И владата, опозицијата и студентите се согласуваат дека смртта на 16 лица поради уривањето на натстрешницата на железничката станица на 1 ноември минатата година е ужасна и необјаснива трагедија. Од две причини. Поради огромниот број жртви. И поради начинот на смртта. Овие луѓе не страдале на ниеден разумно прифатлив начин. Тие на целосно безгрижен начин тргнаа на обично патување со воз. И, од нигде-никаде, стотици тони бетон и железо им паднаа врз главите. Таквата смрт ги надминува најбизарните сценарија од најтемните хорор-филмови. И затоа судот мора да биде на висина на задачата. Тој мора драконски да ги казни сите оние што, преку својата неактивност, небрежност и неодговорност, ја претворија натстрешницата од градежен елемент во смртоносна стапица. Во оружје за масовно убиство. И не мора да си Шерлок Холмс за да знаеш дека работа на експертите е да изработуваат проекти, да пресметуваат и да ја контролираат извршената работа.
Седум месеци трагедијата беше непремостлив јаз на недоразбирања, парализирајќи ги цел Нови Сад и цела Србија. Но не треба да остане непробоен оклоп на омраза. Ров на непријателство. Разбирајќи го обемот на трагедијата и тагата на семејствата, треба да ги разгледаме последиците, да извлечеме поуки и да најдеме сила сите заедно да чекориме напред. Да ги запреме блокадите. Да се запре понатамошното ширење на малигниот полип на нетолеранција. Секоја рана може да се излечи ако се пристапи со добри намери, а не со темни предрасуди.
Секој што верува дека времето и понатамошниот живот треба да запрат поради големото страдање предизвикано од трагедијата на железничката станица, греши. Силата е во издигнувањето, а не во понатамошното тонење. Историјата нуди докази за тоа. Нови Сад страдал многупати. И многупати бев во многу потешки околности. И секојпат нашите предци наоѓаа сила да се издигнат над императивите на политичката себичност и да се обединат во добрата волја на заедницата.
Нови Сад се сеќава на татнежот на топовите во 1849 година, кога бил срамнет со земја и кога 13.000 од неговите 20.000 жители загинале, а 2.004 куќи од вкупно 2.808 биле срушени. Тој се сеќава на џелатите на смртта од рацијата на Нови Сад во 1942 година. Се сеќава на чекорите на бегалците по „Блесок“ и „Бура“. Тој се сеќава на молитвите на мајките во 1999 година кога паѓаа бомби од НАТО наместо дожд. Кога Александар Поповиќ, најдобриот студент по електротехника, загина во близината на Надаљ бранејќи ја својата земја. Кога Олег Насов, преминувајќи го мостот во својот град, беше убиен од разорна граната лансирана од палецот на некој Тексашанец. Кога Дунав се преминувал со ферибот. Кога илјадници гладни луѓе шетаа по улиците, нивните компании беа уништени во приватизацијата.
Сосема е сигурно дека во 1849 година имало граѓани што верувале дека не треба да застанат на страната на Австрија, туку, напротив, да ги поддржат Унгарците. Но, уште поизвесно е дека мнозинството жители на Нови Сад, сосема оправдано и разумно, верувале дека не треба да се избира страна во туѓ конфликт. Дека треба да си гледаш своја работа. Можеби имало политички несогласувања, но немало злоба или неединство. Пред повеќе од 170 години нашите предци имале поздраво и порационално толкување на политичките и општествените околности. Тие разбраа дека конфликтите и поделбите ќе доведат до нови проблеми. До нови страдања. Затоа се обединија. И тие од срце се впуштија во обновата на Нови Сад, предводена од таткото на Змај, Павле Јовановиќ. Нови Сад што го знаеме изникна од урнатините во 1849 година.
По Втората светска војна и рацијата во Нови Сад, како и злосторствата во населбите во Срем, дали требаше засекогаш да ги мразиме Унгарците, Германците и Хрватите?
На крајот од Втората светска војна, револуционерните ослободители ликвидираа голем број граѓани. Некои ги поддржуваа фашистите. Некои не. И на едните и на другите заедничко им било тоа што имале имот. Тие беа убиени за да можат пролетерите да ги добијат своите станови и друго богатство. Кога дојде мирот, луѓето од Нови Сад имаа сила да си простат едни на други. Да се обединиме и заедно да го изградиме Нови Сад како град на толеранција.
Зошто не можеме да го прифатиме фактот дека во демократијата, судот ја презел улогата на племето? Зошто ни е толку тешко денес да ги прифатиме меѓусебните недостатоци и да ги почитуваме меѓусебните доблести? Како станавме толку злобни? Колку брзо сме подготвени за злото? Толстој пред 130 години објаснил дека доброто не може да се постигне преку употреба на злото. Како што рекол Александар Тишма, злото неизбежно губи во конфликт со доблеста.
Можеме да се бараме изговори велејќи дека нашите предци знаеле помалку за демократијата. Дека биле помалку образовани. Дека биле посиромашни. Дека биле навикнати на страдање. Ако сме пообразовани, пописмени, попрогресивни и полиберални од нив, зошто се губиме во темни лавиринти на конфликти и презир? Зошто ние толку авангардните им робуваме на примитивните инстинкти? И каде исчезна почитта кон жртвите?
Животот е составен од триумфи и порази. Подеми и падови. Но тоа не смее да се базира на омраза. Милтон е во право. „Што е темно во мене – просветли, што е ниско – воздигни, поткрепи!“ Студентите и опозицијата треба да одлучат дали заедно ќе најдеме пат кон помирување или засекогаш ќе останеме заробеници на огорченост.
Не постојат такви недоразбирања што можат да оправдаат понатамошна демонизација и понижување на оние што не се согласуваат со блокадите. Демократските слободи се цивилизациски дострел. Тие се производ на човечки договори. И плод на вековни напори да ги прифатиме правата на другите како свои. Несогласувањето не треба да раѓа непријателство, туку разговор.
Дијалогот не е дуел. Не е мортал комбат, туку учтива размена на аргументи. Човековите права не се троглодитна пештера каде што си викаме едни на други. Тие не се племенски бандитизам. Тие не се варварски шатор каде што се цени само принципот на талион. Демократијата е префинета палата во која живееме заедно, негувајќи ги нашите разлики. Таа куќа е кревка, може брзо да се сруши ако не учествуваме внимателно сите во нејзиното одржување. Поголем демократ не е оној кој вика погласно, туку оној што е поспособен да слуша. Различното мислење не е неприфатлива слабост, туку почитувана сила.
Човек не треба да ужива во желбата за продолжување на постојните поделби и создавање нови и разгорување на пламенот на омразата, туку во вештината за нивно гаснење. Подобро е да се слуша разумот отколку страста. Помирувањето е подобро од конфликтот. Дијалогот е поисплатлив од ексклузивноста.
Милорад Бојовиќ
