Анализа на „Геополитика“
Индонезија ќе игра голема улога во одредувањето на иднината на Азија и пошироко. Фактот дека спаѓа во групата МИНТ-земји (заедно со Мексико, Нигерија и Турција), кои ќе се развиваат брзо во иднина, доволно говори за грандиозниот демографски, географски и економски потенцијал на една нација што со децении успешно лебди меѓу големите моќни земји, кои би сакале да ја имаат на своја страна
Подготвил: Mарјан Велевски
Светот на 21 век се менува незапирливо, драматично и динамично од ден на ден во секој поглед, особено геополитички. Претходниот 20 век, на геополитички план, освен двете светски војни, најмногу го карактеризираше процесот на деколонизација, во кој европските сили, како Велика Британија, Франција, Португалија, Холандија, Шпанија и други, дефинитивно ги загубија своите колонијални империи. Во актуелниот 21 век, во сила е подемот на поранешните колонии, кои конечно добија можност да „дишат со полни гради“ и да го искористат својот потенцијал на оптимален начин. Иако најголемиот дел од процесот на деколонизација се случи пред четири или пет децении, само во 21 век, благодарение на мултиполарниот глобален поредок, новите млади нации почнуваат да стануваат важни политички, економски и воени фактори во нивните региони и пошироко.
Една од таквите нови регионални сили со извонреден потенцијал е секако Република Индонезија. Кога некој ќе ја спомне Индонезија, многу просечни набљудувачи на прв поглед би заклучиле дека тоа е некоја далечна земја во Азија на океаните, која нема глобално значење, освен можеби во Азија. И покрај растечкото значење во меѓународната заедница, светската јавност обрнува внимание на Индонезија главно кога станува збор за вонредни настани како што се бомбашките напади на Бали во 2002 година, во кои загинаа 202 лица, или природни катастрофи како цунамито во 2004 година, во кое загинаа повеќе од 200 илјади луѓе.
Исламот, демократијата, стратегиската положба и ресурсите
Првичните оцени што ја деградираат важноста на Индонезија треба да бидат отфрлени на почетокот. Тоа е многу важна земја на која треба да внимаваат сите што се заинтересирани за меѓународни односи, без разлика дали се дипломати, академска заедница или обични гледачи на вести на ТВ. Со население од 274 милиони, Индонезија е четврта најнаселена земја во светот, трета најнаселена демократија и прва земја во светот со муслиманско мнозинство. Има седум и пол пати повеќе муслимани од Саудиска Арабија, земјата од која потекнува исламот.
Покрај статусот на прва муслиманска земја во светот, Индонезија се издвојува и по својата географска положба. Се наоѓа на една од стратегиски најважните поморски патишта во светот, Малајскиот Теснец што ги поврзува Индиски и Тихи Океан. Поголемиот дел од патиштата за сообраќај на нафта и гас до Кина, Јапонија, Јужна Кореја и до Австралија минуваат низ Малајскиот Теснец.
Поради својата географска локација, Индонезија стана локација каде што се судираат американските и кинеските интереси. Таа е членка на најважните геополитички мултилатерални организации, основач на Движењето на неврзаните, членка на Обединетите нации, Светската трговска организација (СТО), Г20, Асоцијацијата на нациите од Југоисточна Азија (АСЕАН), Источноазискиот самит – Д-8 и Организацијата за исламска соработка.
Индонезија е најголемиот светски производител на никел и би можела да стане втор најголем производител на кобалт – два минерала потребни за производство на батерии за електрични возила, што ја покажува нејзината важност во глобалната економија.
Историски развој – од колонија до демократија и диктатура
Индонезискиот архипелаг во средниот век главно бил под контрола на будистичките и хинду-владетелите. Околу 7 век, во Суматра се појави будистичко кралство, кое се прошири на Јава и Малајскиот Полуостров сè додека не беше поразено од Хинду-мајапахитската империја на Јава кон крајот на 13 век. Империјата Мајапахит ги обедини поголемиот дел од денешна Индонезија и Малезија. Трговците од Блискиот Исток и Левантот го донеле исламот во трговските пристаништа околу 11 век, а Индонезијците постепено го прифатиле исламот во следните пет века. Португалците освоиле делови од Индонезија во 16 век, но биле истиснати од Холанѓаните (освен во Источен Тимор), кои почнале да ги колонизираат островите на почетокот на 17 век.
Сепак, дури на почетокот на 20 век, холандската колонијална власт беше ефективно воспоставена на целата област, што ќе стане граница на модерната индонезиска држава каква што ја знаеме денес. Јапонија го окупираше архипелагот од 1942 до 1945 година. Индонезиското раководство предводено од Сукарно и неговиот соработник Мохамед Хата ја прогласија својата независност непосредно пред предавањето на Јапонија на 17 август 1945 година, но беа потребни четири години интензивни борби, мировни преговори и посредување на ОН и пред Холандија да се согласи да го признае индонезискиот суверенитет на крајот на 1949 година.
Сукарно беше првиот претседател на Индонезија од 1945 до 1967 година. Под негово владеење, земјата се трансформираше од лабава демократија во авторитаризам и ја одржуваше власта со балансирање на спротивставените сили на војската, политичкиот ислам и сè помоќната Комунистичка партија на Индонезија (ПКИ). Во 1957 година, класичната демократија беше укината и Сукарно воведе вонредна состојба и „управувана демократија“. Тензиите меѓу војската и комунистите кулминираа со обидот за државен удар во 1965 година. Војската, предводена од генерал-мајор Сухарто, одговори со поттикнување насилна антикомунистичка чистка, во која беа убиени меѓу 500.000 и еден милион луѓе, а околу еден милион други беа затворени во концентрационите логори. Сукарно постепено беше соборен од власт. Од 1968 до 1998 година, новиот претседател Сухарто суверено владееше со Индонезија со неговата влада Новиот поредок. Администрацијата на Сухарто беше поддржана од САД, кои во голема мера помогнаа да се создадат тридецениски силен економски развој каде што директните американски инвестиции беа особено истакнати.
Демократски влез во 21 век
Во 1998 година, претседателот Сухарто беше принуден да се повлече среде азиската финансиска криза што избувна претходната година и го поттикна народното незадоволство поради корупција и репресија. Сухарто беше соборен по масовни протести.
Следната 1999 година, Источен Тимор се отцепи од Индонезија, откако Џакарта изврши инвазија во 1975 година и воспостави окупациски режим осуден од меѓународната заедница за кршење на човековите права. Таа година се одржаа првите слободни повеќепартиски избори. Демократските процеси се карактеризираа со зајакнување на регионалната автономија и воведување на првите непосредни претседателски избори во 2004 година.
Следната година, индонезиската влада постигна историски мировен договор со вооружените сепаратисти во најзападната провинција Ачех. Индонезија продолжува да се соочува со низок оружен отпор во Папуа од сепаратистичкото движење Слободна Папуа.
Современа Индонезија се соочува со голем број предизвици, вклучувајќи напори за намалување на сиромаштијата и подобрување на образованието, спречување на тероризмот, консолидирање на демократијата, спроведување економски и финансиски реформи, борба против корупцијата и борба против климатските промени и разни болести. „Фридом хаус“ ја оцени земјата само како „делумно слободна“ земја, а „Транспаренси интернешнал“ тврди дека корупцијата се влошува. Сепак, Индонезија го задржа својот плуралистички демократски карактер и не подлегна на воените диктатури како Мјанмар и Тајланд.
Природата ѝ даде на Индонезија одлична географска положба во Југоисточна Азија на границата меѓу Индиски и Тихи Океан, односно Индонезија е врската помеѓу Азија и Австралија и пошироката Океанија. Тоа е најголемиот островски архипелаг земја во светот. Се протега на 5.120 километри од исток кон запад и 1.760 километри од север кон југ. Со површина од 1,9 милион квадратни километри, таа е 14-та по големина земја во светот. Според владините податоци, земјата има повеќе од 17.000 острови, од кои 16.056 се регистрирани во ОН, а околу 6.000 од нив се населени. Најголеми се Суматра, Јава, Борнео (заеднички со Брунеи и Малезија), Сулавеси и Нова Гвинеја (заеднички со Папуа Нова Гвинеја). Поради многуте острови, Владата има тешка задача да управува со земјата, што не е воопшто лесно дури и во 21 век. Сепак, ориентацијата кон морето и пловидбата може да бидат одлична можност земјата да се наметне како поморска сила, што автоматски го зајакнува нејзиниот статус на меѓународната сцена.
Етничка, верска и културна разновидност
Бидејќи должината на територијата од крајната западна до крајната источна точка е повеќе од пет илјади километри (што е растојание поголемо од растојанието помеѓу Лисабон и Москва), земјата е богата со етничка, верска и културна разновидност. Малку странци посетиле кој било дел од огромниот архипелаг, освен Бали, една од најпопуларните туристички дестинации во светот. Главниот град Џакарта е огромен простран град, кој им е дом на 10 милиони луѓе и страда од страшен сообраќаен метеж. Во централниот дел на Јава се наоѓа Боробудур, најголемиот будистички храм во светот, сместен во рурална област.
Индонезија е исклучително разновидна земја: има 1.300 етнички групи, кои зборуваат 700 јазици. Иако речиси 90 отсто од Индонезијците се муслимани, нацијата има и 245 домородни религии. Сепак, државата е секуларна. Со неколку исклучоци, како што е отцепувањето на Источен Тимор, Индонезија остана единствена земја откако се ослободи од холандската власт по Втората светска војна.
Вибрантна економија
Иако Индонезија не доживеа економско чудо како некои други азиски земји, како Јужна Кореја, Јапонија, Сингапур, стабилен економски раст е забележан со децении. Во изминатата деценија, економијата на Индонезија порасна побрзо од која било друга економија, со повеќе од трилион долари, освен Кина и Индија. Земјата повеќе не е сиромашна.
Со БДП по жител од околу 5.000 УСД, таа моментално го исполнува статусот на земја со повисок среден приход според критериумите на Светската банка. Номиналниот БДП според процените во 2023 година изнесува 1,39 трилион долари, што е 16-то место во светот. БДП е составен од услуги (45,4 отсто), индустрија (41 отсто) и земјоделство (13,7 отсто). Освен никел и кобалт, главниот извоз опфаќа јаглен, палмино масло, природен гас, легури на железо, не’рѓосувачки челик, хемиски производи, текстил, автомобили итн. Индонезијците главно увезуваат нафта, машини, делови за возила, телефони, индустриска опрема, челик, електроника итн.
Најмногу се увезува од Кина, земјите на АСЕАН, Јапонија, ЕУ и Јужна Кореја, додека главни извозни партнери ѝ се Кина, АСЕАН, САД, ЕУ и Јапонија. Јавниот долг изнесува околу 40 отсто од БДП. Околу 9 отсто од населението живее под нивото на сиромаштија, а стапката на невработеност е под 4 отсто. Растечкиот просперитет на Индонезија е видлив во Џакарта, градот на облакодери. Се разбира, населението во селата сè уште е сиромашно.
Движење на неврзаните
Големото население, стратегиската локација и растечкиот просперитет обезбедуваат услови за регионално, па дури и глобално влијание на Индонезија. Односно, Индонезија секако може да стане важна регионална и можеби глобална сила. Регионалната моќ е веќе во одреден степен. Во текот на 1950-тите, основачот на Индонезија, Сукарно, ја направи земјата столб на Движењето на неврзаните, составено од земји што одбија да се усогласат со Западот или Истокот во Студената војна. По траумата на колонизацијата што ја извршија прво Холанѓаните, а потоа и Јапонците, повеќето Индонезијци решија да се држат настрана од големите сили.
Во 1955 година, јаванскиот град Бандунг беше домаќин на конференција на 29 азиски и африкански земји и стана едно од местата каде што беше основано Движењето на неврзаните. Оттогаш, Индонезија во голема мера успеа љубоморно да ја одржи својата независност преку Движењето на неврзаните и други организации, како што се АСЕАН и Организацијата за исламска соработка.
Повеќедимензионална надворешна политика
Денес, како и повеќето други азиски земји, Индонезија се обидува да се позиционира меѓу Пекинг и Вашингтон. Кина е нејзиниот најголем трговски партнер, но и најголема безбедносна закана. Како и другите земји во Југоисточна Азија, Индонезија го оспорува барањето на Кина за речиси целото Јужно Кинеско Море. Во јуни 2020 година, Џакарта ја отфрли понудата на Пекинг да преговара за поморските граници и следниот месец спроведе воена вежба во близината на островите Натуна. Кинезите побараа Индонезијците да престанат со експлоатација на нафта и природен гас во областа, но индонезиската влада ги удвои плановите за претворање на островот Натуна во специјална економска зона. Останува да се види како ќе одговори Кина.
Како заштита од Кинезите, Индонезијците ги користат Американците како вредни сојузници што ќе го заштитат нивниот територијален интегритет доколку е потребно. Затоа Џакарта спроведува повеќедимензионална надворешна политика на маневрирање меѓу двете велесили. Сепак, индонезиско-кинеските односи не се толку лоши кога се гледа пошироката слика. Всушност, Кина ги зголеми своите инвестиции во Индонезија за 11 отсто во 2021 година, со што стана вториот најголем странски инвеститор по Сингапур. Од крајот на пандемијата на коронавирусот, околу 80 отсто од вакцините што се користат во земјата се произведени во Кина. Во исто време, Кина инвестира милијарди долари во инфраструктурни проекти како што е новата брза железничка линија меѓу Џакарта и Бандунг, која е составен дел на кинескиот Нов пат на свилата. Иако односите со Кина не се розови, Пекинг даде голем придонес во економскиот развој на Индонезија, за разлика од САД.
Сепак, односите со САД се на нагорна патека. Од декември 2021 година до ноември 2022 година, Индонезија претседаваше со групата Г20 од 20 најразвиени светски економии. Во оваа чест, во декември 2021 година, американскиот државен секретар Антони Блинкен ја посети Џакарта за да ја поддржи американско-индонезиската соработка. По тој повод, индонезискиот министер за надворешни работи Ретно Марсуди ја истакна заедничката вредност на демократијата меѓу двата народа и континуираната безбедносна и економска соработка. Во август 2022 година, индонезиската војска се приклучи на воената вежба „Штитот супер Гаруда“ предводена од САД, во која учествуваа 5.000 војници од 14 земји.
Администрацијата на Бајден е свесна за важноста на Индонезија и работи на воспоставување подобри односи. И Бајден и секретарот за одбрана Лојд Остин ја посетија земјата во ноември 2022 година на важниот самит на Г20 на Бали. Таму се разговараше за војната во Украина, односите меѓу САД и Кина и зелената транзиција на економијата на Индонезија, како дел од напорите за постигнување одржлив развој на планетата и борбата против климатските промени. Одржувањето на самитот е показател за зголеменото значење што го ужива Индонезија во светот.
Америка е омразена од многумина во Индонезија бидејќи го поддржуваше авторитарниот режим на диктаторот Сухарто, кој е одговорен за смртта на стотици илјади луѓе. Сепак, Индонезијците го сакаат Барак Обама повеќе од Американците бидејќи дел од своето детство поминал во Џакарта.
Климатски промени, Нусантара и одржлив развој
Вовлеченото крајбрежје и милиони жители што живеат на ниски височини веднаш над морското ниво ја прават Индонезија една од најранливите земји на покачување на нивото на морето. Таа е исто така ранлива на други катастрофи, како што се пожари, лизгање на земјиштето, бури и суши, кои ја уништуваат инфраструктурата и ги деградираат шумските и крајбрежните екосистеми, што доведува до загуба на животи, имот, екосистеми и средства за живот.
Додека Индонезијците се справуваат со товарот на климатските промени, во тек се планови за промена на главниот град. На 17 август 2024 година (Денот на независноста), Владата има намера да го пресели својот главен град од Џакарта во нов град наречен Нусантара, на источниот брег на Борнео, во проект вреден 35 милијарди долари. Голем дел од овој трошок ќе сносат јавно-приватни партнерства и странски инвеститори. Планираната зелена индустриска област во близината е веќе главно финансирана од кинески и емиратски инвеститори. Градот е изграден да биде пример за урбана одржливост и да ги заштити околните шуми Калимантан. Целта е 80 отсто од урбаната мобилност да се остварува со јавен превоз, возење велосипед или пешачење, а целата енергија да се користи од обновливи извори. Десет отсто од градското подрачје е посветено на производство на храна. Нусантара е замисла на актуелниот претседател Џоко Видодо. Иако земјата сè уште е во голема мера зависна од јаглен, проектот Нусантара и воспоставувањето цели за намалување на емисиите сугерираат дека Владата ја препозна потребата за промени.
Со цел да биде силен регионален фактор во Јужна и Југоисточна Азија и Азија воопшто, индонезиската влада ќе треба веднаш да ги реши гореспоменатите проблеми. Индонезија добива поголемо внимание од меѓународната јавност бидејќи минатата година претседаваше со Г20, а оваа година претседава со АСЕАН и има големо значење во другите мултилатерални организации. Во секој случај, Индонезија ќе игра голема улога во одредувањето на иднината на Азија. За тоа колку се грандиозни демографските, географските и економските потенцијали на нацијата доволно говори и фактот што припаѓа на групата МИНТ-земји (со Мексико, Нигерија и Турција), кои ќе се развиваат брзо во иднина.
