат тренд да ја зголемат стапката на употреба и да ги надминат мажите. Жените сега сочинуваат помеѓу 45 и 49 отсто од корисниците на амфетамини и немедицинските корисници на фармацевтски стимуланси, фармацевтски опиоиди, седативи и средства за смирување. Разликата во третманот е сè уште голема. Иако секое второ лице што користи амфетамини е жена, жените сочинуваат само еден од пет луѓе што се лекуваат од нарушувања предизвикани од употреба на амфетамини. Адекватен третман за зависност не е достапен за многу жени. Извештајот на ОН за дрога од 2022 година исто така го нагласува широкиот опсег на улоги што жените ги играат во глобалните мрежи за дрога, вклучувајќи и одгледување кока, транспорт на мали количества дрога, продавање на потрошувачите и шверцување во затвори.
Илегалниот наркопазар во САД најпрофитабилен во светот
Според официјална информација на ЦИА, „илегалниот наркопазар во САД е етаблиран како еден од најпрофитабилните во светот“!
Американците се најголеми потрошувачи на кокаин во светот, а исто така се меѓу најголемите консументи на други наркотици, како хероин, марихуана и метамфетамин. Според американското министерство за здравство и човечки услуги, речиси 20 милиони Американци на возраст од 12 или повеќе години биле недозволени корисници на дрога во 2004 година, што значи дека користеле нелегална дрога најмалку еднаш во претходниот месец. Марихуаната е најпопуларната дрога меѓу Американците. На почетокот на 21 век имаше зголемена употреба на дрога во Северна Америка и Европа, особено побарувачката за марихуана и кокаин. Како резултат на тоа, меѓународните криминални мафијашки организации, како што се наркокартелите Синалоа и Ндрангета, ја зголемија соработката за да ја олеснат трансатлантската трговија со дрога. Употребата на друга недозволена дрога, хашиш, исто така е зголемена во Европа. Процените се дека глобалниот пазар на дрога во 2014 година бил помеѓу 426 и 652 милијарди долари. Имајќи предвид дека светскиот БДП таа година изнесуваше 78 трилиони американски долари, нелегалната трговија со дрога може да се процени на речиси 1 отсто од вкупната светска трговија.
Воените конфликти најдобар амбиент за нелегалниот бизнис со дрога
Незаконската трговија со дрога обично цвета во конфликтни ситуации и каде што владеењето на правото е слабо. Шверцот и потрошувачката на дрога обично ги продолжуваат воените конфликти. Податоците од Блискиот Исток, Јужна Америка и Југоисточна Азија сугерираат дека конфликтните зони може да дејствуваат како магнет за производство на синтетички дроги. Историски гледано, завојуваните страни користеле дрога за да финансираат конфликти и да генерираат приход. Извештајот на ОН за дроги за 2022 година исто така открива дека конфликтите можат да ги нарушат и променат патиштата за трговија со дрога, како што се случи во балканските војни во 1990-тите и во Украина.
Во Украина има вртоглаво зголемување на бројот на откриени тајни лаборатории за дрога: зголемување од 17 уништени лаборатории во 2019 година на 79 во 2020 година. Од овие 79, дури 67 лаборатории произведувале амфетамини.
Производството и дистрибуцијата на дрога во многу случаи географски се преклопуваат со воените конфликти. Најдобрите примери ги вклучуваат Колумбија и Авганистан, земји што имале долготрајни бунтови и заедно се одговорни за значителен дел од глобалното производство на хероин и кокаин. Во Колумбија, одгледувањето и трговијата со листот кока беа централни во децениското герилско војување од страна на Револуционерните вооружени сили на Колумбија (ФАРК). Меѓутоа, кога ФАРК се согласи да го прекине своето учество во бизнисот со дрога како дел од мировниот договор од 2016 година, одгледувањето кока не беше намалено, делумно поради тоа што договорот не беше потпишан од сите вооружени фракции. Исто така има зголемување на одгледувањето и трговијата на кока во некои области. Производството достигна рекордно ниво во 2017 година, бидејќи некои фармери одгледуваа кока за да добијат владини субвенции за да престанат да ја одгледуваат.
Во Авганистан недозволената трговија со дрога е тесно поврзана со долгорочна нестабилност, сиромаштија и војна. Опиумот се користи во северните делови на земјата од 18 век, но дури во 1980-тите земјата станала главен глобален снабдувач. Додека трговијата со дрога има значителна економска тежина во сите земји, никаде не е поважна отколку во Авганистан, каде што зазема значителен дел од националната економија. Приходите од илегалната опијатна економија во Авганистан се проценуваат на меѓу 1,8 и 2,7 милијарди долари во 2021 година, што е еквивалентно на дури 12 отсто од БДП. Земјоделците долго време им плаќаа даноци на недржавни актери, вклучувајќи ги и талибанците пред нивното доаѓање на власт во август 2021 година. Во мај 2021 година, авганистанската влада објави дека талибанците исто така биле вклучени во брзорастечкото производство на метамфетамин.
