Автор: Прим. д-р Генцијана Стевчевска, пулмоалерголог на Универзитетска клиника за пулмологија и алергологија
Регулирањето на водородните јони [H+] е од суштинско значење за одржување на нормалните клеточни функции. Нормалната концентрација на [H+] се одржува на околу 40 nEq/L. Концентрацијата на водородни јони во телесните течности е главно регулирана од соодносот меѓу концентрацијата на јаглероден диоксид и бикарбонати,кој е прикажан во равенката на Henderson-Hasselbalch:
Белите дробови се одговорни за модулација на артерискиот парцијален притисок на јаглероден диоксид (PCO2), а бубрезите се одговорни за модулација на концентрацијата на бикарбонати во плазмата. Заедно одржуваат стабилна екстраклеточна ацидо-базна средина.
Нормалната интерна средина се одржува во тесни граници: pH на артериската крв се одржува блиску до 7,40, концентрацијата на бикарбонати се одржува околу 24,5 mEq/L,а PCO2 се одржува околу 40 mm Hg. Отстапувањата од вредноста на pH со придружни промени на PCO2 и бикарбонати [HCO3–] резултираат со четири категории наведени во Табела 17-1. Метаболна ацидоза се карактеризира со ацидемија (pH < 7,35),што се должи на намалена концентрација во плазма на [HCO3–]. Метаболна алкалоза се карактеризира со алкалемија (pH > 7,45)и се должи на покачување во плазмата на [HCO3–]. Респираторна ацидоза се должи на хиповентилација,заради која следи зголемување на PCO2(хиперкапнија) и пад на pH. Респираторна алкалоза се должи на примарна хипервентилација,која води до пад на P CO2(хипокапнија) и пораст на pH.
ТАБЕЛА 17-1 Модели на промени во P CO2 и [HCO3–] кај ацидо-базни нарушувања
| Примарно | Почетна | Компензаторен | Очекувана |
| нарушување | неправилност | одговор | Компензација |
| Метаболна ацидоза | Намалени | Намален Pco2 | Pco2=1,5 x |
| pH и | [HCO3–] + 8 ± 2 | ||
| [HCO3–] | (формула на Винтер) | ||
| Метаболна | Зголемени | Зголемен PCO2 | PCO2 се зголемува за |
| алкалоза
|
pH и [HCO3–]
[HCO3–] |
0,6 mm Hg на | |
| mЕq/L пораст во [HCO3–] | |||
| Респираторна | Намален | Зголемени | Акутна: [HCO3–] |
| ацидоза | pH, зголемен
Pco2 |
[HCO3–] | се зголемуваат за 1 mEq/L на 10 mm Hg пораст на Pco2 |
| Хронична:[HCO3–]се зголемуваат за 3,5 mEq/L на 10 mm Hg пораст на Pco2 | |||
| Респираторна | Зголемен | Намалени | Акутна: [HCO3–] се намалуваат за |
| алкалоза | pH, намален Pco2 | [HCO3–] | за 2 mEq/L на 10 mm |
| Hg пад на Pco2 | |||
| Хронична:[HCO3–]се намалуваат за 5 mEq/L на 10 mmHg пад на Pco2 |
Употреба на номограми
Пуферите и бубрезите одговараат предвидливо на промена на PCO2,а исто и вентилаторниот одговор на промена на [HCO3–]е предвидлив.Промените на бикарбонати и pH зависат од времето,па поголема промена се јавува за неколку дена. Појасите на доверба за промени на PCO2 или HCO3– како одговор на примарни нарушувања се прикажани на Слика 17-4.7 Секое отстапување не може да се толкува како рефлексија на процесот различен од компензациски одговор.Така кај пациент со хронична опструктивна белодробна болест други фактори,кои влијаат врз ацидо-базниот статус се концентрација на калиум во плазма, големина на ECF волумен,исцрпување на хлорид,диуретици,ренална хипоперфузија и коегсзистирачко ренално заболување.
Слика 17-4 Ацидо-базна карта на која е прикажан нормален распон (N) и појаси на доверба за акутни или хронични респираторни и метаболни ацидо-базни нарушувања.Ординатите се парцијален притисок на CO2 и активност на водородни јони дадени во nmol/L и pH единици.Изоплети за концентрација на бикарбонат во mEq/L се исто така прикажани.
При процена на ацидо-базно нарушување, анамнезата и физикалниот преглед се непроценливи во фокусирање на потенцијални патолошки процеси. Сепак, при користење на ацидо-базна карта, имајте предвид дека таа се базира на податоци од поединци,кои имале едно нарушување и не ја зема во предвид можноста за повеќе нарушувања. Така кај пациент со ХОББ, чиј спутум станал пурулентен и имал гадење и повраќање има можност за истовремена метаболна алкалоза и акутна респираторна ацидоза. Па според вредностите на гасовите во артериската крв од пациентот (пр., pH = 7,25 и PCО2 = 75 mm Hg) на ацидо-базната карта би добиле погрешен заклучок дека е присутна хронична респираторна ацидоза компензирана со метаболна алкалоза. Неопходно е да се интегрираат лабораториските податоци со клиничките за правилна анализа на ацидо-базниот статус.
Референци :
Fishmans Pulmonary Diseases and Disorders,fifth edition,section21,M.Wemple,J.Benditt,
Bruno CM, Valenti M. Acid-base disorders in patients with chronic obstructive pulmonary disease: a pathophysiological review. J Biomed Biotechnol. 2012;2012:915150
Moe OW, Rector FC, Alpern RJ. Renal regulation of acid-base metabolism. In: Narins RG, ed. Maxwell & Kleeman’s Clinical Disorders of Fluid and Electrolyte Metabolism, 5th ed. New York, NY: McGraw-Hill; 1994:203–242.
