Библиска приказна за човек од земја со душа (2)
Терапијата на човековата душа е главната грижа на Православната црква. Црквата секогаш го исцелувала просторот на душата. Таа има констатирано, од еврејското предание и од самиот Христос и од апостолите, дека во просторот на физичкото срце функционира нешто што отците го нарекле ум. Значи, го зеле терминот ум, кој традиционално значи интелект и разум, и направиле една диференцијација. Ум ја нарекле умствената енергија што функционира во срцето на душевно здравиот човек. Не знаеме кога се случила оваа диференцијација, бидејќи имаме сведоштва дека некои отци со истиот збор го именуваат и разумот, но и умствената енергија, кога таа слегува и функционира во просторот на срцето. Од овој аспект, умствената енергија е една и единствена енергија на душата, која во мозокот функционира како разум, но таа истовремено функционира и во срцето како ум. Истиот орган, умот, се моли непрестано во срцето, кај оние што имаат непрестана срдечна молитва, а истовремено размислува, на пример, за математички проблеми или за што било во мозокот.
Треба да кажеме дека она што апостолот Павле го нарекува ум се поистоветува со она што отците го нарекуваат интелект (разум). Постои една разлика во терминологијата. Кога апостолот Павле вели „се молам со духот“, тогаш подразбира она што отците велат се молам со умот. А кога вели се молам со умот, тогаш подразбира се молам со разумот. Називот ум кај отците не е исто што и називот ум кај апостолот Павле, туку тоа се поистоветува со терминот дух кај апостолот. Тој со зборот дух го подразбира она што отците го нарекуваат ум. А со зборот ум го подразбира разумот. Во неговиот израз божјиот дух му сведочи на нашиот дух, тој зборува за два духа, односно за божјиот дух и за човековиот дух.
По некој чуден развој, тој човеков дух подоцна, во времето на светиот Макариј Египетски, почнува да се нарекува ум, а остануваат само термините разум и интелект и се однесуваат на разумната (интелектуална) функција на човекот. На тој начин умот се поистоветува со духот, односно со срцето. Според апостолот Павле, просторот на човековиот дух е срцето. Тоа значи дека божјиот дух му зборува на нашиот дух, односно Бог зборува во нашето срце преку благодатта на Светиот Дух. Светиот Григориј Палама, во неговото второ слово „За оние кои безмолствуваат“, наведува дека срцето е владетелот на целото битие. Таму се и умот и сите помисли на душата. Тука светиот Григориј со терминот срце не го подразбира физичкото срце, туку длабокото срце, а со терминот ум не го подразбира разумот, туку енергијата на срцето, односно умствената енергија што извира од суштината на умот, т.е. срцето. Термините ум и срце како суштина се поистоветуваат. Со нив се поистоветува и терминот дух. Така, според апостолот Павле, словесното богослужење се врши со умот (односно разумот), а умствената молитва се врши со духот и тоа е духовна молитва т.е. срдечна молитва. Митрополитот Јеротеј Влахос, во својата книга „Личноста на православното предание“, го наведува следното: „Човекот има два гностички центри. Едниот е умот, кој е соодветен орган за примање на божјото откровение, кое во продолжение се формулира преку разумот. Другиот е разумот, кој го спознава сетилниот свет што нѐ опкружува“.
Она што апостолот Павле го вели „но во црква сакам да кажам пет збора преку умот, за да поучам и други, отколку илјадници збора на непознат јазик“, значи дека претпочитал да каже пет збора за да ги поучи другите отколку да се моли умствено. Тоа што тука го кажува апостолот Павле, некои монаси толкуваат дека станува збор за Исусовата молитва, односно Господи Исусе Христе помилуј ме, која се состои од пет збора. Но овде апостолот Павле говори со зборови со кои ги поучувал другите. Како е можно да се врши поучување со умствена молитва, кога таа е внатрешна молитва на човекот и другите околу него не слушаат ништо? Меѓутоа, поучувањето се врши со разумно (словесно) поучување и со словесно богослужење. Поучуваме и говориме преку разумот, бидејќи тоа е вообичаената комуникација помеѓу луѓето. Меѓутоа, меѓусебна комуникација имаат и оние што имаат умствена молитва во своето срце. Тие можат да седат заедно и едниот да комуницира со другиот умствено, без да зборуваат. Помеѓу нив постои духовна комуникација. Таквата комуникација тие ја имаат и оддалеку. Исто така, тие имаат и дар на прозорливост и на предвидување. Со прозорливоста ги спознаваат гревовите и мислите на секој човек, а со дарот на предвидувањето гледаат и зборуваат за работи, дела и настани што ќе бидат во иднина. Навистина постојат такви облагодетени луѓе и доколку одите да се исповедате кај нив, тие знаат сѐ што сте направиле во својот живот уште пред да ја отворите устата да кажете.
Кој е психопат според отците на црквата?
Секој човек е психопат во светоотечка смисла на зборот. Не е потребно некој да е шизофреничар за да биде психопат. Дефинирањето на психопатијата од светоотечки аспект е дека психопатијата постои кај оној човек кај кого не функционира правилно умствената енергија во него. Грчкиот збор психопатија значи страдање на душата. Значи тоа е кога умот на човекот е полн со помисли, не само со лоши помисли туку и со добри.
Оној што има помисли, добри или лоши, во своето срце, тој од светоотечки аспект е психопат. Нека се тие мисли морални, дури и најморални, неморални или што било друго. Значи, според отците на црквата, оној што не поминал низ очистувањето на душата од страстите и не достигнал до состојба на просветлување со благодатта на Светиот Дух, тој е психопат. Меѓутоа не психопат во психијатриска смисла на зборот. За психијатарот, психопатот е нешто сосема друго. Тоа е оној човек што страда од психоза или шизофреничар. Но, според православието, дали оној што не минал низ очистувањето на душата од страстите и не достигнал до просветлување е нормален или не е нормален? Тоа е прашањето.
Кој е нормален христијанин во светоотечкото предание? Ако сакате јасно да го видите тоа, тогаш прочитајте го чинот на Светото крштение, прочитајте го чинот на осветување на светото миро што се врши во Константинополската патријаршија на Велики Четврток, прочитајте го чинот на осветување храм. Таму ќе видите што значи храм на Светиот Дух, таму ќе видите кој човек е просветлен.
Сите богослужби и аскетското предание на црквата се осврнуваат главно на три духовни состојби. Тие се очистување на душата и телото од страстите, просветлување на човековиот ум од благодатта на Светиот Дух и обожението на душата и телото на човекот. Меѓутоа тие главно ни говорат за очистување и за просветлувањето, затоа што богослужбите на црквата се изрази на словесното богослужење. Според тоа, кој е нормален православен? Дали тоа е крстениот, но неочистен? Дали е тоа непросветлениот или очистениот и просветлениот? Се разбира, последниов. Тој е нормален православен. Во што се разликуваат нормалните православни од другите православни? Во догмата? Секако дека не. Земете ги православните генерално. Меѓутоа ја имаат истата догма, истото предание и истото заедничко богослужење. Во еден храм може да има, на пример, триста православни, меѓутоа од нив само петмина да се во состојба на просветлување, а другите не. Дури е можно другите да не знаат што е тоа очистување. Следствено, се поставува прашањето колкумина меѓу нив се нормални христијани. За жал само петмина. Меѓутоа, очистувањето и просветлувањето се конкретни состојби на исцелување, кои можат да бидат дијагностицирани само од страна на опитни и просветлени духовни отци. Според тоа, тука имаме чисто медицински критериуми. Или можеби критериумите не се чисто медицински? Штом умот е физиолошки орган на човекот, и тоа на секој човек (бидејќи ум имаат не само православните, туку и муслиманите, будистите и сите луѓе), тогаш сите луѓе ја имаат истата потреба за очистување и просветлување. Терапевтскиот метод е ист. Или можеби постојат повеќе терапевтски методи за оваа болест? И дали ова навистина е болест или не?
(продолжува)
