Антиупатства за лична употреба
Ќелешот, пак, пред да се соочи со морето, за него можеби слушал приказни слични на онаа во која тој е јунакот. Во тие приказни со волшебен „шмек“, морето е претставено доста тајновито и непредвидливо. Поради тоа, а и поради својата нагласена практичност, ќелешот често го прелетува морето на моќниот грб на верниот орел или на некое мало, но вредно пиле. Иако навидум потсетува на претходник на модерниот глобтротер, кој во метална птица ги прелетува најдлабоките океани, користењето на птицата-помошник да се избегне допирот со големите води осетно ја намалува нашата симпатетичка идентификација (да го употребам добро одбраниот термин на Ханс Роберт Јаус) спрема ќелешот. Зад наивното простодушно лице откриваме силна нота на пресметливост и тезата за бајковитиот трагач по deep blue одеднаш добива прагматична, печалбарска варијанта. Морето е само простор што мора да се помине.
Со колку е можно помалку мака („без отпор“, според Лихачов). Вистинската цел е зад морето, каде што чекаат богатството и богатата убавица – „бинго!“ за момчето без скршена паричка. И за жал, ете ја, во случајот со момчето од македонската сказна, суштинската разлика меѓу ќелешот и морепловецот. Човекот и Елементот не се во склад. Ќелешот и the deep blue и по средбата си остануваат туѓи еден на друг.
Дури и кај правнуците на тој ќелеш, кој „патувал“ преку океанот и оттаму, по триесет години, се вратил остарен и збогатен за да изгради најголема куќа во селото, печалбарскиот копнеж го надвладува номадскиот. Нивното познавање на географската распределба на копното и водата е сигурно подетално и поточно од она на упорниот предок. Но економското и социјалното незадоволство е слично: излезот од бесперспективноста е Нов Зеланд, земја „преку девет мориња“ и страшно богата.
Денешниот ќелеш, технолошки многу пообразован од својот прадедо, е свесен дека „таму“, многу повеќе од „тука“, владеат утврдени шеми на однесување и дека е опасно да се отстапи од нормираната пристојност на работлив дојденец. Далечната островска земја на југозападот од Тихи Океан не е царство на бесконечни можности; верувам дека и таму важи дилемата на сликарот Титорели за ослободувањето: вистинско, привидно или што е речиси извесно во случајот со ќелешот – одолжено. Постепено збогатувајќи се, тие, ќелешите со дипломи, ќе навраќаат понекогаш, сѐ поретко и поретко, во својата land-locked country. Посуптилните, додека со видеокамерите го овековечуваат просторот на своето „варварско“ детство за своите „цивилизирани“ деца, можеби ќе забележат, како и патописецот Предраг Матвеевиќ, дека „во црквата „Света Софија“, во стариот Охрид, на фреските е насликана необично сина боја.
Пелагонија, кога ќе се разбранува, личи на морска шир и името го добила по неа. Во самрак е модрикава (такви се и уште некои македонски рамници и ’ртови), потоа станува темна, како Хомеровото ноќно море. многу места во внатрешноста биле гумна од скаменета сол, наречени „солоѓи“ или „солочници“, и тука некогаш имало море, некаде истечено, уште одамна, засекогаш…“.
– Daddy look! What a tiny, small bird – сепнат од пробивниот глас на својот потомок, таткото, некогашниот ќелеш, ја свртува камерата кон врапчето, но залудно: празната гранка сѐ уште благо трепери, а врапчето е веќе којзнае каде, којзнае колку далеку…
