На двете страни се покажа дека се направија и погрешни процени и погрешни чекори. Првичното тврдење на Западот дека Русија за кратко време по воведувањето еден широк пакет санкции ќе се повлече од украинскиот конфликт се покажа како неточно. Од друга страна, и Москва направи серија погрешни процени. Сите овие констатации на западните аналитичари може да се пронајдат во повеќе релевантни анализи направени една година од почетокот на руско-украинскиот конфликт
ЗАПАДНИ ЕКСПЕРТИ АНАЛИЗИРААТ КОЛКУ СЕ ЕФЕКТИВНИ САНКЦИИТЕ КОН РУСИЈА
На годишнината од руското воено влегување во Украина, ЕУ го воведе десеттиот пакет санкции спрема Русија. Во досегашните девет Унијата воведе замрзнување имот на физички лица, ставање на црна листа на голем број лица, суспендирање на визите за банките, забрана за трансакции за банките, забрана за емитување во медиумите, ембарго за увоз на јаглен и нафта од море, забрана за извоз на разни стоки и друго.
Најновиот, десетти пакет санкции, пак, вклучува построги ограничувања за извозот на стоки со двојна употреба, како и мерки против субјектите што поддржуваат војна, шират пропаганда или испорачуваат беспилотни летала што ги користи Русија. ЕУ вели дека десеттиот пакет санкции има цел да го отежни финансирањето на војната и да ја „изгладни Русија од технолошка опрема и резервни делови за оружје што се користат против Украина“. Санкциите исто така имаат цел да стават на црна листа голем број поединци, вклучувајќи ги и оние за кои Западот вели дека се „руски пропагандисти и оние што се вклучени во производството на беспилотни летала во Иран“.
Пакетот е исто така дизајниран да одвои уште повеќе банки, вклучувајќи ги и приватната Алфа-банк и онлајн банката Тинкоф, од глобалниот свифт-систем и да ја намали трговијата меѓу ЕУ и Русија за повеќе од десет милијарди евра.
Западни аналитичари во овој контекст потсетуваат на оптимизмот што започна само една година претходно, во март 2022. Тогаш американскиот претседател Џо Бајден рече дека „руската економија е на пат да се намали за половина“ и најави санкции против Русија по почнување на украинскиот конфликт. Понатаму, германската министерка за надворешни работи Аналена Бербок вети дека санкциите „ќе го погодат Путин во неговото јадро на моќта“.
Нејзината тогашна британска колешка Лиз Трас прогнозираше дека олигарсите на Владимир Путин нема да имаат каде да се скријат. Според претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лејен, санкциите на Европската Унија (ЕУ) „ќе имаат цел да го ограничат капацитетот на Путин да ја финансира својата воена машина“.
Институтот за меѓународни финансии (ИИФ) предвиде пад на рускиот БДП од 15 отсто во 2022 година. Џеј-пи Морган предвиде намалување од 12 отсто. Исто така, за издвојување е дека и руските технократи приватно го предупредија Кремљ за можен пад од 30 отсто!
Сега, според низа западни анализи, се тврди дека реалноста е малку поинаква?!
Економисти тврдат дека санкциите ни оддалеку не предизвикаа
„финансиска апокалипса“
Според повеќе споредбени опсервации, западните аналитичари имаат аргументи да тврдат дека постоела „преголема празна самодоверба на Западот за брзината со која санкциите, кои беа договорени со невидена координација од страна на Г7, можеа да ѝ наштетат на Русија“!
Тие аргументираат дека руската економија минатата година се намалила само за 2,2 отсто. Невработеноста, според официјални бројки, сега изнесува 3,7 отсто. Градежниот сектор успеа значително да порасне и покрај тоа што автомобилската и електронската индустрија почувствуваа одредени последици. Зголемената жетва го поттикна растот во земјоделскиот сектор. Сега Меѓународниот монетарен фонд предвидува Русија да забележи побрз раст во 2023 и 2024 година отколку Велика Британија. Како што војната влегува во втората година, на 24 февруари, се заострува дебатата за тоа дали санкциите се ефективни.
На почетокот од воведувањето на санкциите, Русите поитаа да вадат готовина, плашејќи се од колапс на банките, а падна и вредноста на рубљата во однос на доларот. Имотите на руските олигарси во европските земји беа ставени под клуч или конфискувани. Особено во Лондон, конзервативната влада се сврте против руските богаташи и во рок од околу четири месеци беа замрзнати руски средства во вредност од околу 13,8 милијарди евра. Дури и најмалите трансакции беа изложени на ризик да се заглават во банкарските сметки со недели, ако не и со месеци, бидејќи меѓународните банки не беа сигурни како треба да постапуваат со трансферите од руски клиенти. Севкупно, ЕУ воведе санкции за 1.386 физички лица и 171 субјект. Стотици поголеми западни фирми се „самосанкционираа“ со суспендирање или прекинување на своите операции во Русија.
На 28 февруари, Западот се обиде да ја нападне Русија со замрзнување на она што беше објавено од централната банка на земјата дека изнесува околу 300 милијарди долари (или 40 отсто) од нејзините вкупни девизни резерви што се чуваат во странство. Остатокот не се чуваше во западните валути. Но гувернерката на руската централна банка Елвира Набјулина одговори одлучно, зголемувајќи ја основната каматна стапка на 20 отсто на 28 февруари, ефективно затворајќи ги хипотеките и корпоративното кредитирање, но правејќи ги депозитите исклучително привлечни. Тоа ги спречи паниката кај граѓаните и подигањето на сите пари од нивните сметки. На 7 март за првпат во современата руска историја централната банка целосно ги забрани продажбата и повлекувањето долари и евра депонирани пред 24 февруари. Русија исто така преговараше некои нејзини банки, особено Газпромбанк, да останат во глобалниот финансиски систем СВИФТ, бидејќи тие вршеа плаќања поврзани со извозот на нафта и гас на кои ЕУ во голема мера се потпираше. По краток период на стрес, во март 2022 година структурната ликвидност се врати повеќе или помалку на нивоата пред санкциите. До јуни рубљата се стабилизира.
И поради познатите фатални „консензуални“ процедури не успеаја да се спроведат сите санкции
Откако беше решен првичниот финансиски ненадеен проблем, подготвен во тајност во американското министерство за финансии во месеците пред војната, Западот мораше да ја ревидира својата стратегија. Европската комисија продолжи со војната со санкции, но се појавија проблеми во процедурите. Со оглед на тоа што пакетите санкции на ЕУ бараат едногласност, идеолошки оддалечените земји, како Унгарија, го искористија своето влијание за да се спротивстават. Некои земји на ЕУ открија дека немаат закони или процедури за спроведување на санкциите договорени во Брисел.
Разликите во силата со која се спроведуваа санкциите станаа впечатливи. Податоците на ЕУ покажуваат дека Грција замрзнала само 222.000 евра руски средства, а Малта само 200.000 евра. Истите две земји во април се обидоа да ја блокираат забраната за влез на бродови со руско знаме во пристаништата на ЕУ. Австриските компании речиси и не ја напуштија Русија. Една процена вели дека 43 австриски фирми останале, а само две целосно заминале. Белгија лобираше да ја задржи 500-годишната дијамантска индустрија во Антверпен отворена за руската компанија за рударство „Алроса“. Меѓу членките на НАТО, одбивањето на Турција да ѝ се приклучи на коалицијата за санкции стана голем проблем. До третиот квартал на 2022 година, рускиот увоз од Турција се зголеми на над една милијарда долари месечно, што е приближно двојно повеќе од бројката за истиот период претходната година. Турција стана главна маршрута за Русија за увоз на клучни стоки од западното производство. Некои економисти забележаа мини-бум во трговијата меѓу Италија и Турција, сугерирајќи дека италијанските трговци го сметаат Истанбул како корисна точка за пристап до забранетите руски пазари.
Енергентите со клучна улога
Според западните анализи, „изненадувачката отпорност на руската економија не се должи првенствено на техничкиот професионализам на претставниците на централната банка или на заобиколувањето на санкциите, туку на очигледен структурен пропуст во санкциите, а тоа е што Европа се потпира на рускиот извоз на нафта и гас, од кој 40 отсто се влеваат во рускиот буџет“.
Но ЕУ можеше да се одвои од руската енергија само со брзината со која Германија беше подготвена да ја толерира големата економија. Потребно беше до јуни, по приватното лобирање од страна на САД за ЕУ во нејзиниот шести пакет санкции, да се согласи на забрана на извозот на руска нафта низ блокот. Но забраната требаше да стапи во сила само во две одложени фази. Забраната за купување, увоз или трансфер на руска сурова нафта преку море требаше да се применува до 5 декември, а забраната за други рафинирани нафтени производи, како што е дизелот, стапи во сила на 5 февруари.
Со исклучок на 2020 и 2018 година, нафтата и гасот обезбедуваа 60 отсто од извозот на руски стоки секоја година од 2002-та. Но почетокот на летото од 2022 година беше полн погодок за рускиот буџет. Огромен приход се генерираше од рекордниот пораст на цените на енергијата. Во март Русија заработуваше една милијарда евра дневно од извоз на енергија. Нафтата и гасот се зголемија на 60 отсто од руските фискални приходи, од претходните 40 отсто. Само Германија купи 24 милијарди евра руски фосилни горива од инвазијата.
Европа ја финансираше руската воена машина, која истовремено ја осудуваше. Суфицитот на тековната сметка на Русија за годината изнесуваше 227,4 милијарди долари, или 86 отсто зголемување во однос на претходната година и повеќе од двојно од претходниот рекорд. Тоа помогна да се зајакне рубљата, со што увозот стана поевтин. За возврат, тоа помогна постепено да се намали инфлацијата, намалувајќи одреден притисок од реалните приходи на обичната руска популација. До летото руската државна каса беше толку надуена што Путин се чувствуваше доволно уверено да започне контранапад со забавување на испораката на гас во Европа. Со оглед на тоа што 40 отсто од европскиот гас доаѓаа од Русија, тој во април побара да се укине испораката на гас до секоја земја што ќе одбие да го плати гасот во рубли.
Потоа, на 26 септември, се случија експлозии во руските гасоводи во Балтичко Море. Преку план и добра среќа, Европа во период од шест месеци во голема мера се одвикна од рускиот гас. Обновливите извори на енергија беа зајакнати, животниот век на нуклеарните централи се продолжи и со голема брзина беа изградени терминали за течен природен гас. Европската комисија почна да бара алтернативни извори на енергија од Мароко, Катар, Ангола, Венецуела, Норвешка и Нигерија.
Среќна околност беше што имаше натпросечни температури во Холандија, Лихтенштајн, Литванија, Летонија, Чешка, Полска, Данска и Белорусија, што ја намали побарувачката за енергија. Нивото на складирање гас во Германија во јануари беше на 90 отсто, што е највисоко ниво досега за овој месец. Извозот на руски гас во Европа падна за повеќе од 75 отсто во споредба со предвоениот период. Инфлацијата полека се намалува низ Европа, а Германија се чини дека ја избегна широко предвидената рецесија.
Какви се проекциите за развојот на настаните во иднина
Русија извезува природен гас од источните полиња во Кина преку гасоводот „Моќта на Сибир 1“, но западните полиња, кои им служеа на европските пазари, не се поврзани со оваа маршрута и не можат лесно да се пренасочат кон Кина. Гасоводот „Моќта на Сибир 2“ ќе ги поврзе двете полиња, но се проценува дека изградбата ќе заврши во 2030 година. Се проценува дека Русија наплаќа три долари за метрички милион британска топлинска единица (ММБту) за испораки во Кина преку гасоводот „Моќта на Сибир“, додека проценетите трошоци за испораки во Европа се продаваа по цена од 10-25 долари/ММБту.
По упорното лобирање на американското министерство за финансии, Западот ја дополни забраната на ЕУ за извоз на руска сурова нафта со воведување ценовно ограничување во светот од 60 долари за барел за руската нафта увезена преку море. Ограничувањето на цената е на почеток, и бидејќи цената на суровата нафта урал во јануари беше во просек 49,48 долари, под ограничувањето од 60 долари, танкерите на ЕУ, главно грчки, можат легитимно да продолжат со транспорт на нафта во Кина и Индија. Извештаите покажуваат дека товарењето сурова нафта од руските пристаништа достигнало повеќемесечен максимум. Но, американското министерство за финансии, поставувајќи ја границата, сакаше да го намали приходот на Русија и да задржи доволно резерви со танкерите за да се избегне нов скок на цените на нафтата. Тоа бара опасна процена на цената по која Москва може да одлучи дека не се исплати да произведува или извезува нафта.
Месечниот фискален дефицит на Русија достигна рекордни 3,9 илјади милијарди рубли во декември, а нејзиниот вкупен буџетски дефицит за 2022 година беше 3,3 илјади милијарди рубли, или 2,3 отсто од БДП, поставен наспроти проектираниот годишен суфицит од 1,3 илјада милијарди. Вкупните трошоци во 2022 година беа 7,3 илјади милијарди рубли повисоки од прогнозираните, веројатно поради огромните трошоци за одбрана. Москва планира да потроши 6,3 отсто од БДП за одбрана и национална безбедност само во федералниот буџет за 2023 година. Тогаш се поставува прашањето колку долго може да се одржи ова ниво на трошење ако приходите од енергија паднат брзо. Според анализите, постојат различни процени, но некои велат дека планираното трошење на Русија е веројатно одржливо за претпоставената цена на сурова нафта урал од 70 долари за барел. Русија нема да ги истроши своите акции во јуани оваа година, освен ако цената на суровата нафта урал не се преполови и во просек не биде 25 долари за барел. Но, како што покажа минатата година, Русија не седи немо пред ограничувањето на цената. Веќе се појавуваат нови центри за трансфер на сурова нафта.
Аналитичарите на крајот поентираат дека „војната со меѓународни санкции е игра на мачка и глушец, во која двете страни бараат индиции среде дезинформациите за да се обидат да ги спречат потезите на другиот“!
Подготвил: Mарјан Велевски
