Руско-украинската војна го потврди она што долго време беше очигледно: поредокот заснован на правилата создадени по Втората светска војна колабира. Јасно беше дека Русија не беше задоволна со тоа што во досегашниот поредок таа од деценија во деценија го губеше своето место на сметка на западната матрица и ширењето на западната сфера на влијание. Од друга страна, од досегашниот поредок, кој го креира Западот, не е задоволна ниту Кина, како голема светска сила. Очигледно е дека двете земји, Русија и Кина, интерферираат во насока на преуредување на поредокот за да се избалансираат глобалните интереси на светските „играчи“. Во еден таков контекст на глобална опсервација, овој пат ја претставуваме анализата на Иво Х. Далдер и Џејмс М. Линдзи, со наслов „Последната шанса на Западот да изгради подобар светски поредок“, каде што низ една не толку тврда западна диоптрија се лоцираат грешките на Западот, а се претставува и нова шанса за западните сили да ги поправат своите грешки на глобален план
Анализа (1)
Во анализата на Иво Х. Далдер и Џејмс М. Линдзи, со наслов „Последната шанса на Западот да изгради подобар светски поредок“, геостратегиските аналитичари презентираат интересни западни мислења за тоа каде и како се пропуштени шансите во процесот на многугодишното градење подобри меѓусебни односи на светските сили, а со тоа и подобра надеж за остатокот на светот.
Вашингтон и сојузниците токму сега имаат шанса да ја поправат грешката
Во бурните денови по Студената војна, поредокот изгледаше и неоспорен и неоспорлив. Вашингтон веруваше дека неговиот неоспорен примат му дозволува да ја одреди иднината на другите земји, како и сопствената. Сојузниците на САД веруваа дека ја избегнале трагедијата на политиката на големите сили и дека влегле во ера на самоспроведливи правила. Како што одминуваше времето, сепак, навиките за соработка се намалуваа, а чувството за заедничка цел избледе. Наместо да го искористи уникатниот момент на доминација на САД за да го продлабочи и зајакне поредокот заснован на правила, Западот дозволи тој систем да овене.
Вашингтон и неговите сојузници сега имаат шанса да ја поправат таа грешка. Историската погрешна пресметка на рускиот претседател Владимир Путин да ја нападне Украина ги потсети не само на нивните заеднички интереси и вредности туку и на важноста да дејствуваат колективно. Западот одговори на инвазијата со приказ на единство што не е забележано од екот на Студената војна. Соединетите Американски Држави и нивните сојузници воведоа санкции без преседан, почнаа да се одвикнуваат од руската енергија и испорачаа огромни количества оружје во Украина. Но ова изненадувачко единство можеби нема да трае. Како што се зголемува економската болка од санкциите и војната се вклопува во продолжената битка за трошење што ја прогнозираат разузнавачите, домашните и другите грижи може да почнат да сеат поделби на Западот.
Дури и додека Западот работи на управување со овие разлики, треба да го претвори своето новооткриено единство во поширок напор за спас на поредокот заснован на правила. Првиот чекор треба да биде создавање нова група, Г12, која ќе ги собере САД и нивните водечки сојузници во Азија, Европа и Северна Америка. Секој член на оваа група има витален интерес да го зачува редот и никој од нив не може сам да го направи тоа. Но нема да биде доволно само формализирана соработка. Соединетите Американски Држави и нивните сојузници ќе треба да го направат вториот чекор за учење од грешките што ги направија во последните три децении. Вашингтон ќе треба да ја ограничи својата наклонетост кон унилатерализам, да слуша и да зборува, и да дава и да бара. Азиските и европските сојузници, од своја страна, ќе треба да прифатат поголема одговорност и да ја надминат својата тенденција за слободно возење.
Ако Западот се држи до своите стари начини, тој ќе го уништи она нешто што е исклучително ретко во меѓународната политика: втората шанса. Само со искористување на моментот, учење од неговите грешки и колективно дејствување, Западот може повторно да изгради меѓународен поредок што го промовира владеењето на правото наместо законот на џунглата.
Серијата воени интервенции започнати во име на стабилноста и демократијата често предизвикуваа повеќе хаос и мизерија отколку безбедност и богатство
Иако излегоа триумфално од Студената војна, Соединетите Американски Држави брзо ја прокоцкаа извонредната можност да го претворат својот униполарен момент во нешто потрајно. Тие го надминаа Советскиот Сојуз, ја обединија Европа и поттикнаа историска експанзија на глобалната економија. Оваа победа, која беше и стратегиска и идеолошка, му го отвори патот на Западот да го прошири и продлабочи поредокот заснован на правила на колективна безбедност, отворени пазари и почитување на демократијата, човековите права и владеењето на правото. Во раните 1990-ти, демократијата се ширеше и се појавуваа слободни пазари. Дури и старите непријатели, како што е Русија, и можните идни ривали, вклучувајќи ја и Кина, се чинеше дека немаат друг избор освен да го прифатат слободниот проток на капитал, стоки, идеи и луѓе – или да останат на опашката од редот. Се чинеше дека соработката и помирувањето ќе ги заменат конкуренцијата и конфликтот како дефинирачки карактеристики на светската политика.
Но настаните не одеа според планираното. Соединетите Американски Држави ја „преиграа својата рака“, верувајќи дека нивната улога како „незаменлива сила“ во светот им овозможи да ја забрзаат историјата. Серијата воени интервенции започнати во име на стабилноста и демократијата често предизвикуваа повеќе хаос и мизерија отколку безбедност и богатство. Едвај помогна тоа што дури и кога трубеше наредба заснована на правила, Вашингтон редовно ги игнорираше правилата што не ги сакаше – како кога интервенираше во Косово во 1999 година и во Ирак во 2003 година, откако не успеа да обезбеди мандат од ОН, и кога ги мачеше затворениците за време на нејзината војна со тероризмот. Соединетите Американски Држави одбија да се приклучат на новите кооперативни аранжмани за нуклеарно тестирање, контрола на оружјето, гонење воени злосторства и регулирање на трговијата во азиско-пацифичкиот регион, плашејќи се дека таквите обврски ќе ја ограничат нивната слобода на маневрирање. Вашингтон се чувствуваше оправдано затоа што се увери дека неговите сопствени мотиви се чисти.
Ние стоиме високо и гледаме подалеку од другите земји во иднината – прогласи американската државна секретарка Медлин Олбрајт во 1998 година.
Но пријателите и непријателите не гледаа сила и интегритет; тие видоа дрскост и лицемерство.
Вашингтон не беше сам во својот неуспех да го искористи максимумот од моментот создаден од распадот на Советскиот Сојуз. Неговите сојузници во Европа страдаа од сопствени заблуди, верувајќи дека крајот на поделбите на континентот во Студената војна значи крај на конфликтот. Тие се гледаа себеси како постмодерни држави, кои можат да се потпрат на соработка и мултилатерални институции за одржување на мирот. Иако препознаа дека тероризмот и ширењето на нуклеарното оружје остануваат закани, тие беа задоволни да му дозволат на Вашингтон да ги реши ваквите проблеми. Тие, исто така, претпоставуваа дека економскиот ангажман, контролата на оружјето и дијалогот ќе ја трансформираат Русија во партнер и дека потребата на Кина за пристап до нивните пазари и технологија ќе ја претвори во засегната страна во поредокот заснован на правила. Со оглед на тоа што конкуренцијата на големите сили навидум е ставена на ѓубрето на историјата, економските интереси сега би можеле да ја водат надворешната политика.
Американскиот дрскост и европските желби изгледаа недопирливо, а лидерите во западните престолнини ги игнорираа знаците дека конкуренцијата на големите сили е далеку од мртва.
(продолжува)
