Оваа колумна за Христос и воскресението излезе поствелигденска, драг читателу. Ја пишував рано утрината во понеделникот, третиот ден по неговата смрт, кога ангелот веќе го тргнал каменот од неговиот гроб, а тој е веќе воскреснат и повторно застанат пред апостолите вчудовидени од чудото. Со нив тој останува на земјата уште четириесет дена пред да се вознесе на небото. Пред тоа ги храбри дека не се напуштени и дека ќе им го испрати да биде со нив Светиот Дух. Тоа и се случува десет дена по неговото вознесение, кога тој слегува врз нив како пламен, по што сите тие добиваат моќ да зборуваат на различни јазици. Тој откровенски ден се вика педесетница или Дуовден, во знак на Светиот Дух, кој погрешно се смета за ден на мртвите (задушница), а всушност е алузија на Христовото воскресение како знак дека е победена смртта.
Апостолите потресени од чудото сите поверуваа во воскреснувањето на Учителот, освен апостол Тома, кој беше отсутен кога тој им се покажал ним, а кога им се приклучил побарал од него да му бркне во сѐ уште видливите рани за да поверува. Христос му дозволил, но и му рекол дека поблажени од него ќе бидат оние што не го сториле тоа а ќе поверуваат. Сомнежот на Тома денес е карактеристичен за човекот на западната рационалистичка цивилизација со ум кој верува само во конкретното и експерименталното, па со право таа го заслужува епитетот томинска. Да. И Христос не може сега да оди од врата на врата во неа за да го воведе во непоколеблива вера картезијанскиот човек на капиталот. Тој јасно даде на знаење дека верата не е рационален факт на умот и на неговите интелектуални и метафизички шпекулации, туку дека е едноставно откровенски феномен на душата. И тука станува збор, како што вели Киркегард, едноставно за „скок во вера“, априори и бестрашен како оној на Емпедокле во кратерот на Етна полн со оган, оставајќи ги само сандалите на површината горе. Тоа се сандалите аналогни на оние на апостолите од кои тие ја истресувале, како што им рекол Христос, пустинската прав пред прагот на тие што не им ја отвориле вратата да им дадат парче скрбен леб и чаша вода. Една далечна слика вглобена денес и во глобалната слика на егоистичната западна цивилизација во која е непремостлив јазот меѓу сиромашните и богатите. Всушност Христос и знаел дека човечкото срце е кораво и тешко го прифаќа божественото, дека во безбожниот свет ќе завладеат егоизмот и егзистенцијалната суровост на моќните и богатите над сиромашните и понижените, за што сведочи најубаво од неговите параболи неговиот говор НА ѓората. Во него доаѓа до израз неговиот утопизам на надежта во конечната правда, вистина и среќа во божјото царство на оние што страдаат на земјата: „Блажени се бедните во дух, зашто е нивно царството небеско! / Блажени се оние кои тагуваат, зашто тие ќе бидат утешени; / Блажени се тие кои гладуваат и жедуваат за правда, зашто тие ќе се наситат…!“ (Матеј 5:3-40) Итн.
Христос на прв поглед и од теолошки догматски аспект изгледа едноставен, но тој во основа е сложена, многуслојна и во некои аспекти и контроверзна, контрастна личност. Како што се впрочем сложени и суптилно шифрирани и неговите површински едноставни параболи. Теолозите него во основа го толкуваат линеарно, според утврдената шема на догмата. Но една длабинска анализа од филозофски и психолошки аспект ги открива пукнатините на таквото толкување. Тука пред сѐ мислиме на сличноста и различноста меѓу него и Отецот (Јахве) од Стариот завет, суровиот бог како што го дефинираа и богомилите него. Тие сметаа дека меѓу Стариот и Новиот завет постои непремостлив хијатус. Јахве од Стариот завет го има законот „око за око, заб за заб“, кој не проштава и е одмазднички. А тоа е всушност еврејскиот закон на Мојсеј, кој му е ставен во устата на Отецот, додека Синот, Христос од Новиот завет, е нешто сосема спротивно на тоа. Тој е најрадикалниот мислител, хуманист и визионер што го познава човештвото. Тој не го негира умот, но неговата фасцинантна шифра со која се стасува до Бог и божественото е верата.
Оној страшен и трансцендентален „скок во вера“ за кој говори како чин на етика и храброст и данскиот религиозен филозоф Киркегард. Христос им ја открива на апостолите нејзината неверојатна моќ, кога им вели дека човек ако има вера макар колку едно синапово зрно, ќе може да го фрли ридот во море. Во таа смисла тој и им вели ним кога се обидуваат да одат по водата како него, но пропаѓаат, дека немаат доволно вера за да го направат тоа.
Основниот клуч на Христос за верата е елементот Љубов како онтолошка (човечка) микро и макрокосмичка супстанција и енергија, која, како што велат Данте и Мандељштам, ги движи и морето и ѕвездите. И тоа е најрадикалната љубов што ја замислил и проповеда тој, која ги има сите белези на херојски етички чин, а тоа е проштевањето и на непријателот што повтел да те убива. Тој лично како пример го демонстрира тоа на Голгота кога римските војници му ги забиваа клинците во дланките на крстот, а тој во сите маки го молеше Отецот да им прости, бидејќи наравно не знаеле што прават. Во крајната инстанца таквата безгранична љубов која сјае и во скапоцените камења и кристали на материјата води кон смирение, она што Буда го именува со поимот нирвана, слевање со универзумот Но и тука во однос на личноста на Христос не се едноставни работите. Ние гледаме дека тој знае да биде и афективен, гневен кога ги исфрла со камшик трговците надвор од храмот на Отецот, а во „Откровението“ кај апостол Јован го гледаме, спремен за борба со силите на злото, како му излегува од устата меч со две острици. Тука значи се доведува, макар и имплицитно (а експлицитно е) радикалната хуманистичка филозофија, светата идеја на Христос за непротивење на злото, чии фанатични заговорници биле и Толстој и Ганди. Еден друг, од оној со римските војници и клинците, е и примерот со императивната сугестија на Христос: „ако те удри некој по едниот, сврти му го и другиот образ“. Да. Ама и таа парабола е отворена шифра оти Тој не кажал што да се прави ако те удрат и по третпат.
Како и да е, сепак две етички институции во учењето на Христос се веројатно најзначајни, а како такви се и најрадикални и најфасцинантни. Тоа се институцијата понизност под број еден и институцијата проштевање, за која веќе стана збор, но има уште многу да се каже за неа. Понизноста како личен пример Христос ја демонстрира со миењето на нозете на апостолите на Тајната вечера, кога тие се вчудовидени од тоа, но тој вели дека во животот секој на секого треба да му биде слуга во најубавата смисла на тој поим за секој да се чувствува и господар истовремено. Господар на божјото царство во него. Оти тоа не е понижение, туку понизност, што е различно, како израз на бескрајната божествена љубов во човекот без која не може да функционира ни моралниот императив на Кант чиј постулат е Бог. Понизноста како отелотворена љубов стои во средиштето на верата, која не му припаѓа на интелектот туку на душата. Затоа, имено, и таа толку многу им е својствена како супстанција и принцип на јуродивите чисти души незаплеткани во спекулативен метафизички ум. Јуродив беше и самиот Христос наспроти интелектуално шпекулативните фарисеи.
А што се однесува до институцијата проштевање, и тоа како и понизноста е само операционализација на сеопфатниот микро и макрокосмички принцип на Христос Љубовта. Принципот кој го брише она „око за око, заб за заб“ на суровиот старозаветен бог, заменувајќи го со она радикалното на Синот: „љуби го и својот непријател“. А тоа е всушност, драг читателу, веќе филозофијата на универзалниот трансцендентален хуманизам без граници. Филозофијата на Христос најмоќната и неповторлива, најрадикалната, најреволуционерната личност што ја познава историјата. Оти еволуционизмот што го предлага тој, а кој најубаво го дефинира нашиот Климент Охридски за раст на човекот од анималното кон ангелското, е револуционерен како откровение на квантен скок во вера и душевно и духовно просветление. А проштевањето не е само етички имот на бог туку и на човекот како поука од Отецот кој знае дека тој е слаб, создаден од кршлив материјал (набрзина?), па му проштева за гревовите за да го преведе во Новиот Адам (Христос), кој е дијамантска карпа и неподложен на никаква, па ни на етичка и морална ентропија. Тоа е Новиот Адам во кој е вглобен Спасителот, Синот како пример, кој повеќе, многу повеќе наликува на старозаветниот праведник над праведниците Јов отколку на суровиот и одмаздољубив бог, впрочем чија суровост од Египет до Ханаан, ветената земја, не еднаш ја почувствувале Евреите.
Христос е бескрајна тема. Во овој есеј (фрагментарен) по повод и неговото воскресение, кое штотуку го прославивме, а кое е карактеристично за секоја секунда од животот спрострен кон вечноста допревме само нешто малку од неговото небесно, но и земно битие. Другпат и во друг есеј ќе продолжиме на истата тема. Но сега наврапито правиме хијатус во неа (а може и не е хијатус) за да ја допреме, драг читателу, (имаме уште малку време и простор) макар и со клучот на далечни аналогии, принципот на метафората, врската меѓу Христос и Македонците. Мал шок за догматска теологија. Но таа аналогна врска постои и ја има. Првата генерална аналогија не упатува на страдањата и искушенијата на Христос слична на судбинскиот проклетилак на Македонците со кој ретко кој друг народ може да се спореди. Македонците фрлени во безбожната западна цивилизација, кои заедно и со апостол Павле и Лидија се обидоа да ја воведат неа во струјата на космополитската сечовечка љубов, но тој проект како што гледаме денес за жал остана неостварен, за што сведочи и идентитетската смрт на Македонците (Преспа 2018) како благодарност на цивилизацијата за подарената новозаветна Радосна вест од Македонија.
Македонците се христолики, парадоксално, и пред слегувањето на Христос од небо меѓу човештвото. Нивната универзална љубов кон сите народи во антиката, наспроти римскиот суров етноцентризам, имено, е и главната причина на бог што го испраќа најревносниот Христов апостол Павле во Македонија и меѓу Македонците како најбогообразни во западната паганска цивилизација. Но таа цивилизација нив буквално ги закла идентитетски со најстрашната од сите видови смрт во Преспа 2018. Онака како што беше заклан со распетие Христос на Голгота, а за што зборува во визија и старозаветниот пророк Исаија безмалку милениум пред раѓањето на Богомладенецот во Витлеем, „големата светлина“ како што тој го именува тој чин. Во тоа видение доминира трагичниот настан во него: „Го измачуваа, а Тој оставаше и не ја отвори Својата уста. Го одведоа како јагне на колење, како овца нема, но не ја отвори Својата уста. Со сила и со суд се ослободија од него, и кој ќе го искаже неговиот род?“ (Исаија 53:7-8)
Да. И не ти личи ли таа слика на сликата на идентитетскиот колеж на Македонците во Преспа 2018, драг читателу? Кажи! Оти Христос еднаш беше распнат, а Македонците, посебно почнувајќи од Букурешт 1913, еве веќе повеќе од столетие катадневно се распнуваат на Голготата на оваа цивилизација специјално подготвена за нив и за нивна конечна смрт. Во тој контекст, по аналогија, Македонците се слични и на витлеемските деца заклани од Ирод не би ли го заклале меѓу нив и Богомладенецот, Спасителот кој е веќе побегнат од крвничкиот нож на пат со ангелот, Марија и Јосиф кон Египет. De profundis, nocturno, memento mori. Но има уште една моќна врска меѓу Христос и Македонците, која не му припаѓа на подрачјето на илузијата, туку е конкретна и вистинита, како што е прикажана таа во Библијата. Станува збор за директното Христово насочување на неговиот најревносен апостол Павле кон Македонија и Македонците. Имено, откако му се јавува нему Светиот Дух дека Азија не е место на неговата проповед, тој потоа стасувајќи во Мисија решава со своите придружници да остане во градот Витанија, но и за тука не е предвиден, оти тоа сега не му го дозволува лично Христос. Еве: „А кога дојдоа спроти Мисија, се обидоа да отпатуваат во Витанија, но Исусовиот дух не им дозволи. И така поминаа низ Мисија и слегоа во Троада. И на Павле му се јави ноќно видение: некој Македонец застана пред него и му се молеше, велејќи „Дојди во Македонија, помогни ни!“ (Дела апостолски 16:7-9).
Сѐ е јасно. Јасна е врската меѓу Христос и Македонија и Македонците, драг читателу, и кон неа поопширно ќе навратиме другпат. Па, во тој контекст тука е и формулата над формулите на Христос за победа со смрт на смртта, изведена во лабораторијата на небесната наука за спасение. Неа убаво ја проучија и ја сфатија и нашите илинденски комити и асномски партизани и според неа ја исфрлија на своето знаме аналогната формула „Смрт или слобода“.
Во неа слободата е синоним на воскресението. На самиот крај сме, драг читателу, и тука само ни останува простор уште да го поставиме прашањето-јанѕа зошто човештвото го заборави Христос и неговата наука за Љубовта, микро и макрокосмичката енергија на, како што велеше Достоевски, Убавината која ќе го спаси светот, или кај нашиот Рацин таа е клучот на „Белите мугри“ вратата низ која ќе излезе да ги огрее светот и срцето на човекот „силно светнатиот ден“ од неговите „Копачи“. Зошто? Зошто? Илјадници зошто, а нема одговор. Човекот за жал не го ни побарал со длабока вера него. Историското христијанство, како што ја наречува Берѓаев историјата на црквата, го предаде Христос и го извалка неговото учење: темплари, крстоносци, егзорцисти, конквистадори, фашисти… Човекот Невестата Христова едноставно ја одведе во Борделот што се вика Цивилизација. Новото име на Запад на тој бордел сега се вика Брисел и ЕУ. Таму се распнати Христос, и Љубовта и Македонците со кои апостол Павле восхитен од нивната богољубивост (на која ги упатуваше да се угледаат паганските Ахајци-Грците) имаше намера да се пофали пред Господ. А сигурно и се пофалил, но и му кажал за она што се случи со идентитетскиот геноцид врз нив во Преспа 2018.
