Нешто извонредно се случи во креирањето на макроекономските политики. Делумно поради влијанието на ковид-19, старата традиција прерасна во нова, но без никој да ги признае последиците од промената или навистина имаше некакви проблеми со претходниот систем. Во неодамнешното интервју, поранешниот заменик-гувернер на Банката на Англија (БОЕ), Пол Такер, рече дека „монетарната политика сега треба да ѝ отстапи простор на фискалната политика“. Истото тоа го велат и другите централни банкари, министрите за финансии и претставници на ОЕЦД, како и на Меѓународниот монетарен фонд (ММФ).
Нашите финансиски лидери никогаш или само ретко ги признаваат своите грешки од минатото. „Фајненшл тајмс“ беше најблиску до признавање на грешката дека намалувањето на трошоците за кои се залагаше во 2010 година, „можеби имаше поголемо негативно влијание од очекуваното“. Пред финансиската криза во 2008-2009 година многумина веруваа дека макроекономската стабилизација во целост зависи од монетарните политичари и треба да биде во рацете на независните централни банки што ја управуваат стапката на инфлација преку политиката на каматни стапки што потекнуваше од традиционалниот став дека економиите се циклично стабилни ако се контролира инфлацијата.
Централните банки се служеа со „механизми на пренесување“ преку кои дополнителните средства што им ги доделуваа на продавачите на обврзници директно се влеваа во реалната економија, игнорирајќи ја можноста дека поголемиот дел од нив, наместо тоа, се користеа за дополнување на исцрпените банкарски резерви или за замена на финансиските средства додека владите ги намалуваа своите трошоци.
Иако комбинацијата на монетарна експанзија и фискално намалување не успеа да го донесе очекуваното закрепнување, сепак силно се веруваше во монетарната терапија кога се појави пандемијата на ковид-19 лани. Ова ги спречи владите сериозно да размислат за насочување на стотици милијарди нови пари преку квантитативното олеснување на оние делови од реалната економија што останаа отворени, наместо да им се дава платено отсуство на милиони луѓе. Всушност, извонредната карактеристика на одговорот на западните влади на пандемијата беше нивниот неспоредбен карактер. Политичарите претпочитаа масовни карантини и испраќање на работниците на принуден одмор во секој обид за да се задржат работните места додека се применуваше масовно тестирање и следење на контактите, како што го сторија тоа многу земји од Источна Азија.
Сега конечно е јасно. Во отсуство на стимул, економиите во Европа и во САД по крајот на пандемијата да се очекува да влезат со најголемо намалување забележано од крајот Втората светска војна, со истовремен пораст на невработеноста. Сега ќе завршат програмите за принуден одмор на работниците, а централните банки велат дека им недостига муниција што се однесува на нивниот капацитет да им гарантираат на сопствениците на обврзниците дека ќе бидат исплатени. Во овие услови, фискалната политика е единственото решение. Итно е потребна нова макроекономска рамка што ќе ги опфаќа целите на активната фискална политика, правилата за нејзино водење и нејзината координација со монетарната политика.
Со оглед на тоа што се нарушени понудата и побарувачката, политиката за закрепнување исто така ќе мора да работи на прашањата за понудата. Иако секое директно зголемување на побарувачката индиректно ќе ја зголеми и понудата со зголемување на националниот доход, секое доцнење во реакцијата на понудата ризикува да предизвика инфлација. Од оваа причина, инвестициите во нови капацитети треба да бидат важен дел од секој фискален стимул.
Овој императив, пак, ќе го насочи вниманието на политичарите кон природата на понудата што ќе ја бараат економиите во иднина. Со оглед на долгорочните предизвици на автоматизацијата и климатските промени, секоја постпандемиска политика за закрепнување треба да има цел да обезбеди сигурност на економијата, а не само на нејзината циклична стабилност.
Во овој случај фискалната политика не е само што е помоќен макроекономски стабилизатор од монетарната политика, туку и Владата е единствениот субјект, освен финансискиот систем, кој може да го распредели капиталот. Ако не сакаме инвестициите во технологија и инфраструктура да зависат од чисто финансиска логика, тогаш неизбежно мора да се стремиме кон потребата за она што Маријана Мацукато го нарекува „посветена“ стратегија за јавни инвестиции, која вклучува и даночна политика.
Втората голема дискусија што треба да ја имаме се однесува на односот помеѓу фискалната и монетарната политика. Во Велика Британија, проширувањето на квантитативното олеснување од март 2020 година точно го следи зголемувањето на буџетскиот дефицит.
Доколку Владата треба да биде активен макроекономски играч, треба да најдеме решение како или дали централната банка треба да се врати на својата традиционална улога на следење на фискалните вишоци. Но самите фискални правила треба да бидат ревидирани за да се овозможи и поактивна контрациклична политика и многу поголема владина улога во распределбата на капиталот отколку што неодамна се сметаше. Пандемијата претставува можност за отворена јавна дискусија за овие работи. Се надеваме дека оваа дебата ќе го замени системот на внатрешни индиректни сигнали и тајни сфаќања што предолго ги обликуваа нашите економски благосостојби или кризи.
Авторот е почесен професор по политичка економија на универзитетот „Ворвик“ и член на британскиот Дом на лордовите.
