За време на глобалната економска криза во 2008 година, постојаната критика на рамката на еврозоната беше дека таа значеше дека Европската централна банка е „единствената игра во градот“. Денес, обезбедувајќи поддршка за приходите на домаќинствата, владите помагаат да се спречи спиралата на цените на платите во стилот на 1970-тите и многу ѝ ја олеснуваат работата на ЕЦБ
Со високите и растечките цени на енергијата, и зголемената инфлација, светот почнува да наликува на доцните 1970-ти. Но изгледот може да измами.
Сличностите се очигледни. Во 2022 година, како и во 1970-тите, шокот на цената на енергијата доведе до постојано зголемување на цените на многу други стоки. Таканаречената основна стапка на инфлација, која ги контролира нестабилните цени на енергијата и храната, сега се приближува до 6 отсто во САД и 4 отсто во еврозоната. И се зголемуваат стравувањата дека, како и во 1970-тите, овој тренд ќе се покаже упорен.
Но тешко дека живееме низ повторување на 1970-тите. Една клучна разлика лежи во пазарите на трудот. Тогаш, раширената индексација на платите значеше дека повисоките цени на енергијата и другите цени автоматски доведоа до еквивалентно зголемување на платите. Онаму каде што индексирањето на платите беше помалку важно, синдикатите го постигнаа истиот исход, бидејќи одбија да прифатат какво било влошување на животниот стандард на нивните членови.
Тоа не е случај денес, барем во еврозоната. Според новиот систем за следење на платите на Европската централна банка, платите во еврозоната се зголемени за само 3 отсто досега – многу помалку од инфлацијата од 8,6 отсто забележана во јуни. Со други зборови, нема никаков знак за спиралата на платите и цените од 1970-тите.
Друга разлика денес е тоа што европските производители успеаја да ги зголемат своите цени доволно за да надоместат значителен дел од порастот на трошоците за енергија. Врз основа на цените во јуни 2022 година, сметката за увоз на енергија во еврозоната ќе се зголеми за над 4 отсто од БДП оваа година. Во текот на минатата година, зголемените цени на енергијата поттикнаа зголемување од 24 отсто на увозните цени на Европската Унија, по повеќе од една деценија стабилност.
Но цените што ги наплаќаат извозниците од ЕУ, исто така, се зголемија, за над 12 отсто – и ЕУ извезува повеќе отколку што увезува. Така, европските производители успеаја да надоместат нешто повеќе од половина од загубата на приход од повисоките цени на енергијата, одржувајќи ја на нешто под 2 отсто од БДП. Ова е висока цена што треба да се плати, но исто така е податлива.
Предизвикот ќе биде да се распределат загубите на приходите низ економските сектори. Со пад на реалните плати за околу 5 отсто, европските работници досега ги поднесуваа сите трошоци на инфлацијата. Имајќи предвид дека уделот на платите изнесува околу 62 отсто од БДП во еврозоната, падот на реалните плати од 5 отсто ќе им стави на располагање на другите сектори околу 3,1 отсто од БДП, што е повеќе од загубата на приход од 2 отсто, што ќе овозможи зголемување на профитот. Тоа е повеќе од доволно за да се надоместат претрпените загуби во услови на трговија.
Ситуацијата е многу поинаква во САД. Како најголем светски производител на нафта и природен гас, извезува енергија колку што увезува. Така, американските трговски услови воопшто не настрадаа, при што цените на увозот и извозот се зголемија за истиот износ. Но платите се зголемени за над 6 отсто, според следењето на платите на Банката на федерални резерви на Атланта, што значи дека САД се многу поблиску до спиралата на платите од Европа.
Колку е доверлива умереноста на платите во Европа? Како што е сега, ЕУ доживува повеќе инфлација во профитот отколку во платите, и покрај вкупната загуба на приход. А падот на реалните плати е особено тешко да се прифати кога профитот расте. Всушност, барањата за плати веќе се зголемуваат низ еврозоната. Влијателниот германски синдикат „ИГ Метал“, на пример, бара зголемување на платите за 8 отсто за работниците во металната индустрија, која моментално ужива во висок профит. За да се зачува социјалниот мир, неколку земји, вклучувајќи ја и Германија, воведоа двоцифрено зголемување на минималните плати.
Како и да е, зголемувањето на платите со договор досега остана скромно, на околу 4 отсто, според ЕЦБ. Вистинските плати може дополнително да се искачат, бидејќи работодавачите во секторите што се соочуваат со недостиг одлучуваат дека вреди да се плати премија на работниците. Сепак, има малку индикации дека платите наскоро ќе ја достигнат инфлацијата.
Главната причина за ова е што владите низ Европа испорачуваат директни трансфери до домаќинствата, со цел да ги надоместат повисоките трошоци за енергија. На пример, германската влада го претстави пакетот за олеснување, кој вклучува паушална исплата за вработените и субвенција за трошоците за греење за домаќинствата за бенефиции за домување.
Шпанската влада, од своја страна, ги субвенционира трошоците за природен гас за производителите на електрична енергија. Овој пристап за задржување на цените на електричната енергија е погрешен, бидејќи ја поттикнува употребата на гас во време кога рускиот претседател Владимир Путин се заканува дека ќе го намали снабдувањето. Но таквите шеми одразуваат нов социјален договор што се појавува во Европа: владите ги штитат работниците од најголемиот дел од повисоките трошоци за енергија, во замена за работниците да ги ублажат нивните барања за плати.
По глобалната финансиска криза во 2008 година, редовната критика на рамката на еврозоната беше дека отсуството на фискална власт значи дека ЕЦБ е „единствената игра во градот“. Овој пат изгледа поинаку. Со вклучувањето во обезбедувањето поддршка на приходите, владите помагаат да се спречи спиралата на цените на платите во стилот на 1970-тите и многу ѝ ја олеснуваат работата на ЕЦБ.
Даниел Грос е член на одборот и истакнат соработник во Центарот за европски политички студии
