Во рок од само пет дена (14 и 19 септември) имав единствена можност да бидам дел од делегацијата што ја примија вселенскиот и цариградски патријарх Вартоломеј и римскиот папа Франциск. Тема на разговор во Истанбул и Рим беше иницијативата на групата „Велигден заедно 2025“, чиј столб е Меѓупарламентарното собрание на православието (ИСП), за начините на прославување на најголемиот христијански празник, кој следната година на истиот ден – 20 април, ќе одбележат околу две и пол милијарди православци, католици и протестанти.
Меѓупарламентарното собрание на православието е парламентарна политичка организација што собира пратеници од 25 земји од сите континенти и на одреден начин го претставува гласот на околу триста милиони православни верници. Собранието е формирано во 1993 година, по иницијатива на грчкиот парламент, каде што се наоѓа и неговото седиште. Нашата земја има статус на полноправна членка од 1995 година, а јас ја имам честа да бидам член или шеф на нашата собраниска делегација во ИСП, како и член на седумчлениот Меѓународен секретаријат од 2008 година. Речиси триесет години, претседателот на организацијата беше еден од замениците на руската Државна дума, но војната во Украина го промени тоа и руската делегација повеќе не учествува во работата на ИСП. Од јуни годинава, претседател на ИСП е пратеникот во романскиот парламент Јоан Вулпеску, по обука теолог, а генерален секретар е Максимос Харакопулос, пратеник во грчкиот парламент.
Во навистина пријателски и многу отворени разговори, и двајцата верски водачи ги поддржаа напорите да се најде начин сите христијански цркви во иднина да го слават Велигден на ист ден секоја година. Според сегашните календари, тоа ќе се случи во 2028, 2031 година и уште неколкупати во овој век, но веќе во следниот век пресметката е значително поинаква. Во одредени години, како оваа година, разликата е дури пет недели.
Патријархот Вартоломеј, кој престојува во предградието Фанар во Истанбул, истакна дека „датумот на Велигден не е прашање на догма или вера, туку резултат на астрономски пресметки“ и дека „силно се залага сите што веруваат во Христовото воскресение да го слават празникот истиот ден“.
Во своето обраќање во Ватикан, папата Франциск ни рече дека „заедничкото празнување на Велигден повеќе не треба да биде исклучок, туку треба да стане правило“. „Затоа, ги охрабрувам оние што се посветени на овој пат да истраат и да вложат максимални напори за да најдат заеднички договор, избегнувајќи сѐ што наместо тоа би можело да доведе до дополнителни поделби меѓу нашите браќа и сестри“, нагласи римскиот понтифекс максимиус.
Ова не е новост, бидејќи веќе неколку години и патријархот, кој е прв меѓу еднаквите во православниот свет, и духовниот водач на католиците повторуваат дека „скандал е одделно да се слави единствениот настан на воскресението на Исус Христос“. Во 2015 година, во писмо до патријархот Вартоломеј и рускиот патријарх Кирил, папата Франциск ѝ понуди на Католичката црква да го усвои датумот на православниот Велигден за да се реши ова прашање. Папата предложи и датумот на најголемиот празник да биде непроменет и за него да се обележи втората недела во април во календарот на сите христијански цркви. Овој предлог беше поддржан од Коптската православно-ориентална црква и од Ерменската апостолска црква.
Извесно е, сепак, дека нема брзо и едноставно да се постигне договор, бидејќи Руската православна црква, како најголема меѓу источните цркви, не го гледа ова прашање како приоритет. Војната во Украина и црковниот спор меѓу заедниците во таа земја и поддршката на Цариградската патријаршија на Православната црква на Украина, која Москва ја смета за расколничка, на неодредено време ја одложуваат можноста за постигнување договор за заеднички датум за Велигден. Српската православна црква официјално не се изјаснила по ова прашање.
Во разговорите со православниот патријарх и римскиот папа беше застапена друга тема. Следната година се навршуваат 17 години од Вселенскиот собор одржан, по иницијатива на римскиот император Константин, во гратчето Никеја (сега Изник), југоисточно од Константинопол. Во тоа време, христијанската црква била единствена (дефинитивната поделба меѓу католиците и православните се случила во 1054 година). Вселенскиот патријарх ја информира нашата делегација дека „и Православната и Католичката црква веќе имаат формирано заеднички комитети за организирање на прославата на 1.700-годишнината“, со настани закажани на историското место на Првиот вселенски собор во 325 година. Папата Франциск нагласи дека „Вселенскиот собор во Никеја, освен со објавувањето на Символот на верата, е значаен и по тоа што се занимавал со прашањето за датумот на Велигден, бидејќи дотогаш веќе се појавиле различни традиции“.
И тие различни традиции останаа до денес. Но останува надежта дека еден ден ќе бидат надминати.
Александар Чотриќ
Авторот е пратеник во српскиот парламент и шеф на делегацијата на ИСП
