Кога експлозијата од ерупцијата на вулканот Везув стигнала до Херкуланеум во 79 година н.е., таа изгорела до темел стотици древни свитоци во библиотеката на една луксузна вила и го закопала римскиот град во пепел. Се чини дека катастрофата ги уништила свитоците засекогаш, но речиси 2.000 години подоцна истражувачите го извлекле првиот збор од еден од текстовите, користејќи вештачка интелигенција за да ѕирнат длабоко во деликатните јагленосани остатоци.
Откритието неодамна го соопштија проф. Брент Силс, компјутерски научник од Универзитетот во Кентаки, и други, кои во март го започнаа предизвикот Везув за да го забрзаат читањето на текстот. Поддржан од инвеститори од Силициумската Долина, предизвикот нуди парични награди за истражувачите што ќе извлечат читливи зборови од карбонизираните свитоци.
– Ова е првиот пронајден текст од еден од овие одвиткани недопрени свитоци – рече Стивен Парсонс, истражувач во иницијативата за дигитална реставрација на универзитетот.
За да го започнат предизвикот Везув, Силс и неговиот тим објавија илјадници 3Д-рендгенски слики од два замотани свитока и три фрагменти од папирус. Тие исто така објавија програма за вештачка интелигенција што ја обучија да ги чита буквите во свитоците врз основа на суптилните промени на античкото мастило направени во структурата на папирусот.
Неотворените свитоци ѝ припаѓаат на збирката што ја држи Институтот на Франција во Париз и се меѓу стотиците пронајдени во библиотека во вила за која се верува дека му припаѓала на висок римски државник, веројатно Луциј Калпурниј Писо Кесонинус.
Двајца студенти по компјутерски науки, Лук Фаритор од Небраска и Јусеф Надер од Берлин, кои го прифатија предизвикот Везув, го подобрија процесот на пребарување и самостојно го погодија истиот старогрчки збор во еден од свитоците: „πορφύρακ“, што значи „виолетова“. Фаритор, кој прв го нашол зборот, добива 40.000 долари, а Надер 10.000 долари.
Сега започнува трката за читање на околниот текст. Д-р Федерика Николарди, папирист на универзитетот „Федерико Втори“ во Неапол, рече дека три реда од свитокот, кои содржат до 10 букви, сега се читливи и дека се очекуваат повеќе. Неодамнешниот дел прикажува најмалку четири колони текст.
– Овој збор е наше прво нурнување во неотворена античка книга, која евоцира кралски права, богатство, па дури и потсмев. Што ќе покаже контекстот? Плиниј Постариот ја истражува „виолетовата боја“ во неговото дело „Природна историја“ како процес на производство на тириска пурпурна боја од школки. Евангелието по Марко опишува како Исус бил исмеван додека бил облечен во виолетова облека пред неговото распнување. Сè уште не е познато за што станува збор во овој свиток, но верувам дека наскоро ќе биде откриено – рече Силс.
Како единствена недопрена библиотека што преживеала од антиката, постои огромен интерес за свитоците на Херкуланеум. Повеќето од досега анализираните текстови се напишани на старогрчки, но некои можеби се и латински текстови. Фрагментите открија писма од делото на Филодем за пороци и спротивставени доблести и детали од хеленистичката династичка историја.
– Постои силно сомневање дека нефилозофскиот дел од библиотеката допрва треба да се открие: нови драми на Софокле, песните на Сафo, Аналите на Енеја, изгубените книги на Ливиј и сл. – рече Роберт Фаулер, почесен професор по грчки јазик на Универзитетот во Бристол, пренесува „Гардијан“.
