Изминатиов викенд на итен самит во Ријад се собраа највисоките претставници на исламскиот свет. Покрај лидерите од 22-те членки на Арапската лига, во Ријад отидоа и лидерите на членките на Организацијата за исламска соработка (ОИЦ). Овој вонреден заеднички арапско-исламски самит ги донесе очекуваните заклучоци: поддршка за палестинскиот народ и осуда за Израел, како и осуда до меѓународната заедница. Во завршната декларација муслиманските лидери не само што ја осудија „израелската агресија врз Појасот Газа и воените злосторства“ туку и го повикаа Меѓународниот кривичен суд во Хаг да ги истражи „воените злосторства и злосторствата против човештвото што ги прави Израел“ на палестинските територии. Во земјите чии претставници присуствуваа на настанот продолжуваат силните антиизраелски протести и прашање е, доколку не престане крвопролевањето во Газа, до кога муслиманските лидери од центарот на фотографијата направена на самитот во Ријад ќе можат да останат само на реторика?!
Повод: Вонреден заеднички арапско-исламски самит
Интересен осврт и анализа на гореспоменатиот настан направи аналитичарот Дамир Пилиќ во „Слободна Далмација“. Гледајќи ја заедничката протоколарна фотографија на учесниците на самитот во Ријад, тој вели дека таа „ги декодира односите на моќ во исламскиот свет, како и подготвеноста на одредени муслимански земји да заземат посериозен став за спас на Палестинците во Појасот Газа“.
Сликата со илјада збора
Во центарот на фотографијата се двајцата лидери, најмладиот и најстариот на самитот, разделени со точно половина век живот: лево е домаќинот, 38-годишниот саудиски престолонаследник Мохамед бин Салман, а на десната страна е тој за чиј народ се собраа, 88-годишниот претседател на палестинската управа Махмуд Абас. Ако една слика кажува илјада збора, тогаш важно е да се споменат оние државници од првиот ранг што се собрани околу центарот на фотографијата и кои гравитираат кон оваа двојка, бидејќи распоредот на актерите на фотографијата не е случаен, туку ја одразува симболичната и реалната сила на поединечни муслимански држави, како и нивното можно влијание врз исходот на војната во Газа. Од левата страна на Абас се турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган, иранскиот претседател Ебрахим Раиси и емирот на Катар, шеикот Тамим бин Хамад ал Тани. А десно од Бин Салман се кралот Абдула Втори од Јордан, претседателот на Египет, Абдел Фатах ал Сиси и претседателот на Сирија, Башар ал Асад. Тоа се осумте централни фигури од фотографијата: античкиот Абас, живиот симбол на Палестина и седум нејзини муслимански заштитници. Секоја од овие бројки е поставена со причина, вклучувајќи и неарапи (Турција, Иран). Саудиска Арабија и Турција се таму како најголеми регионални сили во сунитскиот свет, а Иран како најголема шиитска сила. Египет е најнаселената и воено најсилна арапска држава, која граничи и со Израел, а пребогатиот Катар е дипломатска точка за воени преговори, додека Јордан е практично „другата палестинска држава“, исто така со дипломатски потенцијал. Останува прашањето за Сирија: таа не е ниту богата земја ниту политички силна. Напротив, таа е драстично економски исцрпена како резултат на десетгодишната војна, која сè уште не е целосно завршена. Зошто тогаш сирискиот претседател Башар ал Асад се најде во центарот на фотографијата од Ријад, заедно со други моќни личности од исламскиот свет?
Со годинешното враќање на Сирија во Арапската лига беше направена исправка на грешката со нејзиното исклучување од членството
Сирискиот претседател се најде во таа привилегирана позиција најмалку поради три причини. Прво, Арапската лига со тоа уште еднаш признава дека направила грешка со исклучувањето на Сирија на Асад од членството во 2011 година – на што Западот инсистираше во тоа време – и дека годинешното враќање на Сирија во Арапската лига е исправка на таа грешка. Второ, победата во сириската војна (иако војната сè уште не е завршена) над непријателот поддржан од Западот добива посебна конотација со актуелната војна во Газа, во која Западот го поддржува Израел. И конечно, без разлика колку Сирија претрпе во војната, нејзината армија (Сириската арапска армија – САА) е закоравена во десет години борби со џихадисти и терористи од различни фракции и од различни земји, така што во случај на најлош исход за ситуацијата во Газа – ако муслиманските земји колективно војуваат со Израел – нејзиното воено искуство нема да биде неважно. Истовремено, интересно е да се види колку присуството на Асад во центарот на фотографијата носи симболична порака за единството на муслиманскиот свет околу Палестина, без оглед на внатрешните разлики. Затоа што палестински Хамас се бореше против сириската армија во сириската војна, на страната на џихадистите и Западот, а турската армија и протурските паравоени сили и денес окупираат делови од Сирија. А сепак, и Асад и Ердоган се најдоа во центарот на фотографијата во Ријад, иако со поголема тампон-зона меѓу нив, во форма на домаќинот и неколку други арапски државници (Сиси, Абдула Втори, Абас).
Ривалите на иста линија
За посакуваната симулација на единството на исламскиот свет е значаен фактот што на фотографијата бил иранскиот претседател Ебрахим Раиси. Иран и Саудиска Арабија се најголеми политички ривали во регионот и дури годинава ги обновија дипломатските односи (со посредство на Кина), а ова беше прва посета на Раиси на Саудиска Арабија. Иранскиот претседател во Ријад не ги штедеше критиките кон Израел. Велејќи дека „дојде време да се дејствува“ за војната во Газа, Раиси ги повика муслиманските земји да ја прогласат израелската војска за „терористичка организација“ и да воведат санкции за израелската нафта и другите производи. Значаен е и фактот што самитот се одржа во Саудиска Арабија, имајќи предвид дека една од главните цели на нападот на Хамас врз Израел на 7 октомври беше прекин на преговорите за нормализација на односите меѓу Саудиска Арабија и Израел, кои практично под покровителство на САД беа пред имплементација. Со гостувањето на овој пропалестински (кој во ваква вжештена атмосфера автоматски се подразбира како антиизраелски) собир, принцот Салман на некој начин покажува „православие“ пред муслиманскиот свет, што го потврди и со својата изјава од Ријад, во која потврди: „Осуда и категорично отфрлање на оваа варварска војна против нашите браќа во Палестина“.
Жестоки говорници во Ријад
На самитот со внимание се слушаа зборовите на високиот Арап што на фотографијата стои десно од иранскиот претседател Раиси: како што наведовме, станува збор за исклучително богатиот емир на Катар, шеикот Тамим бин Хамад ал Тани. Тој рече дека Катар вложува големи напори во преговорите за ослободување на израелските заложници во Газа, но се пожали и дека Израел се однесува како „разгалено дете“.
– Меѓународната заедница не успеа да се справи со сопствените законски и етички одговорности. До кога меѓународната заедница ќе го третира Израел како да е над меѓународното право – праша катарскиот шеик.
А најжесток говорник во Ријад беше тој што на фотографијата е сместен меѓу Абас и Раиси – турскиот претседател Ердоган. Меѓу другото, тој ги обвини западните сили за двојни стандарди во различни глобални конфликти. Тој особено го критикуваше молкот на западните земји за оваа хуманитарна криза во Газа, укажувајќи на остриот контраст помеѓу западниот одговор на другите глобални инциденти и апатијата кон страдањата во Палестина.
– Срамота е што западните земји, кои секогаш зборуваат за човекови права и слобода, молчат за масакрот во Палестина. Соочени сме со варварство невидено во историјата, каде што се бомбардираат болници, училишта и бегалски кампови, а се масакрираат цивили – рече Ердоган, како што пренесе турската агенција „Анадолу“.
Најжестока реторика досега на турскиот претседател Ердоган
Илустрирајќи го овој диспаритет во реакциите на Западот, турскиот претседател во Ријад ја истакна брзата соработка на западните земји по нападот на францускиот сатиричен магазин „Шарли Ебдо“ во 2015 година, во споредба со млаката реакција на тековната – и неспоредливо поголема – трагедија во Газа.
– Во инцидентот со „Шарли Ебдо“ загинаа близу 20 луѓе, а шефови на држави и влади заедно шетаа во Париз. Во Газа моментално се убиени близу 12.000 луѓе, а никој од нив не прави ништо. Ова не е само слабост, туку и кукавичлак и недостиг од совест – рече Ердоган.
Од друга страна, некои аналитичари посочуваат дека со својата жестока реторика кон Израел и Западот, Ердоган ја крие својата неподготвеност да има посериозна конфронтација со Израел, бидејќи во рацете држи алатка што може многу повеќе да му наштети на Израел отколку остри декларации: токму преку турското пристаниште Џејхан оди азербејџанската нафта за Израел, што сочинува повеќе од половина од вкупниот израелски увоз на нафта. Затоа, циниците велат: Ердоган вербално му се заканува на Израел затоа што не се осмелува да го заврти вентилот за нафта. Други велат: Ердоган е продавач на големо, сега ја зголемува цената на својата моќ во опсегот на фотографијата и пошироко. А други мислат дека Ердоган и другите муслимански лидери го слушаат „пулсот на народот“ во нивните матични земји и соодветно ги калибрираат своите изјави и постапки во однос на односите со Израел. Последниве велат дека тоа е проблемот: извештаите од терен велат дека расте немирот кај муслиманската јавност.
Во овие земји продолжуваат силните антиизраелски протести и прашање е, доколку не престане крвопролевањето во Газа, до кога муслиманските лидери од центарот на фотографијата направена на самитот во Ријад ќе можат да останат само на реторика?!
Подготвил: Митко Јовановски
