Македонската револуционерна борба од крајот на 19 и почетокот на 20 век и Илинденското востание земаат значајно место во колективното сеќавање на македонскиот народ и во неговата револуционерна традиција во борбата за создавање македонска држава. Најдобра потврда за тоа, но и на континуитетот на борбата за македонска држава, претставува фактот што Првото заседание на АСНОМ, на кое била конституирана македонската држава (на дел од територијата на османлиска Македонија, а во рамките на ФНР Југославија), се одржало токму на 2 август – денот кога започнало Илинденското востание. Не случајно во македонската химна се споменуваат дури четири имиња (Гоце Делчев, Питу Гули, Даме Груев и Јане Сандански), кои претставуваат своевидни симболи на Организацијата што ја повела македонската борба за сопствена држава. Од 2007 година, 23 Октомври – Денот на основањето на Македонската револуционерна организација е прогласен за државен празник
Фељтон по повод 120 години од Илинденското востание (5)
Според Џулијан Алан Брукс, македонските интелектуалци што почнале самостојно да работат за автономна Македонија, всушност, се „татковци на македонскиот национализам“. Оттука, според Ендрју Росос, сепаратизмот, всушност, претставува „автентичен македонски патриотизам, навистина, политички национализам“. Македонското револуционерно движење под водство на МРО/ТМОРО/ВМОРО, од аспект на националното прашање треба да се разгледува и да се толкува во контекст на времето, во рамките на османлискиот милет-систем и црковно-просветните пропаганди, во спротивно, тоа би било еднострано и тенденциозно.
Ова сложено прашање изискува сериозен мултидисциплинарен пристап, поради што овде ќе бидат засегнати само фрагменти. Османлискиот систем не познава категорија националност, туку само верска припадност. Според милет-системот, населението во Османлиската Империја се делело на муслимани и немуслимани. Самоидентификацијата што произлегувала од овој систем била заснована исклучиво врз верската припадност наспроти другиот. Таквото самоидентификување во некои краишта на Македонија што не биле зафатени од пропагандните било присутно до крајот на османлискиот период, при што луѓето се изјаснувале само како христијани.
Со текот на времето и под влијание на европските национални идеи, традиционалниот милет-систем навидум се вестернизира, но, всушност, под влијание на балканските национализми – тој се балканизира. Во почетокот, православните христијани на Балканот биле под јурисдикција на Вселенската патријаршија и биле сметани за „Рум-милет“, без оглед на јазичната и етничката припадност. Бидејќи оваа црква била под грчко културно влијание, по појавата на грчкиот национализам терминот „Рум-милет“ бил изедначен со „Грк“, без оглед на јазичната и етничката припадност.
Реално, тоа е синоним за означување на црковната припадност. По појавата на Бугарската егзархија (1870) населението што поминало под нејзина јурисдикција било третирано како „Булгар-милет“. Како и во претходниот случај, овој термин под влијание на бугарскиот национализам бил изедначен со терминот „Бугарин“, што во случајот не претставува етноним, туку синоним. Двете православни цркви започнале жестока борба за доминација во османлиска Македонија, особено врз словенојазичното православно население. Притоа, секоја настојувала во своите училишта да привлече повеќе деца, зашто оттука моделирале извесна „национална“ свест и политичка лојалност кон соодветните држави. Во пропагандната војна во Македонија се вклучила и Србија, која преку концесии од Вселенската патријаршија и под нејзино покровителство почнала да отвора српски училишта, да именува Срби за свештеници, па и владици. На пропагандното поле за своја „народност“ во Македонија заиграла и Романија, која, сметајќи на Власите, целела на територијална компензација од Бугарија во Добруџа.
Преку овие легални црковно-просветни институции во Македонија се ширела присутноста и употребата на имињата: Бугарин, Србин, Грк и (А)Романец. Меѓутоа, тоа не значи дека луѓето што пристапиле кон некоја од црковно-просветните заедници прифатиле некаква трајна „национална“ определба. Честопати христијаните во Македонија од разни побуди преминувале од една во друга „националност“, нешто што ние го нарекуваме национална флуктуација. Оваа појава понекогаш била толку нелогична, што во едно семејство можело да се сретнат тројца браќа од три „националности“.
Транзицијата низ „националното“ во османлиска Македонија претставува вистинска апсурдност. Така, една слугинка за само една седмица трипати ја сменила својата „националност“, друг побарал да биде запишан како „Американец“, а, пак, жители на едно село („Срби“ и „Бугари“), во еден момент побарале да бидат запишани како „Турци“. Несомнено таквата флуктуација го поттикнала францускиот конзул во Битола да се пошегува дека со милион франци ќе ја направи француска цела Македонија, а, пак, еден руски дипломат изјавил дека, ако во Македонија се појави „кинеска мисија“, таа по себе може да поведе илјадници деца, што значи илјадници „Кинези“.
Ако имплантираните имиња (Бугарин, Србин, Грк, Романец), кои претставуваат политички етикети, преку легалните црковно-просветни институции овозможувале извесни олеснувања и заштита, тогаш името Македонец, кое циркулирало како идентитетски маркер, не само што немало институционална подлога и поткрепа туку не носело ниту привилегии, ниту заштита, туку само пречки и неволји. Згора на тоа, во 1903 година имињата Македонија и Македонец официјално биле забранети, при што цензурата не го поштедила ниту Светото писмо – Библијата.
Без да навлегуваме во содржината на терминот Македонец, дали се користи во етничка, национална, наднационална, политичка, регионална или историско-географска смисла (а се практикува во сите варијанти) и кој како го восприемал, факт е дека е тоа автохтона самоидентификација и самоопределување, што егзистирала покрај другите маркери.
Кога се во прашање идентитетските маркери во македонското револуционерно движење, ќе истакнеме дека тие се во духот на времето и просторот, при што доминантно се присутни термините: Македонец/Македонци, како и Бугарин/Бугари, меѓутоа каузата е македонска, татковина и мајката е Македонија, а девизата – „Македонија на Македонците“. Настојувањата во наше време за изедначувања на термините Македонец и Бугарин како едно исто или – првиот маркер да се толкува како регионален идентитет, а вториот да се издига како етничка или национална определба, не се докрај издржани.
Сигурно така не мислел Борис Сарафов во јули 1902 година, кога пред редакторот на „Глас српства“ – Јово Ковачевиќ, изјавил: „Ние Македонците сме само Македонци, не сме ни Срби ни Бугари… нека знаат и Србите и Бугарите дека Македонија е само на Македонците“. На забелешката од Ковачевиќ дека не постои македонска нација, Сарафов одговорил: „Но постои македонски јазик што не е ни српски, ни бугарски. Нам на Македонците, ни е потребно најпрво да се ослободиме, па после ќе видиме дали и кому му припаѓаме“.
(Продолжува)
