Во средината и кон крајот на втората деценија од 21 век, и покрај доминацијата на САД, станува сè појасно дека почнуваат значителни економски, а со нив и политички промени. Извозот на примарната енергија од Блискиот Исток сè повеќе се свртува од Европа и САД кон брзорастечките азиски економски џинови Кина и Индија. Светот како повторно да станува политички мултиполарен
Дел од анализата на проф. д-р Игор Деканиќ: Проекции на идната енергетска геополитика (1)
Во сегашните околности на состојбата на материјалната основа на економијата и на цивилизацијата воопшто, состојбите на ресурсната и енергетската основа, како состојбата на околината, еколошките системи и сознанието за нужноста за нивно одржување, одржливото користење на природните извори и енергијата стануваат главна цел, но и иден предизвик на економската структура и социјалните системи на нашата цивилизација.
При преиспитувањето на реалната одржливост на економскиот раст, во фокусот сè повеќе влегуваат самите основи на економската и политичката структура на општеството, како што е економскиот раст како концепт и главна цел на развојот. Прашањата за одржливоста на користењето на енергијата и природните ресурси за економски раст ги вклучуваат основите на филозофското толкување на светот и човечкото постоење на Земјата, како и организацијата за одржување на тоа постоење.
Како се позиционираат државите во процес на преуредување на
глобалната енергетско- геополитичка состојба
Во ова преуредување на енергетско-геополитичката стратегија, САД се свртеа кон повторно воспоставување енергетска самодоволност заснована на сопствени природни извори и технолошка доминација во практично сите енергетски технологии.
И Европа ја зема одржливоста на идната енергија како свој приоритет и започна стратегија за енергетска транзиција кон доминантна употреба на обновливи извори на енергија, додека се обидува да стекне глобално лидерство во новите енергетски технологии. Земјите во развој во Азија, Африка и Јужна Америка и развиените земји како Канада и Австралија развија силна енергетска стратегија, поддржувајќи во принцип изградбата на одржлива економија и енергетска транзиција, додека во пракса развивајќи го прагматичното користење на што поевтина енергија за зајакнување на сопствената меѓународна економска конкурентност.
На почетокот на 21 век, САД го започнаа процесот на промена на сопствената енергетско-геополитичка стратегија. Со развојот на технологијата за хидраулично фрактурирање во експлоатација на течни јаглеводороди во слабо пропустливи карпи (неконвенционални јаглеводороди), Американците го вратија светското лидерство во производството и на нафта и на гас под нови околности. Во втората деценија на 21 век, САД го удвоија своето производство на нафта од околу 350 на над 700 милиони тони годишно, далеку надминувајќи ги Саудиска Арабија и Русија, кои беа водечки светски производители на нафта во првата деценија на 21 век. Во производството на природен гас, САД се приближија до производството од 1.000 милијарди кубни метри годишно, што е речиси половина повеќе од вториот по големина производител, Русија. Со ова, САД повторно достигнаа речиси една петтина од светското производство на јаглеводороди, како во раната фаза на Студената војна, и на тој начин Американците ја поддржуваа и ја задржаа својата глобална геополитичка доминација.
Во средината и кон крајот на втората деценија на 21 век, и покрај доминацијата на САД, станува сè појасно дека започнуваат значајни економски и политички промени. Извозот на примарна енергија од Блискиот Исток сè повеќе се одвраќа од Европа и САД кон брзорастечките азиски економски гиганти Кина и Индија. Се чини дека светот повторно станува политички мултиполарен, при што енергијата и располагањето со енергетските ресурси остануваат геополитичка константа. Во идните геополитички комбинации, новите енергетски суровини што се користат во новите енергетски технологии и во новите енергетски системи на новата енергетика, кои во глобалната структура на користење енергија ќе имаат сè поголем удел како што ќе се одвива и забрзува глобалната енергетска транзиција во насока на долгорочно одржлива енергетика и поприфатливи структури на примарните извори на енергија.
Иако сите наоди одеа во прилог на зелената енергетска транзиција, прагматичната политика на економски раст и зајакнувањето на меѓународната конкуренција одржуваше високи удели на фосилните горива во структурата на користење на енергијата
Во глобалната енергетска политика кон крајот на втората деценија на 21 век се оформи многу сложена енергетска геополитика со еден вид замка на одржливост на понатамошниот интензивен раст на фосилната енергетика. Сите наоди одеа во прилог на енергетската транзиција, додека прагматичната политика на економски раст и зајакнувањето на меѓународната конкуренција одржуваше високи удели на фосилните горива во структурата на користење на енергијата. Ова особено се однесуваше на Кина и Индија, чиј брз економски раст беше поддржан од евтината домашна енергија од јаглен.
Така, САД, повторно стекнувајќи енергетската самодоволност заснована на домашните јаглеводороди, ја зајакнаа и својата геополитичка надмоќ, Кина и Индија станаа глобални економски сили засновани на домашниот јаглен, додека претежно еколошки ориентирана европска енергетска стратегија, како и решителното застапување на енергетската транзиција од страна на ЕУ релативно слабееја како што европската економија го губеше индустриското лидерство поради зголемената индустриска сила и конкурентност на азиските индустриски гиганти, Јапонија и Јужна Кореја, како и сè помоќната Кина.
Меѓутоа, опасноста од војна, а особено избувнувањето на каков било оружен конфликт, ги турка сите фундаментални долгорочни егзистенцијални прашања како што се енергетската транзиција, одржливоста на сегашниот модел на индустриско производство или заштитата на животната средина далеку зад политичките интереси, воените потреби или воените приоритети. На пример, по почетокот на руско-украинскиот воен конфликт на почетокот на 2022 година, брзото ветување на САД, НАТО и западните земји за вооружување и обезбедување воена помош на Украина и европската декларација за енергетски санкции, дојде до енергетска криза слична на онаа од 70-тите години на минатиот век.
Тоа резултира со скокови на цените на нафтата и особено на гасот, но и активирање на енергетските капацитети за искористување на фосилните извори, кои со енергетската транзиција требаше постепено да се затвораат. Цените на суровата нафта брент од Северно Море се зголемија од околу 80 американски долари за барел на почетокот на 2022 година на над 100 долари во мај и дури блиску до 120 долари за барел во јуни истата година.
Цените на природниот гас на берзата за гас, Трансфер титл фасилити (TTF) во Ротердам, Холандија, се зголемија од околу 25 на 30 евра за мегават-час на почетокот на 2021 година на блиску до 80 евра во зимската сезона 2021/2022 година, па дури и во еден краток момент достигнаа до 300 евра за мегават-час во август 2022 година.
Подоцна цената на нафтата поевтини така што цела оваа година цените осцилираа околу 80 долари за барел, со тоа што само кон средината на летото 2023 година цените на асортиманот брент ја надминаа цената од 80 долари за барел. Цените на природниот гас на стоковната берза ТТФ исто така паднаа под 50 евра/MWh по февруари и на околу 30 евра/MWh по почетокот на мај оваа година.
Дополнително, како и во секоја војна, прашањето за потрошувачката на енергија или структурата на примарните извори на енергија за таа потрошувачка не беше ни отворено, имајќи го предвид нивното влијание врз глобалната одржливост.
И покрај моменталната ситуација во која Русија се чини дека е главен геополитички противник на Америка, ако фокусот на геополитичко-енергетската анализа се прошири на глобалната слика и ако претпоставиме подолг временски хоризонт, САД повеќе се плашат од Народна Република Кина, а не од Русија. Зошто?
(продолжува)
