За случајот на Дејан Давидовски –Дешо, обвинет за едно од најсериозните кривични дела во модерната македонска историја – тероризам
Треба да се направи разлика меѓу емоција и намера, меѓу гнев и терор, меѓу присуство и вина. Правдата не е освета. Таа е прецизност, таа е човечност!
Тони Менкиновски
Се наоѓаме во сржта на една голема, тешка и одговорна задача – да ја одбраниме вистината, човековото достоинство и правната држава. Дејан Давидовски – познат на јавноста како Дешо – е обвинет за едно од најсериозните кривични дела во модерната македонска историја – тероризам. Обвинението што е поставено пред судот не е обично. Тоа носи тежина – зборот „тероризам“ во себе содржи најтешка морална и правна осуда. Но, наша обврска како правници и како граѓани и како македонци е да се потсетиме дека правдата не се носи со емоции, туку со факти. А фактите, почитувани присутни, говорат нешто сосема друго.
Дејан Давидовски не е терорист. Тој не е организатор на насилство, туку човек кој, како и многу други граѓани тој ден, се нашол во вителот на една длабока политичка и општествена криза. Она што се случи на 27 Април 2017 година, во Собранието беше несреќен, трагичен момент за македонската демократија. Но не секој што влезе во таа зграда е криминалец. Не секој што беше таму делуваше со намера да шири страв и хаос.
Обвинението вели дека тој бил дел од организирана група со цел да изврши терористички напад. Ние ќе покажеме дека тој не бил дел од никаква организација, ниту пак имал пристап до какво било оружје, план, или логистика за такво дело. Неговото присуство беше емотивен, личен одговор на политичка ситуација, а не дел од намерен, организиран акт на насилство. Ќе поднесеме докази, ќе сослушаме сведоци, и ќе укажеме на правни и фактички недостатоци во обвинението. Ќе бараме да се направи разлика меѓу емоција и намера, меѓу гнев и терор, меѓу присуство и вина. Правдата не е освета. Таа е прецизност, таа е човечност. А денес, токму тоа ќе побараме за Дејан Давидовски – правда базирана на вистина, не на политички наратив.
Меѓународна пракса и поуката од историјата
Досегашната меѓународна пракса и поуката од историјата, се неопходни за правилно да го разгледаме и разбереме овој случај, и да потсетиме како многу луѓе биле неправедно обвинети за тероризам – без доволно докази, или како резултат на политички притисок. Па така:
– Случајот Brandon Mayfield (САД): Адвокат од Орегон погрешно обвинет за учество во бомбашките напади во Мадрид (2004). Ослободен кога било докажано дека отпечатоците биле погрешно идентификувани. Пресудено е дека државата му ги повредила човековите права и му било доделено обештетување;
– Случајот Ahmed Zaoui (Нов Зеланд): Алжирски бегалец кој претрпе обвинувања за тероризам. По темелна постапка, беше ослободен и му беше даден азил, откако беше утврдено дека станува збор за политички прогон;
– Случајот Lotfi Raissi (Велика Британија): Погрешно обвинет дека обучувал пилоти за нападите на 11 Септември. Судот не најде никакви релевантни докази и го ослободил;
– Случајот Ange Diawara и групата на 22 (Конго): Политички активисти обвинети за тероризам. Поради притисок од меѓународната јавност и недостиг на реални докази, многумина беа ослободени или добија политички азил;
– Случајот The Birmingham Six (Велика Британија): Шестмина Ирци осудени за бомбашки напади во 1974 година. После 16 години, пресудите беа укинати поради фабрикувани докази и признанија добиени под тортура;
– Случајот Александар (Ацо) Тодоровски во Канада – Македонски државјанин кој доби политички азил поради закани и прогон поврзан со негово политичко делување во Македонија. Канадските власти признаа дека постои реален ризик од неправедно судење и политички мотивирани обвиненија.
Дејан Давидовски –Дешо е во истата положба
Овие случаи јасно покажуваат дека „обвинението за тероризам мора да биде поткрепено со цврсти и објективни докази“, а не со политички или емоционални наративи.
Но, историјата продолжува да нè потсетува дека термините „тероризам“ и „национална безбедност“ често биле злоупотребувани:
Во Шпанија, „ Altsasu case“ млади Баски активисти обвинети за тероризам по тепачка со полиција, на крајот осудени за многу полесни дела, а не за тероризам;
Во САД, пост-11 септември, случаи како оној на „Mohamedou Ould Slahi“ (“Гвантанамо дневник”) покажуваат како луѓе беа притворени со години без обвинение и ослободени поради недостаток на докази;
Во Турција, по 2016 година, илјадници новинари, академици и граѓани беа обвинети за тероризам без конкретни докази, како во случајот на „Osman Kavala“ (ЕСЧП: Kavala v. Turkey, 2020).
Како што ни порачува и „Европскиот суд за човекови права“, обвинување за тероризам мора да почива врз:
– Конкретни дејствија насочени кон сериозна закана по животот или безбедноста на јавноста.
– Јасна намера за заплашување или нарушување на уставниот поредок.
– Директни и проверливи докази.
Стандардите на Европскиот суд за човекови права
Европскиот суд за човекови права во повеќе случаи постави стандарди релевантни за нашиот предмет:
– Во случајот “Kudrevičius and Others v. Lithuania” (2015), ЕСЧП истакна дека дури и радикални форми на политички протест, вклучително и нарушување на јавниот ред, не смеат автоматски да се третираат како тероризам или насилни дејствија против државата;
– Во случајот “Selahattin Demirtaş v. Turkey” (2018), Судот утврди дека апсењето на политички лидер под обвинение за тероризам, без конкретни и силни докази, претставува повреда на правото на слобода и политички плурализам.
ЕСЧП упатува на принципот дека – “Не секој облик на протест, дури ни ако резултира со инциденти, може да се смета за акт на тероризам. За постоење тероризам мора да постојат јасни, сериозни и организирани акти на насилство со намера да се создаде масовен страв.”
Ако овие случаи нешто нè научија, тоа е дека: – Секое обвинение мора да биде темелено на факти, а не на стравови или политички пресметки. Дејан Давидовски Дешо, исто како и многу невини луѓе низ историјата, денес заслужува да биде проценет врз основа на факти, не врз основа на емоции или политички импулси. Во овој предмет веќе постои меѓународна пресуда која потврдува дека:
– Дејан Давидовски бил изложен на политички мотивирано гонење,
– Постои реален ризик за неговото човеково достоинство и права ако биде вратен во Македонија,
– Постапката против него е поврзана со неговото политичко изразување.
Шведскиот Врховен суд, врз основа на детална анализа на фактите и доказите, донесе одлука со која го уважи барањето на Дејан Давидовски за „политички азил“, укажувајќи дека во предметната постапка против него има сериозни индикации за политичка мотивираност, недостиг на фер судење и непропорционалност на обвинението.
Врз основа на ова, мора да се земе предвид дека во очите на една демократска држава со највисоки правни стандарди, нашето обвинение против Давидовски е веќе дискредитирано како несоодветно и неосновано.
Ајде уште еднаш да се потсетиме, што всушност значи “тероризам” според меѓународното право.
Не е доволно некој да учествува во протест.
Не е доволно некој да биде гласен критичар на власта.
Не е доволно некој да изрази незадоволство, дури и на енергичен начин.
Тероризам, според меѓународно прифатените стандарди, бара многу повеќе:
- Мора да постои јасна, докажана намера за ширење страв меѓу населението.
- Мора да има реален обид за загрозување на животот или сериозна насилна акција насочена кон уривање на уставниот поредок.
- Мора постапката да биде планирана, организирана и спроведена со насилство или закана за насилство.
Европскиот суд за човекови права не еднаш се има произнесено на ова прашање. Во предметот “Kudrevičius и други против Литванија”, Судот нагласи дека дури и кога протестите се напнати, дури и кога има нарушување на јавниот ред, тоа не е тероризам, сѐ додека нема јасна намера за сериозно насилство или ширење страв. Слично, во предметот “İlhan против Турција”, Судот подвлече дека правото на протест е заштитено право, а одредени инциденти не можат автоматски да се етикетираат како терористички дејствија.
Не сме овде само како адвокати и судии. Денес сме чувари на сонот за една подобра, поправедна Македонија. Денес судиме не само за еден човек, туку за вредностите што ги оставаме на идните генерации. Дејан Давидовски – Дешо – не е терорист. Тој е човек како секој од нас. Човек кој верува дека Македонија може да биде дом на слободни луѓе. Човек што знае да се бори не со оружје, туку со срце, со збор, со достоинство.
Ако згрешиме, ќе испратиме порака дека стравот победил. Дека гласот на обичниот човек може да биде замолчен со етикети. Но ако денес избереме храброст – ако избереме правда базирана на факти, не на страв – тогаш ќе покажеме дека сè уште веруваме во идеалите за кои постои ова судство. Да не се суди со страв. Да се суди со срце и разум. Да не се дозволи правдата да биде заменета со освета. Да не се дозволи вистината да биде жртва на удобноста. Одлуката нема да биде само за Дејан, туку ќе биде за секој Македонец кој сонува за земја во која правдата е слепа за политика, но будна за човековото достоинство.
Верувам дека ќе го вратиме гласот на правдата таму каде што припаѓа – во срцето на народот. За Дејан. За Македонија. За сите нас.
