Економскиот, финансискиот и политичкиот хаос од 2022 година ја покажа ограниченоста на прогнозите. Во средината на 2021 година, многу малку набљудувачи беа загрижени за инфлацијата. Консензусот на „Сините чипови“, кој ги одразува ставовите на 50 прогнозери од приватниот сектор, беше дека индексот на потрошувачки цени во САД ќе се зголеми само за 2,5 отсто во 2022 година. Сепак, во текот на изминатите 12 месеци, индексот, кој ги исклучува променливите цени на храната и енергијата, се зголеми за шест отсто. Слично на тоа, претпочитаната мерка на Федералните резерви на САД (ФЕД), поточно основниот индекс на трошоци за лична потрошувачка, се очекуваше да се зголеми за само 2,7 отсто, но реално е до пет отсто.
Потоа, инфлацијата почна да расте, иако многумина инсистираа дека таа ќе биде „минлива“. Историски брзото заострување на монетарната политика од страна на ФЕД, постојаното подигање на нејзината основна каматна стапка за 75 базични поени, пред да ги ублажи зголемувањата со зголемување од 50 базични поени овој месец, едвај се најде на радарите на набљудувачите на ФЕД. Со оглед на овие погрешни прогнози, малкумина во средината на 2021 година предвидоа рецесија во следните неколку години. Но сега речиси 90 отсто од аналитичарите на „Сините чипови“ очекуваат дека реалниот (приспособен на инфлацијата) раст на БДП во 2023 година ќе биде еден отсто или помалку, а околу 40 отсто од таа група го ставаат на нула или негативен.
Политичките прогнози не поминаа многу подобро. Малкумина предвидоа дека десничарските влади ќе дојдат на власт во Шведска и во Италија или дека Бенјамин Нетанјаху повторно ќе стане премиер на Израел. Повеќето анкетари во САД очекуваа „црвен бран“ на победи на републиканците на среднорочните избори.
Но партијата изгуби место во Сенатот и доби само тесно мнозинство во Претставничкиот дом.
Што треба да се очекува во 2023 година? И покрај сите лоши неодамнешни предвидувања, политичарите, инвеститорите и домаќинствата сè уште треба да планираат за иднината, што бара воспоставување основна перспектива. Како што стојат работите, американската економија испраќа дефинитивно измешани сигнали. Пазарот на трудот останува доста интензивен. Но со стапка на невработеност од 3,7 отсто и 1,7 отворено работно место за секој невработен, бизнисите се борат да најдат работници. И додека стапката на вработеност се врати на своите нивоа од пред пандемијата, застапеноста на работната сила сè уште заостанува, најзагрижувачки кај работоспособните мажи (на возраст од 25 до 54 години).
Исто така, има околу еден-два милиона „исчезнати работници“, кои веројатно ќе беа во работната сила ако не беа прекините во пандемијата. Некои постари работници што ги загубија своите работни места завршија предвреме во пензија, но други не се вратија поради тековните здравствени проблеми, недостигот од грижа за децата, зголемените владини плаќања за помош што ја обесхрабруваат работата и ги зголемија заштедите или промените во рамнотежата помеѓу работата и животот.
Надвор од постојаната инфлација и построгата монетарна политика, единствениот најголем фактор во изгледите за 2023 година е како фирмите ќе одговорат на веројатното намалување на побарувачката. Дали бизнисите ќе објават значителни отпуштања, како и обично? Или, пак, тешкотиите во пронаоѓањето и задржувањето на квалификуваните работници ќе ги наведат да жртвуваат краткорочни профити за да ги задржат луѓето на платен список?
Најголемиот негативен фактор е инфлацијата, која полека се намалува, но останува неколкупати повисока од целта на ФЕД од два отсто. Прашањето е дали стабилноста на цените може брзо да се врати преку побавен раст на побарувачката, решавање на проблемите во синџирот на снабдување и построга монетарна политика. Еден од главните ризици е дека фирмите ќе ги зголемат платите за да привлечат или задржат вработени, предизвикувајќи паралелен раст на платите и на цените. Досега растот на платите заостануваше со растот на цените (поради што многу испитаници на анкетата веруваат дека САД веќе се во рецесија), но нема гаранција дека овој тренд ќе трае.
Доктрината на централната банка тврди дека монетарното затегнување функционира со долго и променливо задоцнување (често 12-18 месеци) и дека целната каматна стапка мора да се искачи над очекуваната идна стапка на инфлација за одреден период. Инфлацијата во 2023 година се очекува да биде околу четири отсто, според прогнозата на „Сините чипови“, под три отсто според пазарот на обврзници и речиси пет отсто според анкетите за расположението на потрошувачите.
Оптимистите очекуваат скромни дополнителни каматни стапки на ФЕД од сегашното ниво од 4,25-4,5 отсто, а ФЕД предвидуваат врв од 5,1 отсто. Но надежите за олабавување кон крајот на следната година се намалија овој месец, со сугестијата на претседателот на ФЕД, Џером Пауел, дека намалувањето на каматните стапки (назад кон 4,1 отсто) нема да се случи до 2024 година. Па дури и тој распоред претпоставува значителен напредок кон целта на ФЕД од два отсто. Уште помрачните изгледи за многу други економии ќе ја зголемат тешкотијата за управување со економското забавување. Наспроти заднината на анемичен раст или целосна рецесија од Кина и Европа до земјите во развој во Латинска Америка, Азија и Африка, континуираната сила на доларот е лоша вест за американскиот извоз.
Откако ќе се состане новиот Конгрес на 3 јануари, републиканците најверојатно ќе ги блокираат повеќето иницијативи на американскиот претседател Џо Бајден, особено за трошоците, што ќе го отстрани фискалниот притисок од борбата со инфлацијата на ФЕД. Тие ќе дадат сѐ од себе за да го ограничат усвојувањето на новите прописи и да го засилат надзорот над агенциите на извршната власт.
Мајкл Џ. Боскин е професор по економија на универзитетот „Стенфорд“
