Избувнувањето на војната во Босна и Херцеговина во 1992 година привлече големо внимание кај меѓународната заедница, како и кај јавноста во муслиманскиот свет. Тоа не беше изненадувачки, бидејќи тоа беше најкрвавата војна во Европа по Втората светска војна. По успешната победа на исламските герилци и „светите воини“ на муџахедините во војната во Авганистан против Советскиот Сојуз, многу радикални исламски фундаменталисти од Блискиот Исток, Африка и пошироко сакаа да дојдат во Босна и Херцеговина и да им помогнат на своите муслимански браќа во борбата против „неверниците“, прво Србите, а потоа Хрватите. За исламските фундаменталисти никогаш не била важна националноста, туку верската припадност
Некои аспекти на војната во Босна и Херцеговина од 1992 година
Во „Геополитика“ со наслов: Улогата и значењето на муџахедините во Хрватско-босанската војна
Според одредени информации, првите муџахедини се појавиле во БиХ уште во февруари 1992 година. Тие се појавиле во областа Травник во април. Првите организирани групи беа групите на Хезболах од Иран, кои основаа воен камп на планината Погорелица јужно од Фојница.
Во ноември 1992 година беше регистрирано пристигнувањето на 50 члена на Хезболах со намера за воена и идеолошка обука на босанските муслимани. Во БиХ пристигнаа припадници на вахабистите и салафите, а интересно е како Иран го поддржа доаѓањето на странски сунитски борци и покрај сунитско-шиитскиот конфликт. Иако мнозинството радикални муслимани беа сунити, тие најдоа инспирација во шиитскиот Иран бидејќи таму беше основана Исламската република. Исламските фундаменталисти успеаја да основаат исламска република во Авганистан под власта на Талибанците, а слични намери имаа и за Босна и Херцеговина. Иранците највеликодушно му помогнаа на џихадот во Босна и Херцеговина: тие испратија најголеми количества оружје и воена опрема за борците муџахедини.
Муџахедините дојдоа по покана од одредени политички и верски кругови од Сараево, односно од СДА и Исламската заедница на Босна и Херцеговина. Тие пристигнаа на почетокот на војната во два големи брана во летото и есента 1992 година. Мнозинството дојде организирано од Авганистан и Пакистан, но и од други земји, како Иран, Египет, Алжир, Јемен, Саудиска Арабија, Тунис, исто така од Европа. Странските волонтери дојдоа под маската на хуманитарните работници како членови на исламските хуманитарни организации.
Во Република Хрватска за време на војната дејствуваа дури 33 хуманитарни исламски организации, од кои најважни се Агенцијата за помош на третиот свет, Такфир вал-Хиџра, Ал кифах и Ал мувафак. Многу од нив имаа одредени врски со Ал каеда. Муџахедините под превезот на хуманитарци (дури и како членови на УНХЦР) беа префрлени со хуманитарни конвои претежно во Зеница и Травник. Во пролетта 1992 година, шеикот Анвар Шабан, поранешен директор на Исламскиот центар во Милано, пристигна во Босна и Херцеговина. Тој промовираше сахва (светска доминација на исламот).
Првиот емир на муџахедините во Босна и Херцеговина беше Саудиецот Абу Абдел Азиз, кој пристигна во август 1992 година. Азиз накратко и точно ја кажа целта на странските волонтери: џихад („света војна“) и дава („учење на исламот“).
Во раните 1990-ти, Виена беше клучно место во џихадистичката мрежа каде што се правеа планови за ангажирање верски воини во Босна и Херцеговина, како и во Западна Европа. Според тврдењата на одредени угледни медиуми, како што е „Волстрит журнал“, Амбасадата на Република Босна и Херцеговина му издала државјанство на БиХ на Осама бин Ладен на почетокот на 1993 година! Виена ја посетија многу радикални исламисти, како заменикот на Бин Ладен, Ајман ал-Завахири, таму живееја и многу други џихадисти, како што се членовите на Советот на Ал џихад Шура. Ваквата ситуација не е чудна бидејќи пред нападот на талибанците врз Њујорк на 11 септември 2001 година, австриските власти не обрнуваа големо внимание на тајната џихадистичка мрежа. Меѓутоа, по тој напад, сѐ се смени, така што за кратко време беа уапсени многу радикали. Точниот број на муџахедини што учествувале во војната во Босна и Херцеговина не е познат, но најреалната процена е меѓу две и четири илјади борци.
Стратегиското значење на централна Босна
Поради својата единствена географска локација (центарот на Босна и Херцеговина со големо муслиманско население), централна Босна беше избрана како идна база на муџахедините. Областа на централна Босна помеѓу Сараево, Зеница и Тузла требаше да стане центар од кој прво ќе започнат војните против „неверниците“ Срби и Хрвати во Босна и Херцеговина, а подоцна и јадрото од кое ќе се појави светската исламистичка револуција (поточно терористички напади во Западна Европа и пошироко). Бидејќи Сојузна Република Југославија изврши оружена агресија врз Босна и Херцеговина и ги контролираше сите гранични премини меѓу Босна и Херцеговина со Србија и Црна Гора, Босна и Херцеговина имаше единствена врска со светот преку Република Хрватска. Така, меѓународните воини на исламот можеа да пристигнат во централна Босна само од Хрватска.
Во поголемиот дел од 1992 година босанско-херцеговските Хрвати беа во сојуз со Бошњаците и каналите низ кои се движеа муџахедините беа отворени и без проблем се пренесуваа луѓе, воена опрема и оружје. Меѓутоа, во есента 1992 година, дојде до промена и хрватските власти во Република Хрватска и Босна и Херцеговина почнаа да го ограничуваат движењето на оружје и луѓе низ нивните територии.
Самиот Бин Ладен се пожали на тоа во едно интервју во 1993 година. Тој тврдеше дека има иста визија за БиХ како и за Авганистан, но ситуацијата на Балканот „не ги нуди истите можности како Авганистан. Мал број муџахедини отидоа да се борат во Босна и Херцеговина, но Хрватите не ги пуштаат муџахедините да поминат низ Хрватска, за разлика од Пакистанците во случајот со Авганистан“.
Влошување на бошњачко-хрватските односи
Очигледната промена во хрватската политика кон муџахедините во есента 1992 година беше резултат на влошувањето на односите меѓу Хрватите и Бошњаците поради несогласувањата околу политичката структура на Босна и Херцеговина. За разлика од бошњачките власти во Сараево предводени од Алија Изетбеговиќ, кои инсистираа на унитарна „граѓанска држава“ („еден човек, еден глас“) без национални кантони и региони, хрватските власти во Мостар несомнено сакаа да создадат своја автономна политичко-територијална единица во БиХ како инструмент за заштита на политичките права на малцинските луѓе. На крајот на краиштата, ова беше сосема легитимно политичко размислување, бидејќи многу меѓународни мировни планови за БиХ предлагаа внатрешна поделба на три етнички територијални единици.
Од една страна дојде до судир меѓу формално граѓанската, но всушност скриена националистичко-унитарната визија на Босна и Херцеговина, а од друга страна визијата на хрватската заедница Херцег-Босна (ХХЗБ), подоцна Хрватска Република Херцег-Босна (ХРХБ). Воен судир меѓу Хрватите и Бошњаците се подготвуваше во есента 1992 година. Во септември 1992 година, властите на Република Хрватска очигледно ја изгубија довербата во политичкото Сараево бидејќи одеднаш затворија многу (но не сите) текови на шверц и оружје до Босна и Херцеговина преку нивната територија.
Оваа промена ги разбесни муџахедините бидејќи, на пример, привремената маршрута на оружје воспоставена од Муслиманската агенција за помош на Третиот Свет преку хрватските поморски пристаништа речиси целосно е запрена. Сепак, и покрај затворањето на одредени коридори за испраќање оружје и опрема, преостанатите текови од Хрватска кон централна Босна беа од клучно значење за странските борци, па муџахедините не можеа да си дозволат да влезат во отворени оружени конфликти со единиците на ХВО. Така, во септември и октомври 1992 година, муџахедините останаа воздржани и не одговорија на „предавството“ на нивните хрватски „сојузници“. Меѓутоа, падот на Јајце под српска контрола на крајот на октомври 1992 година дополнително ги влоши недоверливите хрватско-бошњачки односи. Муџахедините несомнено ги обвинија Хрватите за падот на средновековниот босански град, кои не сакаа да војуваат со нив бидејќи тајно соработувале со Србите. Вистината беше поинаква: хрватските засилувања од централна Босна не можеа да пристигнат на бојното поле бидејќи припадниците на армијата на РБиХ поставија барикада во селото Ахмиќи, блиску до Витез. На сличен начин, бошњачките власти во околните јужни општини го блокираа преминот на силите на ХВО и ХОС од Херцеговина до областа Јајце.
Падот на Јајце во рацете на војската на Република Српска резултира со протерување на околу 20 илјади Бошњаци што дојдоа во другите делови на централна Босна (главно долините на Лашва и Лепеница) и на тој начин ја променија етничката структура во корист на Бошњаците. Некои автори, како што е американскиот воен историчар Чарлс Шредер, ги нарекуваат прогонетите „вооружени бегалци“ бидејќи поседувале оружје и опрема што би ја користеле во војната против Хрватите. Во тие денови, во интервју за „Џерусалим пост“, еден бошњачки војник „пророчки“ изјави: „Гледате во кого веруваат Хрватите. Засега се борат со нас против Србите, но работите може да се сменат. Можеби ќе треба да се бориме против Хрватите и четниците кога ќе сакаат да ја поделат Босна меѓу себе“.
Тензиите меѓу Бошњаците и Хрватите беа многу изразени бидејќи двете страни имаа свои вооружени сили (АРБиХ и ХВО), свои политички структури (РБиХ и ХЗХБ) и свои транспортни коридори и канали за комуникација. Секоја страна ја обвинуваше другата за порази од Србите, кукавичлак и двојна политика. Секако, доаѓањето на странски радикални џихадисти кои инсистираа на верска војна дополнително ги наруши односите. Хрватските власти во Хрватска и Херцег-Босна со право ја увидоа заканата и почнаа да им создаваат големи проблеми на странските исламисти што минуваат низ хрватските региони. Многумина не стигнаа подалеку од Загреб. Чести беа самоволните грабежи на пари и оружје, како и депортациите во трети земји.
Автор: Матија Шериќ
(Продолжува)
