Знаменитостите на Македонија
- Големата Мајка од Церје е појава што нуди повеќеслојно читање – археолошки доказ за раните земјоделски заедници, симболичен акт на афирмација на плодноста и домот и современ музејски објект што ја поврзува јавноста со длабоката праисториска традиција на регионот. Нејзината комбинација од антропоморфни и архитектонски елементи ја прави значајна за разбирање на начините на кои луѓето од неолитот ги артикулирале своите најважни вредности и стравови
Во 1981 година случајно е откриен археолошкиот локалитет Церје во скопското село Говрлево, откритие што го промени приодот кон раниот неолит во околината на Скопје. Од 1982 година на местото започнаа систематски археолошки истражувања, кои открија материјални траги од животот, верувањата и ритуалите на првите земјоделски заедници во тој дел од Македонија. Меѓу најзначајните наоди е жртвеничката фигура позната како Големата Мајка, чие постоење нуди директна врска со духовниот свет и секојдневието на неолитското население.
Фигурата е рачно обликувана и има димензии 36×26×23 сантиметри. Долниот дел е реализиран како правоаголен модел на куќа со елипсовиден отвор од предната страна што асоцира на влез или ниша. Над архитектонскиот модел е претставена голема бремена женска фигура, која ги потпира рацете на покривот на моделот. Композицијата создава визуелен дијалог помеѓу домувањето и репродуктивната моќ, со јасен фокус на бременоста како централна тема на предметот.
Фигурата потекнува од раниот неолит, датирана во опсегот 6000–5500 година пр. н.е., период на широка трансформација во балканскиот простор, кога ловечко-собирачкиот живот се заменува со земјоделски заедници. Во тој контекст, населбите се консолидираат, домот добива ритуална и социјална тежина, а материјалната култура расте во комплексност. Големата Мајка се вклопува во неолитските симболички практики, кои ги афирмираат плодноста, продолжувањето на родот и заштитата на домаќинството.
Фигурата претставува синтеза на две клучни симболички оски: домот и плодноста. Моделот на куќа со отворањето го означува просторот на приватното, колективното преживување и ритуалното собирање, додека бремената жена ја инкарнира животворната сила што ја одржува и размножува заедницата. Како жртвеник, предметот најверојатно бил користен при ритуали за обезбедување плодност на жените, плодност на земјата или заштита на семејството и домаќинството. Присуството на архитектонскиот модел исто така укажува на можност за култ кон предците или богињи поврзани со домот, каде што фигурите служеле како посредници помеѓу човечкото и натприродното.
Рачната изработка и јасната конфигурација на деловите укажуваат на свесен избор на форма и симболика. Обработката ја нагласува телесната полнота на жената и формата на куќата, што создава контраст и хармонија помеѓу органското и архитектонското. Техниката на моделирање, веројатно користена кај печена глина, го истакнува значењето на фигурите како објекти за долготрајна употреба во ритуален контекст. Големината и пропорциите на предметот го прават достапен и визуелно доминантен елемент при ритуални практики во внатрешни или надворешни простори.
Фигурата е поставена во археолошката поставка на Музејот на град Скопје, каде што е достапна за јавноста и за научната публика. Како една од најстарите фигури откриени во околината на Скопје, таа има голема вредност за реконструкција на неолитските верувања, социјалните односи и визуелните стратегии на прикажување идентитет и моќ. Во современ контекст, Големата Мајка служи како мост помеѓу праисториското искуство и современото разбирање за родовите улоги, домот и сакралноста, поттикнувајќи интерес за далечното минато и за нејзиното влијание врз колективната меморија. Д.Ст.
