Вчерашниот изумрен свет
Пред извесно време, додека не бев во Скопје, ѝ се јавив на ќерка ми: ми требаше итна консултација на огромниот Речник на книжевните термини (Нолитовиот), а го немав кај себе. Ја замолив да го најде во мојата лична библиотека во Влае, да ја побара глосата што ми требаше и да ми ја слика. Наместо тоа, многу бргу, од ќерка ми го добив целиот речник во ПДФ, по електронска пошта. Не можев да верувам: Речникот, што во стариот изумрен свет – воопшто и не се издаваше во читалницата на НУБ, што се чуваше како Златното руно, што можеше да се користи само во специјалниот оддел за речници, со специјална дозвола – сега може за неколку секунди да го има секој. Знам дека моите студенти веќе немаат никаква потреба да одат во библиотека, зашто постојат електронски книги кои им се инстантно достапни. Оние книги што јас и мојата генерација ги нарачувавме од Лондон, сега ги има на секој книжевен сајт. Веќе нема потреба да плаќате царини за книги од странство – сето она што лично сум го купувал како студент – сега го има бесплатно во ПДФ. И тоа е одлично: книгата е достапна. Друго прашање е што достапноста сама по себе – не мора да биде добра. Затоа што достапно е сè: од порнографија до дрога.
Еве како доаѓавме до книги за испит во вчерашниот изумрен свет. Прво, си определувавме – колку денови ќе го подготвуваме испитот. Потоа, во група (сите што полагавме ист испит) одевме во НУБ (Народната и универзитетска библиотека). Тоа подразбираше да си планираш цело претпладне, некогаш и попладне – престој во библиотеката. Излегувањето од дома подразбираше и да си понесеш сендвич или пари за ручек. Подразбираше и да се качиш во градски автобус, па да патуваш најмалку половина час до библиотеката. Таму ја имаше сета литература за нашите испити, но книгите не ги даваа дома: мораше да се чита во заедничката читалница. Најпрвин, мораше да се пронајде книгата во соодветниот каталог со библиотечни картончиња (белетристика, небелетристика), да се исполни ливче со сигнатурата на бараната книга, тоа ливче да се однесе на пултот (на шега го викавме „шанкот“), па да се почека. Библиотекарот ги праќаше со мал лифт ливчињата со сигнатури „долу“ (во магацинот на библиотеката), каде што други библиотекари ги бараа по рафтовите книгите, ги ставаа во истиот лифт и ги праќаа горе. Ако имавме среќа, ќе ја добиевме книгата. Ако не – ќе ни речеа – издадена е. Тоа значеше дека некој веќе ја чита. Бидејќи книгите се оставаа на чување под редни бројчиња (за утредента), лесно ќе го најдевме оној што ја чита, па се договаравме како да ја читаме истата копија – на пример, тој ќе ја чита од 8 до 14, а ние од 14 до 20 часот. Така правевме, а често читавме и една иста книга по тројца: еден во средина, двајца од страна, седнати на клупите во читалницата. Тој што прв ќе ја прочита страницата, ќе ги почека другите двајца, за да се заврти страницата.
Како ви се чини ова искуство, дигитална младино, што на еден клик денес добивате книга? Би имале ли трпение за тоа – да чекате уште двајца да ја прочитаат страницата, за да завртите нова? Го пишувам ова затоа што овие искуства веќе личат на народни легенди (од далечното минато) и тешко дека некој ќе поверува дека било така. Ама било.
Најлошо беше ако ти се врати листата со сигнатурата, а библиотекарот „на шанкот“ (Јове Пиперот, на пример), ти рече: „Земена е“. Постоеше разлика меѓу „Издадена е“ и „Земена е“. Издадена значеше – тука е, друг ја чита, сега ќе го најдеме кој е, па договорете се како ќе правите. А „Земена е“ се изговараше потивко, конспиративно, и тоа значеше дека некој велик професор или академик, преку врски (најчесто преку директорот на Библиотеката), ја зел дома да ја користи. Па, нема веројатно академик или професор да се меша со студенти во читалницата за да чита нешто што му е потребно за предавања? И точно помнам: најважната за мене книга беше „земена“. Инсистирав да дознам кај кого е, и дознав. Излезе дека е токму кај професорот кај којшто требаше да полагам испит: книгата беше на листата на задолжителна литература, а беше – кај него дома. Немаше шанси да се дрзнеш да ја побараш телефонски од него. При првото патување во Загреб си ја купив и си ја донесов за Скопје, но на испитот излегов без неа. Среќа, не добив прашање од таа книга.
Ајде, уште малку од тоа старо време. Работев веќе хонорарно, во „Студентски збор“, и студирав паралелно. Од првиот хонорар си купив една прекрасна јакна од „Југопластика“ – тоа беше првата продавница до сегашниот Театар за деца и младинци. Со седмици ја сонував јакната, колку беше убава – спортска, со многу џебови, со маркантни патенти. Боја на бело кафе. И, наместо да ја оставам на гардеробата во НУБ, долу, под бројче, јас ја понесов во читалницата, за да си ја гледам. Ја ставив на празното столче до мене, и малку читав, малку ја гледав. На пауза излегов до бифето, да земам кафе. Кога се вратив ја немаше. Некој исто така ја гледал, како и јас. Чекал да станам, ја зел и ја здувнал. По седум дена, по пошта, ги добив личната карта и „слободната“ за градски превоз (ама со одлепена месечна налепница), на домашна адреса. Тој некој ги зел и парите од паричникот, ама барем бил фер – прочитал адреса на личната карта и решил да ми ја врати по пошта. Внатре стоеше и ливче: „Супер е јакнава, веќе ја продадов“.
Се разболев од мака и седум дена имав температура. Ова само колку да се види дека скапо сум ја платил книгата што сум ја читал тој ден. А како за беља, учев сам, и никој од моето друштво не беше тој ден со мене. Обично учевме во група: со тоа се мотивиравме. Ако некој изостанеше, другиот ден беше – „Кај си ти вчера?!“ Како спортска екипа во која некој не дошол на тренинг.
Тоа ми е главната поента: можеш да учиш сам, дома, на компјутер. Но можеш да учиш и во друштво, во библиотека. Што е поубаво? За мене поубаво е второво, за моите деца – првото. Разликата е огромна: кога си во друштво, се смееш, кажуваш вицови, си помагате околу нејасните книжевни термини, а ако некој заборавил да понесе сендвич, делите. Во читалницата се запозна и еден пар (таа идна медицинарка, тој иден математичар), и набргу направија свадба. Кога си сам во соба не е така. И да склучиш брак виртуелно со некого, не знаеш како мириса кога седи до тебе во читалница.
И, само што го добив Речникот во ПДФ од ќерка ми, се јавува и ме прашува: Го знаеш ли деканот на тој и тој факултет, имам една другарка, студира таму, има некој проблем што не може да го реши, ѝ рекле – само деканот ако одобри, може. „Го знам“, ѝ велам. „Утре во 9 одиме кај него“, додавам. Утредента деканот нè прима: тука се и ќерка ми и другарката. Деканот не може да ме пушти од прегратка – „Сто години се немаме видено“, ми вели. „Ти текнува кога ти ја украдоа јакната?“, ми вели.
Гледам во ќерка ми која се смее, збунета. Сфаќа од каде знам угледен човек од сосема друга струка. Во погледот на ќерка ми, израсната во прекрасниот нов свет, читам некоја блага меланхолија што не живеела во тоа време кога во иста читалница седеле и учеле идни декани, хирурзи, ветеринари, музичари, политичари, технолози… и сите се дружеле и се запознавале таму, во Библиотеката. Денес секој си учи сам, во својата соба, од својот Речник, кој веќе не е скапоцено Златно руно, туку стока за широка потрошувачка. Ама не е до книгата, до другарот е. Книгите се читаат, другарите веќе ги нема. Тие се повеќе од книгата.
