Без страв дека ќе направиме грешка, можеме да го сметаме и воениот удар во Нигер и претходните во Буркина Фасо и Мали, како и актуелните процеси во Чад, Централноафриканската Република и на други места низ Африка, како уште една антиколонијална војна. Бидејќи по првиот, од втората половина на 20 век, се воспостави неоколонијализам, кој не се разликуваше премногу од претходниот мрачен период, барем во смисла дека ќе им овозможи на сиромашните Африканци да се развиваат во согласност со африканските природни ресурси, туку само им генерира нови и нови долгови и понижувања
Нигер, земја со 26 милиони луѓе, со најмлада популација во светот (со просечна возраст од 14,8 години), лоцирана во Западна Африка, без излез на море, делумно во Сахара, делумно во Сахел, граничи на северозапад со Алжир, во север со Либија, на исток со Чад, на југ со Нигерија, на запад со Мали и на југозапад со Бенин и Буркина Фасо – во последните денови е во центарот на вниманието на светската политика и на медиумите во чиј фокус е меѓународната политика. Би се осмелил да кажам дури и повеќе од сеприсутната Украина во последната година и пол – секако не без причина.
Доволно е да се каже дека поранешниот командант на силите на НАТО во Европа, пензионираниот адмирал на американската морнарица Џејмс Ставридис смета дека ситуацијата во Нигер би можела да ескалира во целосна војна на африканскиот континент и дека има потенцијал за тоа.
А кои се причините за овој ненадеен интерес за веројатно најсиромашната земја во светот, во исто време невообичаено богата со стратегиски минерални суровини, ќе се обидам да го понудам одговорот преку оваа анализа. Да почнеме по редослед.
Во Нигер, сиромашна земја, богата со стратегиски важни природни минерали, како што се ураниум, олово и злато, како и со ретки метали неопходни за развој на високотехнолошките сектори, на 26 јули беше извршен воен удар во кој првиот цивилен претседател и припадник на арапското малцинство Мохамед Базум, поранешен учител, избран на таа позиција во 2021 година, беше соборен со воен удар. Неговата прозападна влада беше заменета со тимот на генералот Абдурахман Тчиани, кој се прогласи за претседател на Националниот совет за спас на татковината.
Нестабилен регион
Ова е осми државен удар во Западна и Централна Африка од 2020 година, што укажува на кревкоста и политичката нестабилност на регионот.
Соборувањето на Базум им зададе силен удар на интересите на Франција и САД во Африка, бидејќи, меѓу другото (економски и енергетски интереси, за нив нешто подоцна) неминовно се очекува – како во случајот со соседните Мали и Буркина Фасо, или Гвинеја и Централноафриканската Република – силно зближување на Нигер со Русија. Истовремено, никого не би изненадило ако Нигер им се заблагодари и, исто како и Мали, ги испрати веќе стационираните француски и американски војници од својата земја во нивните татковини.
Пред неколку дена Мали одржа референдум на кој граѓаните со мнозинство гласови го отфрлија францускиот јазик како официјален јазик, додека Буркина Фасо ги прекина сите воени и безбедносни врски со Франција.
Руска улога
Воениот удар, значително, беше извршен токму во времето на самитот Русија-Африка во Санкт Петербург. Рускиот државен врв со ниту еден збор не го поддржа, но ниту го осуди. Москва, се разбира, на почетокот беше многу претпазлива, свесна дека во случај на проблеми со одржувањето на новата влада, односно неуспех на пучот, може да загуби само ако подиректно се вклучи. Но дефинитивно ѝ се допадна и сè уште ѝ се допаѓа силното проруско расположение на нигериските граѓани, кои со огромно мнозинство го поддржуваат воениот удар во нивната земја.
Затоа, во меѓувреме, додека станува сè појасно дека воениот удар сепак ќе даде плод, според неговите иницијатори, сè почести се пораките од официјална Москва за нејзиното противење на какво било странско воено мешање во внатрешните работи на Нигер, било од соседните земји или од западните сили или нивните комбинации.
Втора антиколонијална војна, а не воен удар
Токму поради силната јавна поддршка за соборувањето на донеодамнешниот претседател, тешко е да се зборува за класичен воен удар во Нигер, иако доминантно тоа се провлекува во светските медиуми и во изјавите на политичарите. Поправилно би било да се користи терминот „револуција“, со оглед на широката поддршка, која дополнително беше иницирана од доста хомогена група од околу 60 врвни воени офицери што добро се познаваат, и што всушност ги гарантира успехот на самиот државен удар (или револуција) и неговиот успешен отпор на надворешните притисоци (имајќи предвид дека всушност има многу малку внатрешни притисоци). Граѓаните ја изразуваа својата лојалност кон новите воени власти на масовни собири, понекогаш пред француската амбасада, понекогаш на националниот фудбалски стадион на теренот каде што воените старешини гордо продефилираа пред еуфоричните граѓани на трибините – поточно, новиот шеф на државата на таа земја.
Воениот удар во Нигер може да се гледа во уште поширок контекст – преку актуелните процеси што го зафатија не само африканскиот континент туку и целиот т.н. глобален југ. Тој ја „крена главата“ како никогаш досега – гледајќи ја својата голема можност во раѓањето мултиполарен свет во новиот голем геополитички конфликт меѓу обединетиот Запад (на чело со САД) и Истокот (Кина и Русија).
Затоа, без никаков страв да се направи грешка, револуцијата (воен удар) во Нигер – вклучувајќи ги и претходните во Буркина Фасо и Мали, како и политичките и општествените процеси во Чад, Централноафриканската Република и на други места низ Африка – може да се гледа како еден вид втора антиколонијална војна.
Првата – иницирана во повоените години во втората половина на 20 век и на која изобилно ѝ помогна тогашниот СССР (оттука корените на сегашната симпатија на Африканците кон Русија и Русите), која за најголемиот дел само им донесе формална слобода на африканските земји, но многу брзо, главно по колапсот на т.н. соц-лагер предводен од СССР, беше заменета со модерна верзија на колонијализмот, т.н. неоколонијализам.
Во него поранешните колонии не добија ниту вистинска шанса да го остварат целосниот потенцијал на својот развој врз основа на огромните африкански природни ресурси. Имено, тие завршија во исто толку огромни количества речиси бесплатно во рацете на демократските, а не на колонијалните сили, кои, сепак, не сакаа лесно да се ослободат од она што всушност го изгради богатството на нивните општества, а потоа ја обезбеди нивната политичка моќ. Најдобро е да се потсетиме дека огромни количества нигерски ураниум и олово завршија во Франција практично бесплатно и дека Нигер обезбедува над 30 отсто од ураниумот за француската нуклеарна индустрија (извозот на ураниум во Франција веднаш беше забранет од страна на новите воени власти).
Во оваа смисла, со комбинација на лостовите на нивната финансиска моќ и меѓународните институции под нивен надзор, од една страна, и вешти политичко-разузнавачки шеми поддржани од интервенционистичките воени сили секогаш кога е потребно (САД моментално имаат 6.000 војници во своите воени бази низ Африка) – западните сили го задржаа доминантното влијание во многу африкански држави до денес.
Тоа влијание најпрвин беше силно загрозено од Кина во почетокот на 21 век, со нејзиниот динамичен економски и инвестициски влез во регионот, а од пред неколку години речиси заборавената Русија почна сè повидливо да се враќа во игра, што беше најдобро видливо преку нејзината активна игра во постреволуционерната Либија, Чад и Централноафриканската Република, заедно со традиционално добрите односи со голем број африкански земји – од Алжир, Египет, Етиопија, Уганда до Јужна Африка. Верувале или не, најголемиот број африкански земји денес имаат склучено воени договори со Русија, а Русија моментално зазема дури 40 отсто од вкупниот воен пазар на Црниот Континент.
Зоран Метер, „Геополитика“
(продолжува)
