Од 7 октомври, светот ја следи жестоката војна меѓу Израел и Хамас, која однесе повеќе од 15.000 животи за два месеца. Кој е коренот на оваа жестокост, дури и отворена омраза? Која е нејзината причина и што би можел да значи овој конфликт за идните односи во областа? Историчарот и новинар на ХРТ, Дарио Шпелиќ, за хрватскиот портал „Индекс“ детално ја објасни историјата на израелско-арапскиот конфликт, а се осврна и на религиозните прашања. Разговаравме и за актуелниот конфликт и неговите импликации за целиот свет
Пред два месеца, во брутален напад на Хамас загинаа повеќе од 1.200 Израелци, главно цивили. Во таа пригода од Израел беа земени околу двесте заложници. Околу 1.500 терористи ги нападнаа блиските цивилни заедници по копно, воздух и по море тој ден. Следуваше жесток одговор од Израел. Само во првите шест дена од војната, Израел фрли ист број бомби врз Газа како и за време на целата војна во 2014 година. Од 7 до 12 октомври, врз Газа беа фрлени околу 6.000 бомби. „Втората фаза“ на Израел продолжи со копнена инвазија на Израел чија цел беше да го уништи Хамас. Според министерството под контрола на Хамас, повеќе од 15.000 луѓе биле убиени во Појасот Газа, од кои повеќе од 5.000 биле деца.
Поради толку многу страдања, очите на светската јавност неодамна беа насочени кон четиридневното примирје, кое се најавува со денови. „Индекс“ имаше разговор со Шпелиќ точно ден пред најавениот прекин на огнот.
Шпелиќ: Тоа е конфликт за недвижен имот
Шпелиќ објаснува дека конфликтот во Газа е само дел од поголем конфликт.
– Тоа е конфликт, можеби е грубо да се каже, за недвижен имот. А тој недвижен имот е Палестина, која се наоѓа помеѓу реката Јордан и Средоземно Море, односно либанските ридови јужно од реката Литани и до Синај. Така е дефинирана Палестина и неа ја сакаат и Евреите и Арапите. Проблемот беше најјасно формулиран во триесеттите години на 20 век од Дејвид Бен Гурион, првиот премиер на државата Израел: „Постои суштински конфликт. Ние и тие, ние сме Евреи, тие се Арапи, ние го сакаме истото. И двајцата ја сакаме Палестина“.
Конфликтот започнува, ако треба точно да се постави време, на крајот на 19 век, кога Евреите од Руската Империја побегнале од погромите, кои биле почнати по атентатот на царот Александар Втори. Погром е руски збор за уништување. Кога неговиот син и наследник Александар Трети почна да ја прогонува Народната волја, терористичката организација што го изврши атентатот на Александар Втори, и започна бран антисемитски напади. Новиот император бил антисемитист, а еден од организаторите на атентатот бил Евреин. Во прогонот на Народната волја, антисемитизмот го поттикна прогонството на Евреите. Имаше големи напади врз Евреите. Помал број Евреи, но навистина помали, зборуваме за неколку илјади, одат во Палестина. Палестина е еврејската татковина на предците – Ханаан, ветената земја – објаснува соговорникот на „Индекс“.
Французите извикуваа: „Убиј го Евреинот“
Тој наведува дека поголем дел од Евреите од Руската Империја – голем дел од Полска тогаш бил во Руската Империја – заминува во Соединетите Американски Држави, додека помал дел оди во Палестина. Тој се осврна и на случајот „Драјфус“.
– Тој настан дополнително ја започна приказната за доселувањето на Евреите во Палестина. Капетанот Алфред Драјфус беше обвинет за шпионажа, а тој беше единствениот Евреин во штабот на француската армија. Тој беше обвинет за оддавање воени и државни тајни на Германците и беше осуден на долгогодишна затворска казна, испратен на островот Пекол во Француска Гвајана, но брзо се дозна дека обвинението е измислено, дека шпионот е мајорот Фердинанд Валсин Естерхази. Ова започна бран протести предводени од Емил Зола, авторот на познатото писмо „Јас обвинувам“ (J’accuse), упатено до францускиот претседател и објавено во весникот. Овие протести предизвикаа контрапротести, кои беа обоени со омраза против Евреите, така што во Франција, земјата на Француската револуција, десетици илјади луѓе извикуваа на улиците: „Убијте ги Евреите“.
Тоа го видел Теодор Херцл, кој бил дописник од Париз на австрискиот весник „Ноје фри пресе“. Херцл е Евреин, адвокат, новинар, писател. Тој разбира дека ако тоа е случај во Франција, земјата на Француската револуција, која беше меѓу првите што им додели граѓански права на Евреите, што можеме да очекуваме во другите европски земји? Во Руската империја има погроми, но тоа го очекуваше од ориенталниот деспотизам. Но ако тоа е случај во Франција, тогаш Евреите никаде не се безбедни.
Херцл го гледа решението само во создавање еврејска национална држава. Каде? Се разбира, во Палестина, еврејската татковина. Така, Херцл е човекот што го создаде ционистичкото движење, еврејското национално движење што има цел да создаде еврејска национална држава во Палестина. Тогаш почнува поголемата имиграција на Евреите во Палестина, добродетели, богати Евреи од Запад, кои финансираат купување земјиште во Палестина, каде што ќе се населат Евреи од Европа… – раскажува Шпелиќ.
Како да се подели Палестина?
Евреите од Европа доаѓаат во дел од светот каде што веќе живеат луѓе, главно Арапи, потсетува Шпелиќ.
– Некаде во 1881 година во Палестина има меѓу 13 и 20 илјади Евреи. Тоа се остатоци од некогашната голема еврејска заедница. Во Палестина сè уште живеат речиси половина милион Арапи, од кои околу 40 илјади се христијани, а другите се муслимани. Не е потребно премногу фантазија за да се заклучи дека тука е почетокот на конфликтот, особено кога се знае дека Евреите дошле со идеја да основаат држава. Но и Арапите сакаат своја држава. На почетокот на 20 век се роди нивното национално движење, кое сака и држава во Палестина, но не само во Палестина. Имаше конфликт меѓу две групи што сакаа да основаат свој национален дом во Палестина. Ако земете дека Палестина е од реката Јордан до Средоземно Море, тогаш знаеме дека или некои ќе ја имаат цела Палестина, што ги исклучува другите, или ќе ја поделат. Како ќе го споделат? Тоа е проблемот. Газа е дел од тој проблем – објаснува тој.
Газа најпрво беше под контрола на Египет
Тој истакнува дека Газа не била окупирана од израелската армија во Првата израелско-арапска војна, која започна во 1948 година. Газа остана под контрола на египетската армија.
– По таа војна, Египет ја анектира Газа, додека западниот брег на реката Јордан го припои Трансјордан, кој од тој момент стана Кралство Јордан. Затоа Газа е составен дел на проблемот, кој започнува со желбата на Евреите да се добие држава во Палестина, поради тоа што и Арапите сакаа држава во Палестина и поради конфликтот меѓу тие две заедници за тоа каква ќе биде таа држава, каде ќе ѝ бидат границите. Денес Израел постои, но нема палестинска држава. Не се знае ни точно каде би биле нејзините граници. Станува збор за Појасот Газа и Западниот Брег. Појасот Газа е добро дефиниран. Западниот Брег не е најдобро дефиниран, тука е проблемот со еврејското населување на Западниот Брег, безбедносните барања на Израел, како и желбата за корекција на границите за да се направи палестинската држава одржлива. Но сега нема да навлегувам во прашањето дали треба да се поврзат Појасот Газа и Западниот Брег, тоа е сосема друга приказна – вели нашиот соговорник.
Тој истакнува дека сето горенаведено само накратко ја објаснува генезата на конфликтот и дека е важно да се каже дека секоја скратена верзија на конфликтот меѓу Израел и Палестинците е проблематична бидејќи нешто суштинско е нужно изоставено. Тој уште еднаш нагласува дека, ако треба да тргнеме линија, тоа е првенствено конфликт за недвижности, за земјиште.
– Газа беше дефинирана со таа прва војна, тоа е оној дел од Палестина што израелските трупи не успеаја да го освојат. Газа остана под контрола на Египет, кој ја држеше до Шестдневната војна во 1967 година, кога израелската армија победи спектакуларно. Тоа беше превентивна војна што требаше да го спречи нападот на арапските држави, поразувајќи ги армиите на Египет, Сирија и на Јордан.
Потоа Израел ги окупираше Газа, Синајскиот Полуостров, Западниот Брег на реката Јордан и Голанската Висорамнина. Од тој момент Газа беше окупирана територија до 2005 година, кога израелскиот премиер Ариел Шарон донесе одлука за повлекување од Газа, која им е предадена на палестинските власти.
Оттогаш, Газа не е под окупација, но нејзините граници се под строга израелска контрола, често под тешка блокада. Значи, можеме да кажеме дека конфликтот помеѓу 1967 и 2005 година се водел на окупираната територија, каде што имавте палестински организации предводени од Палестинската ослободителна организација, кои се бореа против окупацијата – вели тој.
Победа на Хамас на изборите
– Од 2005 година, имате ситуација кога нема израелска армија, но Хамас, милитантна организација основана во 1987 година, се зацврсти во Појасот Газа. Хамас дополнително се зацврсти во Појасот Газа со победата на изборите за палестинскиот законодавен дом. Советот во 2006 година, кога го порази Фатах, најсилната организација во Ослободителната организација на Палестина. По изборите има конфликт меѓу Фатах и Хамас. Хамас добива контрола врз Газа, Фатах и ПЛО ја задржуваат контролата на Западниот Брег. Од тој момент, кој се случи во 2007 година, го имаме тоа што го имаме денес.
Во Газа е Хамас, на Западниот Брег е Палестинската ослободителна организација. Израел го напушти Синај по договорот со Египет во 1979 година, кој беше потпишан во Кемп Дејвид. Тоа е најголемиот мировен договор некогаш потпишан меѓу арапска земја и Израел.
Денеска западниот брег на реката Јордан и Голан се под окупација, Голан беше припоен од Израел, а Западниот Брег беше поделен на три зони со Договорот од Осло. Зоната А е под палестинска администрација, зоната Б е мешана зона каде што Израел задржува одредени прерогативи во однос на одбраната и безбедноста, додека зоната Ц, која се потпира на Јордан, е целосно контролирана од Израел, тоа е израелската безбедносна зона. Во исто време, Газа е најголемото жариште од сите области, таму го има Хамас, кој, за разлика од ПЛО, не го признава постоењето на државата Израел – вели тој.
(Продолжува)
