ФЕНОМЕНИ
Културата на будење (англ. woke, термин што потекнува од афроамериканската заедница, а се однесува на внимателност против системската дискриминација на Афроамериканците) е повеќе од културен феномен. Во текот на изминатата деценија, воук стана означувач за широк опсег на социјални прашања: феминизам, ЛГБТК-заедница, маргинализирани заедници, имиграција и климатски промени. Во исто време, таа стана симбол на глобалната културна војна. Во атмосфера на длабоки поделби меѓу прогресивците и конзервативците, секуларистите и теократите, како и помеѓу различните етнички и родови идентитети – воук-културата добива контроверзен статус: нејзините поборници, кои се борат за правда и слобода, истовремено поттикнуваат натамошна поларизација во општествата.
Еден од повпечатливите примери на поларизација на општеството предизвикана од воук-културата е отстранувањето споменици низ светот. Во Америка, спомениците на лидерите на Конфедерацијата како Роберт Едвард Ли (1807–1870) се отстранети, што предизвика жестоки политички дебати. Споменикот на Кристофер Колумбо (1451–1506) беше оштетен од демонстрантите во Бостон, а беше отстранет во Минеаполис поради поврзаноста на Колумбо со колонијализмот и насилството врз домородците.
Во Обединетото Кралство, статуата на Едвард Колстон (1636-1721), трговец со робови, беше урната и фрлена во пристаништето Бристол за време на протестите во 2020 година, додека во Белгија, статуите на кралот Леополд Втори (1835-1909) беа отстранети поради ѕверствата во колонијалното Конго за времето на неговото владеење. Критичарите на споменатите постапки тврдат дека сквернавењето и уништувањето на спомениците ја брише историјата, а нивните застапници одговараат дека се работи за разоткривање на угнетувачите и криминалците, а казните се оправдани.
Воук-културата има свои основи во критичките теории, кои се развиени под влијание на неомарксизмот и другите современи интелектуални струи од средината на 20 век до денес. Меѓу нив се Франкфуртската школа (Т. Адорно, М. Хоркхајмер и Х. Маркузе), постструктурализмот (Ј. Дерида, М. Фуко), теориите на идентитетот и интерсекционалноста (Кимберли Креншо), теоријата на критичката раса (Дерик Бел, Ричард Делгадо) и квир-теоријата (Џудит Батлер). Сите тие значително влијаат на воук-културата, односно обезбедуваат теоретска рамка за разбирање, а потоа и предизвикување социјални нееднаквости и угнетувачки структури на моќ.
На социјалните мрежи, воук-културата се залага за силно промовирана инклузија и чувство на општествена одговорност, но често исходот од таа борба е радикална политичка коректност и култура на затворање, што предизвикува контроверзии поради ограничување на слободата на изразување или давање приоритет на симболичните гестови над суштинските промени.
