За технолошкиот напредок сакаме да размислуваме како за постепен, стабилен и многу линеарен процес. Меѓутоа, тоа не е секогаш така. Археолошките ископувања низ светот откриваат дека одвреме-навреме древните цивилизации развивале пронајдоци што биле децении, па дури и векови пред своето време. Понекогаш се вели дека овие пронајдоци се еднакви на модерната наука или ја надминуваат. Но и тоа е исто така заблуда. Иако многу древни супертехнологии, од римскиот бетон до челикот од Дамаск, беа изгубени, денешните научници повторно ги создадоа. Обично секоја тешкотија во нивното повторно создавање произлегува од недостигот од оригинални упатства, а не од неможноста да се разбере самиот пронајдок.
Механизмот од Антикитера – космички часовник пред Коперник
Механизмот од Антикитера е пронајден на брегот на Антикитера, мал грчки остров што се наоѓа помеѓу Китера и Крит. Тој бил откриен во 1901 година, кога нуркачите во потрага по морски сунѓери наишле на наоѓалиште на потонат брод од античката ера. Уредот бил нецелосен и во лоша состојба, но изгледал како да се состои од околу 37 бронзени запченици складирани во дрвена кутија. Научниците првично шпекулираа дека механизмот од Антикитера, за кој беше откриено дека е стар повеќе од 2.200 години, функционирал како компјутер. Таа хипотеза беше отпишана како премногу неверојатна, за да биде повторно потврдена со подетални студии во 1970-тите. Сегашниот консензус тврди дека механизмот бил модел на Сончевиот Систем што го пресметува и следи небесното време.
Компјутерска томографија ја открива неверојатната сложеност на пронајдокот. Обидот од 2021 година да се реплицира механизмот на Антикитера беше опишан како креација на гениј што комбинира циклуси од вавилонската астрономија, математиката од Академијата на Платон и старогрчките астрономски теории. Тој можеше да ги пресмета еклиптичните должини на Месечината и Сонцето, фазите на Месечината, синодските фази на планетите, исклучените денови од метонскиот календар и олимпискиот циклус, меѓу многу други работи.
Челикот од Дамаск – мечеви што се секогаш остри
Челичните мечеви од Дамаск потекнуваат од Блискиот Исток од 9 век и се познати по нивниот изглед, како и по нивната издржливост, бидејќи се многу поцврсти и поостри од западните мечеви што се користени за време на крстоносните војни. Нивното име, изведено од арапскиот збор за „вода“, не се однесува само на сирискиот град од кој потекнуваат туку и на образецот што ја краси нивната површина. Тој образец е создаден за време на уникатен процес на ковање, при што мали инготи од челик вут, кои потекнуваат од Индија, Шри Ланка или од Иран, се топат со јаглен и се ладат со многу бавно темпо.
Побарувачката за челик од Дамаск остана висока со векови, но постепено се намалуваше бидејќи во оружените конфликти мечевите беа заменети со огнено оружје. До 1850 година се чинеше дека тајните на производствениот процес се изгубени. Интересот за мечевите беше ревитализиран од Ц.С. Смит, металург што работеше на проектот „Менхетн“. За жал, челикот од Дамаск никогаш не може автентично да се рекреира бидејќи челикот вут повеќе не е достапен. Меѓутоа, од 1960-тите истражувачите се обидуваат да развијат нови техники на ковање што постигнуваат слични резултати, а развојот сè уште е во тек. Една студија од 2018 година тврди дека додавањето мали нивоа на елементи што формираат карбид како ванадиум (V) е најдобриот начин.
„Хоуфенг дидонг ји“ – првиот сеизмоскоп во светот
Изграден пред речиси 2.000 години, „Хоуфенг дидонг ји“ ја има честа да биде првиот сеизмоскоп во светот. Неговото место на потекло е Кина, земја чии жители отсекогаш ги тресат од земјотреси откога. Негов творец е Жанг Хенг, истакнат астроном, картограф, математичар, поет, сликар и пронаоѓач, кој живеел под династијата Хан од 78 до 139 година.
Дизајнот на „Хоуфенг дидонг ји“ е исто толку функционален и естетски пријатен. Механизмот се состои од голем украсен бакарен сад. Садот е опремен со осум тубуларни испакнатини, кои се обликувани да личат на глави на змеј. Под главата на секој змеј има бакарна жаба со голема отворена уста.
Сеизмоскопот на Жанг, според една студија од 2009 година од Тајван, се почитува како пресвртница затоа што може да ја покаже не само појавата на земјотрес туку и насоката кон неговиот извор. Иако примарните извори не се јасни за тоа како всушност функционирал сеизмоскопот, истражувачите сугерираат дека вибрациите предизвикувале нишалото во садот да се заниша, при што мала топка се ослободувала низ главата на змејот и во устата на соодветната жаба, што укажувало на насоката на земјотресот.
Римски бетон – цемент што не пука
Многу архитектонски проекти од Стариот Рим не би биле можни без римскиот бетон. Исто така познат како опус каементициум, римскиот бетон бил хидраулична цементна мешавина составена од вулканска пепел и вар, која, според зборовите на Плиниј Постариот, ги врзувала фрагментите од карпи во „единечна камена маса“ и ги правела непробојни за брановите и секој ден сѐ посилни.
Најраното спомнување на римскиот бетон датира од 25 година пр. н.е. и доаѓа од ракописот со наслов „Десет книги за архитектурата“, напишан од архитектот и инженер Марко Витрувиј. Тој препорачува градителите да користат вулканска пепел од градот Поцуоли во Неапол, наречена поцолана или пулвис путеоланус на латински. Поцоланата треба да се меша со вар во сооднос 3:1 или 2:1 ако структурата е под вода.
Кога Витрувиј ја напишал „Десет книги за архитектурата“, римскиот бетон сè уште се сметал за новина и се користел ретко. Тоа се променило во 64 г. н.е., кога урбан пожар уништил две третини од империјалната престолнина. Како што преживеаните почнуваа да обновуваат сѐ, градежниот код на Нерон бараше поцврсти темели. Преминот кон римски бетон – кој, според Плиниј, не пука, овозможи изградба на архитектонски проекти како што е Пантеонот, најстарата и најголема купола во светот без арматура.
