Научниците веруваат дека со споредување на кои било две лица, сите разлики меѓу нив може да се претстават во просек во 0,1 отсто од генетските информации. Меѓутоа, овие мали разлики во ДНК се клучни за нашиот изглед.
Руските научници ги открија механизмите што ги програмираат нашиот личен развој и историјата на човештвото. Геномот складира информации за неговата наследна структура во клетките на организмот. Може да се претстави како текст напишан со само четири хемиски својства, нуклеотиди – аденин, тимин, гванин и цитозин. Соединувајќи се на одреден начин, тие формираат поединечни гени што можат да се сметаат за „реченици“, како и читливи „фрагменти“, молекули на ДНК. Во нашиот геном има околу 3,2 милијарди од овие „букви“.
Научниците го утврдија основниот редослед на „буквите“ во целиот човечки геном во 2001 година. Денес се прочитани, односно секвенцирани, геномите на стотици илјади луѓе, како и геномите на стотици видови животни и растенија, бактерии и вируси.
– Луѓето, како и сите живи суштества, имаат посебни особини што се програмирани во ДНК. Генетскиот код го одредува начинот на кој се развива организмот и границите во кои неговите знаци можат да се променат. Појавата на одреден ген е под влијание на голем број фактори, кои можат да варираат од случајни хемиски настани и интеракции со други гени до, на пример, навиките во исхраната на човекот – вели Константин Крутовски, професор во Центарот за генетски истражувања на Сибирскиот федерален универзитет и професор на Универзитетот во Гетинген.
Сите гени се поделени во групи и се спакувани во специфични блокови, хромозоми што се наоѓаат внатре во клетките. Човекот има 23 пара хромозоми, при што во секој пар едниот хромозом е од мајката, а другиот од таткото.
Извори на различност
Својствата на X и Y-хромозомите го одредуваат полот, кај жените тоа се два исти Х-хромозоми, а кај мажите се X и Y. Хромозомите Y се околу двојно пократки и имаат многу помалку гени. Варијантите на еден ген за мајка и татко може малку да се разликуваат и може значително да се разликуваат. Тоа е поврзано со мутации, кои се јавуваат при копирање на ДНК. Во просек, човечките геноми се разликуваат за еден од илјада нуклеотиди, а во општиот генетски „текст“ тој 0,001 отсто дава околу три милиони разлики.
– Селективно-неутралното својство е интересно затоа што нашите предци мајмуни ја изгубиле способноста да произведуваат аскорбинска киселина или витамин Ц поради мутации. Ние имаме ген за негова синтеза, но како и кај мајмуните, тој не функционира. Затоа луѓето мора да внесуваат витамин Ц во организмот со храна за да останат здрави – објасни раководителката на лабораторијата за геномска анализа на институтот за општа генетика, „Вавилова“, Светлана Боринскаја.
Нашите предци и нивните роднини
Најголемата генетска разновидност е меѓу современите жители на Африка. Таму се формираше модерниот изглед на хомо сапиенсот пред неколку стотици илјади години.
– Заедничкиот предок на човеколикиот мајмун и човекот живеел пред пет-седум милиони години. Сега на ниво на геном, разликите со нашиот најблизок роднина во животинскиот свет, шимпанзото, се десет пати поголеми отколку меѓу двајца луѓе. Но не е важен само бројот на разлики, туку и на кои места се појавиле гените – наведува Крутовски.
ДНК на геномите на современите луѓе и неандерталците се приближно 99,5 проценти идентични, а кај луѓето и шимпанзата 98,8 проценти. Научниците веруваат дека современиот човек и неандерталецот се разделиле на еволутивното дрво пред околу 700-760 илјади години. Предците на неандерталците ја напуштиле Африка многу пред нашите и се населиле во Европа и дел од Азија.
Заедно со современиот човек и неандерталците, Азија е дом на уште еден речиси исчезнат подвид на луѓе веќе 40.000 години, наречен денисован по пештерата Денисова во Алтај. Таму за првпат е пронајден материјалот од кој е извлечена ДНК. Научниците веруваат дека оваа гранка треба да се смета за трет вид или подвид на хомо сапиенс. Тоа е сестринска група неандерталци, која се одвоила од нив пред 500-600 илјади години. ДНК на современиот човек и денисовците е околу 97,7 отсто идентична.
Детали за наследство
На прашањето кои треба да бидат генетските разлики меѓу групите за да се сметаат за различни видови, научниците сметаат дека нема одговор. Самиот поим „видови“ е воведен заради полесен опис и класификација, а границите меѓу сродните видови често се доста условни.
Генетичарите наведуваат дека е можно да се верува дека новата форма се појавува во моментот кога, поради акумулираните мутации, сродните популации на животни ја губат способноста за слободно вкрстување и производство на плодно потомство.
– Нашите предци се вкрстиле со неандерталците, а околу два отсто од тој генетски материјал им припаѓал на современите луѓе. Иако неандерталците се одвоиле од сапиенсот пред повеќе од половина милион години, тие ја зачувале способноста да произведуваат плодно потомство – објаснува Крутовски.
Сексуалната репродукција што овозможува „мешање“ на гените ја гарантира генетската разновидност на луѓето. Научниците се убедени дека неговото зачувување и развој е клучен фактор за опстанокот и просперитетот на нашиот вид.
Во случај на неповолна трансформација, неопходно е во популацијата да има поединци што можат успешно да се приспособат, иако живееле како сите други или полошо. Тие ќе го претставуваат почетокот на следната генерација, во која исто така сите ќе бидат различни, забележале генетичарите.
