Во почетокот на нашето столетие на османлиите им беше сосема сеедно кој ќе се интересира за „културните споменици на рајата“ и кој каде ќе ги носи. Тогаш другите ослободени народи, како што се Србите и Бугарите, во своите држави основаа високи школи и учени друштва и отвораа народни библиотеки и музеи по европски примери, собирајќи за нив богатство по сите свои краишта, но и надвор од нивната земја. Македонија во тој поглед беше најпристапен извор за грабање. Немаше тука ни држава, ни национална власт, ни своја народна црква, ни друга организирана сила на народот што со законски средства би можела да го спречи изнесувањето на културните споменици од земјата
Повод: 136 години од раѓањето на Владимир Мошин, еден од најголемите познавачи и истражувачи на македонското книжевно и ракописно наследство
Денес се одбележуваат 136 години од раѓањето на отец Владимир Алексеевич Мошин, кој во националната македонска меморија останува запаметен како еден од најголемите познавачи и истражувачи на македонското книжевно и ракописно наследство. Покрај неговата дејност во Загреб и во Белград, Мошин бил раководител на историското одделение при Архивот на Македонија, професор на Филозофскиот факултет во Скопје и долгогодишен раководител на Катедрата за словенска култура при Институтот за проучување на словенската култура во Прилеп.
Роден е на 9 октомври 1894 година во Санкт Петербург, а неговиот татко бил писател, професор по естетика и љубител на уметноста. Детството го поминал во дом што бил собиралиште на врвните петербуршки писатели, музичари, ликовни уметници, кои оставиле големи траги во неговата душевност и придонеле и тој целиот свој живот да му се посвети на откривање на тајните на уметноста.
По завршувањето на гимназијата во 1913 година се запишал на Историско-филолошкиот факултет во Санкт Петербург, кој го прекинал и се пријавил како доброволец во Првата светска војна. Руската револуција го затекнала во Кавказ, есента (1917) бил префрлен во Тбилиси, каде што и го посетувал новоотворениот универзитет. Во 1918 година заминал за Киев и таму ги продолжил студиите, но поради воените услови не успеал да го даде дипломскиот испит. Во 1921 година емигрирал во Кралството Југославија. Работел како наставник во гимназијата во Копривница. Во 1922 година го положил дипломскиот испит, а во 1928 година докторирал на Филозофскиот факултет во Загреб. Во 1930 година бил избран за доцент на Филозофскиот факултет во Скопје, каде што останал една година и поради финансиски причини се вратил во Копривница.
Во 1932 година се вработил во гимназијата во Панчево и во исто време бил избран за доцент на Белградскиот универзитет. Потоа бил предложен од професорот Костиќ за вонреден професор на Филозофскиот факултет во Скопје, но постапката била оневозможена поради бугарската окупација на Македонија во 1941 година. Во јуни следната година бил принудно пензиониран од бугарските окупаторските власти. Истиот месец се вратил во Руската црква во Белград, каде што останал до 1947 година.
По предлог на Блаже Конески и Димче Мире, прифатил да работи во Државниот архив на Македонија за да организира работа врз системската регистрација и опис на ракописниот фонд од Македонија, така што од 1976 година го започнал најзначајниот период од животот. Научното и истражувачко дело на професорот, кое започнало од времето на неговите студии, е големо, а содржи 250 библиографски единици. За македонската наука е значајно тоа што го објавил македонското евангелие на Јован, фототипско издание со увод во кој е дадена палеографска и лингвистичка анализа. Професор Мошин, човек со енциклопедиски знаења и широка култура, вљубеник во вистината и високите перспективи, починал во 1987 година во Скопје.
По повод 100 години од раѓањето, на 9 октомври 1994, на протојерејот, академик, професор д-р Владимир Алексеевич Мошин на неговиот вечен дом на гробиштата во Бутел се одржала панихида на која присуствувал македонскиот клир, на чело со неговото блаженство, архиепископот охридски и македонски г.г. Михаил и, се разбира, неговите ученици и почитувачи на неговото дело.
Конески му посвети песна со наслов „Успение на Владимир Мошин“
Блаже Конески (академик, поет, прозаист, есеист, книжевен историчар, филолог, еден од кодификаторите на современиот македонски литературен јазик и значајна личност во македонската книжевност) на Мошин му посветил песна во збирката „Црква“, со наслов „Успение на Владимир Мошин“.
– Ѕуни ситната камбана на „Свети Димитрија“. Непризнатата црква опева еден непризнат светител на радост на самего Бога. Тебе те испраќаме, тебе, Владимире Мошин, тебе што дури од Петроград се прибра најпосле овде, да бидеш со нас презирајќи ги фарисеите. О поручниче, о професоре, о ставрофоре! Дали случајно било да станеме пријатели ти и јас, стари пријателе? И сега јас, збунет, да те испраќам?, пишува Конески за својот пријател.
Словенските ракописи во Македонија
Во 1971 година, Мошин го објавил своето научно истражување насловено „Словенските ракописи во Македонија“, во кое го обработува македонското ракописно богатство. Според него, Македонија е земја на првото запознавање на словенските просветители Кирил и Методија со словенскиот јазик; лулка на словенската писменост на чие творење се труделе првите ученици и соработници на солунските браќа Климент и Наум.
– Јадро на Самуиловата држава, коja во последната четвртина од 10 век го опфаќа и Преслав, центарот на бугарската просвета во т.н. златно време на Климентовите современици Јован Егзарх и Константин Презвитер; место од каде што во времето на Владимир Свети, Самуилов советник, cera се врши христијанизацијата на Русиja, се испраќаат на покрстените источнословенски браќа словенски свештеници со словенски книги — е cега, поради историските околности, можеби најсиромашна од сите словенски земји со ова старо ракописно богатство – пишува Мошин.
Тој исто така нагласува дека низ вековите македонските ракописи ја ширеле светлината на најстарото кирилометодиевско наследство кон северозапад на Балканот во зетските, босанските и хрватските области во пресрет на западната традиција што струеше од моравско-панонското подрачје.
– Македонските ракописи исто така им служеле како пример на српските препишувачи од немањичкиот период, а во времето на културниот подем во Русија, по паѓањето на татарската власт, во 14 и 15 век, кога се обновува старата писменост и се формира нова книжевност, заедно со српските и бугарските книги го шират во Киев и второто јужнословенско влијание .
Во почетокот на нашето столетие на Турците им беше сосема сеедно кој ќе се интересира за културните споменици на нивната раја и кој каде ќе ги носи. Ослободените Срби и Бугари во своите суверени држави тогаш основаа високи школи и учени друштва и отвораа народни библиотеки и музеи по европски примери, собирајќи за нив богатство по сите свои краишта, но и надвор од нивната земја. Македонија во тој поглед беше најпристапен извор. Немаше тука ни држава, ни национална власт, ни своја народна црква ни друга организирана сила на народот што со законски средства би можела да го спречи изнесувањето на културните споменици од земјата – посочува Владимир Мошин.
Македонското евангелие на поп Јован
Евангелието на поп Јован е македонски средновековен ракопис за кој се верува дека потекнува од крајот на 12 век или почетокот на 13 век. Денес се наоѓа во архивот ХАЗУ во Загреб, а ракописот ѝ припаѓа на т.н. Михановиќевата збирка. Ракописот се состои од 133 пергаментни листови, а своето име го добива по преписката на поп Јован. Јазичните особености укажуваат на неговото западномакедонско потекло, а морфолошките особености укажуваат на сличности со т.н. Добромирово евангелие од почетокот на 12 век. Ракописната орнаментика има особености на архаичност, а иницијалите во геометриско-флорален стил се речиси идентични како и во т.н. Вуканово евангелие. Според експертите, структурата на ракописот е краток апракос, со редовно означување на седмиците, што е карактеристика на постарите средновековни текстови. Познавачите велат дека бидејќи станува збор за краток апракос, може да се заклучи дека ракописот не бил наменет за манастир, туку за парохиска црква.
