Беспилотните летала, без разлика дали се летачки, морски или копнени верзии, можат да се најдат на сите боишта низ светот
Технологијата ги надвладеа конвенционалните воени методи
Ракетата истрелана од американскиот борбен дрон „предатор“ кон крајот на 2001 година кон еден од водачите на мрежата на Ал Каеда во Авганистан претставуваше пресвртна точка во модерното војување. Две децении подоцна, јасно е дека беспилотните летала го сменија начинот на кој се водат војни низ светот, при што модерната технологија се користи во поголема или помала мера за да се донесе предност, која практично не беше достапна за секого до вчера.
И додека софистицираните беспилотни летала вредни десетици милиони долари беа главно средство за „егзекуција“ за светските суперсили, пред сè за Соединетите Американски Држави, развојот на комерцијалната технологија како навигациските системи и безжичната технологија им овозможија на помалку богатите и напредни земји да имаат во својот арсенал алатки што сеат смрт или собираат тактички податоци без да ги загрозат сопствените сили.
Иако терминот „дрон“ традиционално се поврзува со напредните американски беспилотни летала како што се „ем-кју-1 предатор“ и „ем-кју-9 рипер“, големите и малите армии низ светот, како и паравоените формации, користат и поморски и копнени варијанти на далечински управувано оружје. Така, вниманието на јавноста неодамна го привлече употребата на поморски дронови со кои Украинците го нападнаа мостот на Крим.
Турскиот „бајрактар TБ2“ како „ѕвезда“
Токму руската инвазија на Украина го привлече вниманието на широкиот опсег на беспилотни летала што можат и се користат за воени цели.
Покрај традиционалните нападни беспилотни летала, двете страни нашироко користат и комерцијални беспилотни летала за воени акции, во кои голем придонес даваат цивилите – хобисти, кои користат мали квадрокоптери, како што се „ДЈИ мавик“, наменети првенствено за воздушно фотографирање пејзажи, за извидување, навигираат артилериски напади или дури и самите одат во напаѓачки мисии.
Оние што знаат се свесни дека, на пример, припадниците на Исламската држава Ирак и Левант (ИСИЛ) ги модифицираа комерцијалните дронови со квадкоптер „ДЈИ фантом“ за да фрлаат гранати врз непријателските позиции пред седум или осум години. Слични тактики се користат и денес во Украина, но и на голем број помали и поголеми боишта низ светот.
За оние со подлабок џеб, но што не се на списокот на блиски сојузници на САД, следен чекор обично е турскиот борбен дрон „бајрактар TБ2“, кој својата репутација ја стекна, пред сè, во конфликтот за Нагорно Карабах, а потоа стана „ѕвезда“ во првите денови од руската инвазија во Украина. Речиси секој ден се објавуваше дека со помош на оваа технологија е уништена вредна воена опрема или цела единица на руските сили.
Доволно е да се погледне изјавата на Пол Шар, директор на студии во Центарот за нова американска безбедност, кој рече дека технологијата за комерцијални беспилотни летала е толку широко достапна што денес речиси секој може да изведе „попримитивен“ напад со беспилотно летало за неколку стотина долари, што некои вооружени групи одамна го прават.
Ирански камикаѕи беспилотни летала „шахед-136“
Според тоа, влијанието на понапредните беспилотни летала за напад не е изненадување, додаде тој, бидејќи тие им даваат можност на земјите да имаат воздушни сили за многу пониска цена.
– Државите и групите што не се поврзани со некои држави, кои не можат да си дозволат да купат борбени авиони, можат да купат беспилотни летала – рече Шар, нагласувајќи дека иако овие беспилотни летала не се способни како борбените авиони, тие обезбедуваат пристап до одреден тип сила од воздух.
– Во комбинација со дигитални технологии, кои овозможуваат надзор со висока резолуција и прецизен удар, беспилотните летала можат да бидат доста смртоносни за копнените сили – рече Шар.
Според некои извештаи, етиопските сили соочени со напредувањето на бунтовниците од регионот Тигра ја свртеле ситуацијата користејќи турски и ирански борбени беспилотни летала.
Русија во голема мера ги користеше иранските камикаѕи беспилотни летала „шахед-136“ за напади врз цивилни цели и инфраструктура во Киев и остатокот од Украина. Проблемот со ваквите беспилотни летала е што покрај големата штета што можат да ја предизвикаат, поради цената од 20.000 долари, често се поевтини од противвоздушните ракети што ги користи одбраната, а тоа создава голем трошок кај спротивната страна. Поради оваа причина, често се поставува прашањето дали употребата на беспилотни летала ќе го промени начинот на водење на војната и дали ќе ги „истурка“ од употреба класичната авијација, копнените сили, морнарицата…
Војната сè уште е грда, не е видеоигра
Денис Авдагиќ, безбедносен аналитичар во ИНМС, консултантска компанија од Загреб, забележува дека дроновите, беспилотните летала и тие беспилотни морски и копнени беспилотни возила се исто толку важни денес колку што биле воздушните сили, тенковите и подморниците воопшто за време на Првата светска војна. Тој посочува дека тие се револуционерна алатка, воена предност и многу непријатна закана, која се користи за напредно извидување, напади, деминирање…
Сепак, со сите нивни можности, доволно е да се погледне војната во Украина, каде што и покрај присуството на напредна технологија, сепак гледаме рововска војна, што јасно укажува дека употребата на беспилотни летала не значи дека нема жртви.
– Војната остана онаа „грда војна“ во која умираат луѓе, во која цивилите ги губат животите. Сметам дека силно треба да се нагласи тоа, подвлекувајќи дека војната не е видеоигра, без разлика колку некој денес управува со возило, авион или пловило на безбедно растојание без закана за сопствената безбедност – посочува Авдагиќ.
– Ние не гледаме во полигон каде што се борат машините далеку од луѓето и тоа не е спорт, туку најгрдото нешто што човештвото си го прави себеси. Впрочем, овие беспилотни летала, сета оваа беспилотна технологија, не се планирани за нечовечки закани, туку токму за да дејствуваат врз луѓето. Мора да се признае, тоа сè уште е технологија контролирана од луѓе, дизајнирана да ја намали човечката жртва, но на оној што ја контролира, а не на оној што е нејзина цел – истакнува Авдагиќ.
Армијата одамна ја планира вредноста на луѓето
Како што вели тој, беспилотните летала, без луѓе на земја, всушност се корисни само како технологија за нанесување штета на непријателот или собирање информации. Ако се тргне да се ослободува или да се напаѓа одредена област, сето тоа се сведува на луѓе што ќе го забодат знамето некаде или ќе стават чизма на теренот.
Нивната клучна предност е што можат да го намалат бројот на жртвите, особено од одредена страна, бидејќи овозможуваат, на пример, воздушно извидување без страв од губење пилоти и соборени авиони. Или, пак, даваат можност за напад по море, без сопствени жртви, се испраќа возило пред војниците или возило за деминирање, кое се контролира од далечина.
– Денес, кога голем дел од светот конечно ја сфаќа вредноста на човечкиот живот, можеме да кажеме дека војските беа пред него. Тие со векови се технолошки лидери на општеството, но и стратегиски планери, тоа е суштината на воените организации, бидејќи тие се така структурирани. Дисциплина, планирање… Сите ги гледаме последиците од недостигот, особено на квалификувана работна сила. Војската одамна ја планира вредноста на луѓето, дроновите и сличната технологија доаѓаат на тој начин. Бидејќи, ако човечкиот живот е само топовско месо, тогаш беспилотните летала се само цел – констатира Авдагиќ.
Дроновите обично се поврзуваат со беспилотни летала, но нападите на мостот на Крим го привлекоа вниманието на фактот дека морнарицата користи и своја верзија на беспилотни летала, па на пошироката јавност ѝ стана јасно дека постојат и други видови беспилотни оружја.
Во „играта“ се и беспилотни возила и пловни објекти
Авдагиќ наведува дека сите технолошки варијанти на беспилотни летала, без разлика дали функционираат на копно, на море или во воздух, постојат денес. Според него, најдалеку отишле воздушните, што е најразбирливо. Борбените авиони и другите авиони се најскапиот дел од воената технологија, а пилотите се најдолго обучувани и најкомплексно избирани, што укажува на потребата од нивна заштита.
Постојат и беспилотни возила и пловни објекти, но најголемата закана во секој поглед се релативно евтините камикаѕи пловни објекти и летала, а има и возила. Станува збор за поевтини варијанти на далечински управувани експлозивни направи.
Тие со причина се нарекуваат камикаѕи или бомбаши самоубијци, иако не нанесуваат никаква човечка штета на напаѓачката страна – заклучува Авдагиќ. Р.Н.М.
