Ким Симонсен, фарски писател
Ким Симонсен е писател и универзитетски професор, кој живее и твори на Фарските Острови. Има објавено шест книги, главно поезија и есеи. Неговите дела се преведени на многу јазици, а неговите песни се објавени во списанија и во антологии во САД, Велика Британија, Данска, Норвешка, Исланд… Во 2014 година ја освои „Националната книжевна награда“ на Фарските Острови за збирката „Каква полза има човек од тоа едно утро да се разбуди на оваа страна од новиот милениум“, која е преведена и на македонски јазик во издание на „ПНВ публикации“. Доктор е на науки од областа на книжевноста и во моментов работи како професор на Универзитетот во Амстердам. Работел и како вонреден професор на Универзитетот во Берген и како визитинг-професор на универзитетите „Стенфорд“, „Колумбија“ и „Оксфорд“.
Македонската публика ќе може да го види и да го чуе на претстојниот „Скопски поетски фестивал“, кој ќе се одржи на 1, 2 и 3 септември во МКЦ.
Фасциниран сте од науката, па на моменти се чини како да сакате на читателите да им пренесете информација за она што не се гледа. Колку е важно да пишуваме за невидливото?
– Најдобрите работи се невидливи: љубовта, пријателството и грижата. Опкружени сме со секакви животни форми цело време, пријателски вируси, колонии од бактерии, кои живеат околу нас и во нас. Кога докторот прави царски рез, првото нешто што го прави е што од анусот на мајката зема бактерии и ги принесува во устата на бебето за тоа веднаш да почне да живее со бактерии, во спротивно нема да преживее. Чувството за некое место или за домот, исто така се невидливи. „Дома“ е апстрактен концепт, мирис во воздухот, чувство на припадност, кој е нежен и тежок за разбирање. Некогаш дом е некое место по кое копнееме и каде што сакаме да избегаме. Зборот соласталгија значи тага по домот, иако не си се ни преселил, или како што Бруно Латур го нарекува „домашна носталгија“, нешто што го видовме со коронавирусот. Некогаш домот се сфаќаше во најтрадиционална смисла, место каде што има жени и деца, неполитички простор, каде што општествената грижа се сфаќаше здраво за готово. Меѓутоа, домот не е невино место, концептот за дом е дестабилизиран со глобалните настани, како што се климатските промени, ковид-19 и масовното истребување на видовите.
Постојано ставате акцент на нашата безначајност, но и големина, истовремено. Постои ли начин човек да не падне во замка дека е толку мал, што притоа ќе посака да го снема?
– Поезијата и литературата се занает, кој за да се совлада, потребни се многу време и многу учење. На поопшто ниво, поезијата е поврзана и со песни и со теорија. Поезијата често работи во слично поле како и теоријата, на повеќе или помалку докажани и недокажани претпоставки. Ако ја земеме за пример историјата на животот на Земјата како една цела година, во космолошко време, човекот пристигна дваесет секунди до 24 часот на новогодишната вечер на 31 декември. За 800 години, големата преокупација и грижите на нашето време ќе бидат тешки за разбирање, но ако луѓето од иднината успеат во тоа, ќе им изнуди насмевка. Фокусот на нашата краткотрајност не е она што нѐ тера да посакаме да исчезнеме, туку можеби повеќе тоа е нашата мрзливост да се соочиме со убавината на светот и да живееме вистински и сигурен живот. На крајот на краиштата, сѐ што си ти, сите материјали што ги сочинуваат твоите клетки, се дел од космолошкиот систем, сѐ што си ти еден ден ќе стане прашина и материјал што повторно ќе се употреби. Овој вид убавина ме интересира, не гледајќи ја „природата“ како сентиментална или украсна заднина на нашиот „реален живот“, туку гледам како ние се вклопуваме на нашето вистинско место што го имаме во овој виртуелен рај, нашата Земја. Па, можеби, планетата Земја беше рајот што никогаш не го видовме.
Во еден стих велите дека сте ги слушале лисјата како растат покрај вашиот прозорец, главниот проблем ни е што не слушаме. Од што ни е страв?
– Во есејот „Состојбата на тајноста“ (1992) данската поетеса Ингер Кристенсен вели: „Поезијата е само една од многуте човечки облици на спознавање и истата дистинкција се јавува низ сите нив, без разлика дали се работи за филозофија, за математика или за наука. Има разлика помеѓу оние што веруваат дека човекот заради јазикот е надвор од светот и оние што сметаат дека човекот сосе јазикот е дел од светот. Станува неопходно да се разбере дека исто како што човекот се изразува себеси, така и светот се изразува.“ Писателите можат да најдат обнова на поетиката и поезијата/литературата слушајќи ги мувлата, шумите, габите и другиот живот што нѐ опкружува. Во биосемиотиката учиме дека сѐ комуницира и е поврзано меѓу себе, полжавот на патот, боите на грбот на жабата. Како поет јас сум како изработувач на јажиња, еден дел од „јажето“ ќе биде направен од факти и наука/природна историја/историја на науката, еден дел е изведен од проза (дури и во поезијата, да) и остатокот од јажето/текстот е поезија и, на пример, автобиографски или полуавтобиографски слој во текстот. Од оваа експериментална форма произведувам еден вид хибриден поетски текст.
Велите дека човекот личи на вирус. Сметате ли дека човештвото ќе престане да постои кога човекот вирус ќе стане човек паразит?
– До 70 проценти од нашето тело тоа не сме „ние“, туку други и туѓи форми на живот и бактерии, вируси – повеќето живееле подолго од човечкиот род на Земјата, и тие ќе бидат тука кога човештвото конечно ќе исчезне. Сепак, телото се смета за инфериорно во западното размислување, додека душата се смета за вечна. Сликата на пеколот отсекогаш имала поопиплива смртна материјалност, додека сферичните апстрактни претстави за рајот се пердувести и главно празни ознаки, како некој вечен облак. Од Платон и хеленизмот до денешниот христијански дискурс, човечката душа се смета за онтолошки супериорна во однос на секој аспект на материјалноста. Па кога ќе се сетиме на сопствената материјалност, на пример на смртта, соочена со нашата сопствена бедна состојба, тоа е трауматично искуство. Материјалноста не е ниту пасивна ниту неутрална или нешто што едноставно можеме да го „поместиме“ како што сакаме, туку активна сила со свое својствено значење. Работите и материјалноста функционираат. Точно е дека работите немаат сопствена волја како нас, но сѐ околу нас има влијание врз околината. На пример, пепелта од вулкан во Исланд може да го запре целиот воздушен сообраќај во Европа, или еден вирус може да го зафати сиот свет, според биолошките дефиниции, вирусот се смета за нешто повеќе отколку жива материја. Со други зборови, се распрсна „балонот“, тоа е нашето општество. И, конечно, не треба да мислиме дека вирусот ќе биде нашата пропаст, ние самите си го кроиме крајот.
Кога ја чита човек вашата наградена книга има чувство дека може да е пишувана пред 100 години, но и вчера. Кога пишувате, помислувате ли на овој факт или не ја ставате мислата во рамка?
– Инспириран сум од многу работи, како што се трансдисциплинарни, постхуманистички и новоматеријалистички мислители и писатели. Исто така, се гледам себеси како хибриден поет и мултимедијален писател, мојата книга е полна со слики од историја на природата и со животни. Како писател земам мотиви од природата и ги ставам во понекогаш изобличен начин на пишување. Зборот „хибрид“ доаѓа од биологијата, што значи да се мешаат два (или повеќе) индивидуални вида. Моите песни не можат да се сведат на наука или на поезија. Ги комбинирам левата и десната страна на мозокот, емоциите и логиката, бидејќи „суровите факти“ не се спротивни едни на други и никогаш не биле. Оваа форма на романтични остатоци сѐ уште ги загадува нашите умови, па нѐ прави немоќни да се справиме со светот пред нас. Не поаѓам од идеалистички поглед на размислување, туку од спекулативен реализам и од размислување во објектно ориентирани онтологии.
Во една песна го споменувате и Скопје. Ви значи ли што ќе дојдете повторно, имате ли одредени очекувања и има ли нешто посебно по што го паметите?
– Најважниот дел од „Каква полза има човекот…“ го напишав додека престојував во Охрид еден месец во 2011 година, по „Струшките вечери на поезијата“ и по една конференција. Затоа и ми изгледа природно што книгата годинава е преведена и на македонски. Имав чувство дека одам по стапките на многу луѓе на кои им се восхитувам, а кои биле во Македонија, како што се данската авторка Ингер Кристенсен и фарскиот поет Јоанес Нилсен. Кристенсен го напиша нејзиното ремек-дело „Долина на пеперутките“, инспирирана од селото Брајчино. Кога ми ја врачија „Националната книжевна награда“ на Фарските Острови за 2014 година, упатив специјална благодарност до Македонија, земја на која длабоко ѝ се восхитувам и ја сакам.
