Западот низ својата колонијална историја практикувал и усовршувал селективно толкување и раскажување на настаните, избирајќи да се прикаже себеси како основач на модерната цивилизација и добронамерна водечка сила. Тоа сега се менува, бидејќи информатичките технологии, како што се интернет и социјалните медиуми, го урнаа монополот над информациите и историјата што некогаш го држеа западните институции (медиумски компании, универзитети, издавачи на книги и сл.). Како последица на тоа, луѓето низ светот препознаваат дека историјата повеќе не е ограничена на западно толкување, вклучувајќи ја и нејзината проекција на добронамерност. Кои се петте главни тренда што илустрираат како се менува светот и дека Западот мора да се бори со реалноста дека повеќе не може да му го наметнува своето „лидерство“ на светот како некогаш?
Постзападниот мултиполарен меѓународен поредок полека почнува да се реализира. Додека светот се бори со последиците на оваа промена на моќта, темелите на големата калкулација се оформуваат. Оваа калкулација ќе ги оспори долгогодишните верувања и структури што ја одржуваа западната доминација на светот во изминатите неколку стотини години, разоткривајќи ја на патот природата на перципираното право на Западот да го води глобалниот поредок. Крајниот резултат ќе биде значајно преиспитување на меѓународните односи.
Големата калкулација ќе биде поттикната од пет главни тренда, кои ги принудуваат западните нации да се соочат и да се приспособат на иднината каде што моќта мора да се дели со преостанатите во мултиполарен свет. Ако не се препознаат или се јави силен отпор кон нив, овие трендови може да претставуваат значителен ризик не само за самиот Запад туку и за глобалната стабилност. Сепак, идните конфликти може да се избегнат ако овој период на промени се гледа како можност за градење поправеден свет, наместо како криза што ги загрозува преферираните и вкоренети привилегии. Каква иднина го чека Западот, односно непречена транзиција кон мултиполарност или период на нестабилност и потенцијален конфликт, во голема мера ќе зависи од тоа како политичарите ќе реагираат на следните пет тренда.
Вистинско прикажување на историјата, не ретуширање,
ниту историски ревизионизам
Западот низ својата колонијална историја практикувал и усовршувал селективно толкување и раскажување на настаните, избирајќи да се прикаже себеси како основач на модерната цивилизација и добронамерна водечка сила. Тоа сега се менува, бидејќи информатичките технологии, како што се интернет и социјалните медиуми, го урнаа монополот над информациите и историјата што некогаш го држеа западните институции (медиумски компании, универзитети, издавачи на книги и сл.). Како последица на тоа, луѓето низ светот препознаваат дека историјата повеќе не е ограничена на западно толкување, вклучувајќи ја и нејзината проекција на добронамерност.
Значајна компонента на ова е честиот неуспех на Западот да го признае сопственото несовршено минато. И покрај перципираните неправилности на другите, тој молчи за сопствените непријатни моменти, како што се уништувањето на културите на домородното население од страна на американски пионери, европската експлоатација на африканскиот континент или односот на Австралија кон Абориџините. Решавањето на овие историски епизоди е важно уште повеќе затоа што тие влијаат на тековното однесување. Западните земји исто така имаат проблеми да ги признаат и современите грешки и намери. Незападните држави сега можат јасно да кажат дека нивните земји и заедници имаат долги истории, кои не само што постојат и покрај западното толкување, туку тие истории треба да се истражат, разберат и раскажат. Западот мора да се бори со овој тренд и неговите последици наместо да продолжи да го прикрива со негирање.
Преиспитување на поредокот базиран на правила
Друг тренд е преиспитувањето на меѓународниот поредок „заснован на правила“. На политичарите во Вашингтон можеби не им се допаѓа да го слушнат, но концептот е предмет на голем потсмев низ светот и нашироко се смета за алатка што ја користи Западот за контрола на глобалните односи и за одржување на хегемонијата. Поради тоа се зголемува незадоволството против западните нации со оглед на постојаното прекршување на сопствените правила, што значи дека легитимноста на овој поредок се доведува во прашање и покрај неговите позитивни аспекти.
Совпаѓајќи се со оваа зголемена фрустрација, реалноста е дека распределбата на моќта низ повеќе нации го трансформира сегашниот светски поредок и создава нови можности и предизвици. Кина зазеде позначајна позиција, нудејќи глобални јавни добра, како што се создавање мир и справување со климатските промени на начин на кој западните нации не се подготвени или не можат да го сторат тоа. Слично на тоа, Индија почнува да го наметнува своето влијание, како и другите помали нации, на пример ОАЕ и Индонезија.
Како што повеќе земји ги одредуваат своите траектории во 21 век, Западот мора да признае дека меѓународната рамнотежа на силите се промени. Не може да продолжи да им ја наметнува својата волја на другите. Западот мора да се помири со оваа нова реалност и да признае дека е потребен нов, попрагматичен и мултиполарен пристап, каде што нациите водат надворешна политика посветена на соживот, водени од нивните најдобри интереси, наместо да се усогласат со едната или другата страна.
Кој го чува мирот во светот?
И покрај тоа што се прикажуваат себеси како гарант на глобалната безбедност, голем дел од светот сега ги гледа САД и Европа, во помала мера, како воени профитери, а не како заинтересирани за промовирање мир. Западниот воено-индустриски комплекс, особено оној на САД, е толку моќен што сега е добропознато дека ја води надворешната политика на Вашингтон до степен што ги продолжува конфликтите за да профитира од војните.
Во моментов САД и нивните сојузници во НАТО го поттикнуваат порастот на глобалните воени трошоци, при што Америка троши повеќе за одбрана отколку десет земји заедно. Познато е дека речиси половина од буџетот на Пентагон завршува кај приватни фирми секоја година, а воено-индустрискиот комплекс донира милиони долари во трките за Конгресот на САД, што резултира со заробување на државата и значително зголемување на буџетите за одбрана.
Остатокот од светот сфати дека на Западот не може да му се верува во целост дека ќе ги води глобалните мировни напори, особено ако значителен дел од неговите економии е насочен да профитира од војните. Меѓутоа се случува позитивна промена, при што Кина почна да посредува во револуционерни мировни договори, на пример меѓу Саудиска Арабија и Иран, додека светските лидери се залагаат за мирно решавање на тековните конфликти.
Промена на тронот на финансискиот систем?
Не е тајна дека Западот силно ја користи својата финансиска моќ за геополитичка предност и остварување на своите цели, а политичарите и експертите отворено зборуваат за користење на „финансиите како оружје“ и примена на санкции за земјите што не се во согласност со западните намери. Слично на тоа, способноста на САД и нивните сојузници да ги замрзнат, па дури и да ги конфискуваат резервите на суверените држави како Авганистан, Венецуела, Русија, предизвика шок низ целиот свет. Поради тоа и сопственото искуство на Западот за финансиска алчност, што резултираше со катастрофални кризи, како финансиската криза 2007-2008 година и неодамнешниот колапс на банката „Силикон вали“, која одекна во светот, сега растат недовербата и отфрлањето на западните финансиски структури.
Сега се прават напори да се укине преголемата привилегија што им се дава на САД преку нивната валута. Во голема мера се случува откажување од доларот, при што уделот на валутата во глобалните резерви падна на 47 отсто минатата година, што е намалување од 73 отсто во 2001 година. Покрај тоа, државите бараат алтернатива на системот СВИФТ, кој исто така се користеше за да им помогне на западните санкции и притоа го алармираше поголемиот дел од светот. Како што земјите со стабилни валути го јакнат влијанието, се појавува мултиполарен економски поредок, преобликувајќи ги геополитичките сојузи, економската дипломатија и рамнотежата на силите во меѓународните институции. Оваа промена може да им даде на земјите во развој поголема флексибилност во управувањето со нивните валути и монетарни политики и да го ограничи капацитетот на Западот еднострано да воведува санкции. Згора на тоа, земјите од БРИКС неодамна го надминаа Г7 во однос на БДП, сигнализирајќи редистрибуција на економската моќ и навестувајќи ја иднината на соработка во трговијата, инвестициите, инфраструктурата и развојната помош.
Пад на довербата во западните медиуми
Постои забележителен пад на кредибилитетот на западните медиуми. Ова доаѓа во критичен момент, бидејќи во последните неколку години се зголеми глобалната свест за улогата на западните медиуми во овековечувањето на саканите аспекти на Западот од сегашниот светски поредок, често на штета на другите земји. Огромно еднострано известување за украинскиот конфликт редовно ги занемарува националните и регионалните геополитички сложености во долготрајните руско-украински односи и историјата на проширувањето на НАТО во Европа. Освен тоа, несоодветното и пристрасно покривање на незападните конфликти доведе до глобални обвинувања за занемарување, пристрасност, па дури и расизам.
Светот не е како што беше во ерата по Студената војна
Западните влади треба да го сфатат она што е очигледно, а тоа е дека светот не е како што беше во ерата по Студената војна. Западот едноставно ја нема политичката и финансиската моќ, а да не зборуваме за меѓународниот легитимитет. Западните нации мора да се приспособат на оваа променлива меѓународна средина наместо тврдоглаво да инсистираат на вообичаената практика. Неуспехот да се стори тоа ќе го направи светот поопасно место и уште повеќе ќе ги наруши кредибилитетот и влијанието на Западот.
За „Нешенел интерест“
„Нешенел интерест“ (The National Interest) е основан во 1985 година од Ирвинг Кристол и Овен Харис. Сиве овие децении тој покажа извонредна доследност во својот пристап кон надворешната политика, и тоа не само за „светските работи“ туку и длабоко аналитички и за „американски интереси“. „Нешенел интерест“ се води од верувањето дека ништо нема да ги подобри токму тие интереси толку ефективно како што е пристапот кон надворешните работи познат како реализам – школа на мислата, традиционално поврзана со мислители и државници како Дизраели, Бизмарк и Хенри Кисинџер. Иако обликот на меѓународната политика значително се промени во изминатите неколку децении, основните начела на списанието не се променија. Она што всушност претставува вистински реализам, се разбира, е соодветен извор на контроверзии. И така, и на својата веб-страница и во своето печатено издание, „Нешенел интерест“ се обидува да промовира, колку што е можно, нова дебата за текот на американската надворешна политика со прикажување различни водечки автори од владата, новинарството и академијата, од кои многумина понекогаш може да не се согласуваат едни со други. Но, само од таквите несогласувања може да се отфрлат догмите и да се постигне јасност за правилните цели на Америка. Со придонесот со витален стимул кон формирање нов консензус за надворешна политика заснован на граѓански и просветлени расправии, „Нешенел интерест“ се обидува да му служи на поширокиот национален интерес на САД.
Подготвил: Mарјан Велевски
