„Нова Македонија“ го објавува фељтонот „Потрага по корените на Горан Стефановски: Домот е таму каде што боли“ од Иван Антоновски. Во неколку продолженија се објавуваат многу сведоштва, архивски материјали и информации, кои за првпат се претставуваат пред пошироката јавност. Но и се отвораат мноштво прашања што упатуваат кон нови исчитувања и анализи на драмите на нашиот Горан. Напишаното во фељтонот е резултат од истражување за семејните корени на култниот драмски автор и есеист, но со него, потрагата по корените на Стефановски и притоа откривањето на дел од она што е скриено зад текстот во неговиот опус, штотуку започнува. Можеби ќе успееме докрај, вистински да ги разбереме пораките на Горан за преселбите и корените…
Потрага по корените на Горан Стефановски (3)
Корените на родот на Горан Стефановски се од селото Ербеле, во денешна Албанија
Сè повеќе сум сигурен дека оваа приказна за Стрезо е една од оние на кои Горан мислеше кога ни порачуваше дека приказните се срцевина на нашиот живот и столб на нашиот идентитет. Затоа што токму оваа приказна е онаа што го одредува натамошниот живот и дел од идентитетот на Стефановски – не само на Стрезо и Алтана туку и на Горан и на сите други нивни потомци од родот Стрезовски. И тоа не само семејниот туку во еден дел и личниот.
Ама не можам, а да не помислам на Стрезо од „Тетовирани души“, за кого на сцената не се знае дали е жив или мртов. Колку во него е некој дел од Горановиот дедо? Или од Горановото доживување за својот дедо? Исто толку и на Алтана, која на сцената вели: „Не се живее вака. Милиони живеат во бункери, ѕиркаат надвор низ нишан од снајперки. Нема живот ако човек мисли дека сите се против него, дека светот е една голема завера. Во светот има и љубов и добрина и чесни луѓе. Ние мислиме само ние сме раселени. Сиот свет е раселен. На сите нешто им недостасува. Сите мислат дека се на крајот од светот. Земјата е тркалезна, каде и да тргнеш, секогаш си на раб… Каде води тоа? Ако е така, тогаш нема спас. А, без спас нема живот. А, без живот нема ништо. Има смрт.“ Се запрашувам како ли Горан го толкуваше и како интимно го доживуваше заминувањето на Стрезо и Алтана од Ербеле во Скопје. Дали меѓу тие добри луѓе што ги споменува Алтана од „Тетовирани души“ е и Албанецот што му помогнал на Стрезо од Ербеле? Колку она што за преселбите го говорат неговите ликови е она што Горан го потиснувал во себеси со размислите за приказната за своите предци? А го искажуваше меѓу редови во дел од своите есеи…
Во потрагата по корените на Стефановски, од белешките на Горан се дознава дека решеноста на неговиот дедо Стрезо да замине била цврста, иако мигрирањето не било лесно. Горан запишал дека пред заминувањето во Скопје, во 1919 година, кога српската војска влегува во Ербеле и врши стрелба на продор до Пешкопеја, Стрезо е вратен во селото, во тој период именувано Миланово. Колку била силна неговата решеност да го напушти Ербеле говори и фактот што тогаш, како што пишува Горан, во Дебар „фатил врски со началници“ за да замине во Милановац, во Србија, каде што престојувал една година, заедно со еден од браќата на својата сопруга Алтана – Гиго, односно Глигур.
Емигрирањето на Стрезо и Алтана Стефановски, тогаш сè уште Стрезовски, се случува есента 1920 година. Барем она физичкото емигрирање… Затоа што емиграцијата со мисла и душевност, барем ние не можеме да знаеме дали се случила и претходно или дали и воопшто некогаш се случила. Како што запишал Горан, по четиридневен престој во Дебар, со коли брчки, Стрезо и Алтана заминуваат во Гостивар, а оттаму со мал воз пристигнуваат во Скопје – онаму каде што патот ги води во Дебар Маало. Онаму каде што ги носат своите корени за да растат – таму каде што во куќата изградена од Стрезо, во 1921 година се раѓа и таткото на Горан, познатиот режисер и актер Тихомир (Мирко) Стефановски (1921 – 1981). Таму каде што Горан, престојувајќи во таа куќа, го засака Скопје, а токму тоа маало за него стана центарот на светот. Или барем на неговиот интимен, личен свет. Затоа што, како што запишал во еден свој напис од 1985 година, за него Дебар Маало е/беше „светско чудо како египетските пирамиди и кањонот Короладо“. Но и дека за него Дебар Маало е/беше „највисок степен во човековиот развој“.
Во тоа Дебар Маало, во куќата што во шеесеттите години на минатиот век била на ул. Орце Николов бр. 124, на близу 300 метри од и денес култната „Идадија“, Стрезо и Алтана останале до своето упокојување – Стрезо во 1967 година, а Алтана безмалку една деценија потоа, во 1976 година. За потоа да продолжат во различни форми да живеат во творештвото на својот внук Горан.
Не можам, а да не се запрашам дали оваа приказна за Стрезо и Алтана од првите децении на XX век не се повтори на крајот на векот, кога во 1992 година, разочараноста од средината и неизвесноста во живеачката го мотивираа семејството на Горан Стефановски да замине од Скопје и Македонија. И во годините потоа, кога тој ја напиша драмата „Казабалкан“, посветена на неговите Патриша, Игор и Јана. За во 1998 година, и тој да замине со нив и постојано да бидат во нераскинлива врска со овој простор – и овде, во Македонија, и таму, во Британија, кога како што велеше Горан, домот ти станува туѓина, а во туѓина си странец. „Тешко е кога човек е странец во странство. Но уште потешко е кога човек е странец дома. Најстрашни се оние времиња кога самиот дом се претвора во туѓина, во џенем, во јабана. Кога човек е на своето огниште, а саштисан и отуѓен како змија да го полазила. Кога е внатрешно раселено лице. Кога т’гата не е поради отсуство туку поради присуство. Кога седи среде куќи, а не може да си ja препознае домата“, думаше нашиот Горан.
Иван Антоновски
(Авторот е асистент на Филолошкиот факултет „Блаже Конески“ при УКИМ)
Продолжува
