Влијанието на „Сансет булевар“ врз кинематографијата е огромно, а еден од режисерите што го носат неговиот дух во рамките на современото кино е Дејвид Линч. „Мулхоланд драјв“ во суштина е модернистички одраз на „Сансет булевар“ – приказна за Холивуд како место на соништа и кошмари, каде што границите меѓу реалноста и илузијата се бришат
Оваа година се навршуваат 75 години од премиерата на филмот „Сансет булевар“ (1950), едно од најголемите ремек-дела на класичниот Холивуд. Филмот на Били Вајлдер останува безвременска критика на индустријата што создава ѕвезди, но и сурово ги заборава. Со својата мрачна ноар-естетика, извонредна актерска игра и длабока психолошка комплексност, „Сансет булевар“ и денес ја зачувува својата моќ, инспирирајќи генерации филмски автори. По 75 години, оваа приказна за паднатата ѕвезда Норма Дезмонд и нејзиниот последен „крупен кадар“ е еднакво вознемирувачка, трогателна и релевантна.
Ноар-атмосфера и цинична визија
Од првата сцена, во која телото на сценаристот Џо Гилис (Вилијам Холден) лебди во базенот на величествената, но запуштена вила, „Сансет булевар“ нè вовлекува во својот опресивен безизлезен свет. Овој филм го носи жанровскиот печат на класичниот ноар: темни сенки, експресионистичко осветлување, долги контрасти на светлина и мрак, цинична нарација и фаталистички поглед на судбината. Камерата на Џон Ф. Сајц, со неговото маестрално користење на светлината и сенките, создава атмосфера на неизбежен пад и психолошка клаустрофобија. Вилата на Норма Дезмонд (Глорија Свенсон) не е само нејзин дом – таа е гробница на една изгубена слава, затвор во кој минатото е единствената реалност.
Генијалноста на сценариото – истовремено трагично и сатирично
Сценариото на Били Вајлдер, Чарлс Бракет и на Д.М. Маршман Џуниор претставува бескомпромисен коментар за Холивуд, индустријата што создава ѕвезди, но еднакво брзо ги заборава и ги отфрла. Вајлдер бил инспириран од вистинските судбини на некогашните ѕвезди на немиот филм, кои по доаѓањето на звучниот филм биле турнати во сенка. Името на булеварот „Сансет“ во насловот носи двојна симболика – како центар на филмската индустрија, но и како место каде што соништата избледуваат.
Интересно е што сценариото се води од перспектива на мртов лик, што во 1950 година бил шокантно нов пристап. Вајлдер првично сакал почетната сцена да се одигрува во мртовечница, каде што мртвите дискутираат за нивните судбини, но по тест-проекциите, ја заменил со иконската сцена во базенот.
Глорија Свенсон – помеѓу реалноста и фикцијата
Во сржта на „Сансет булевар“ е блескавата, трагична и застрашувачка изведба на Глорија Свенсон. Нејзината Норма Дезмонд не е обична трагична хероина – таа е олицетворение на самата илузија што ја создава Холивуд. Нејзиниот лик балансира помеѓу патетична ранливост и страшна надменост. Очите ѝ горат со лудило, но и со неподготвеност да се соочи со реалноста. Култната реплика: „Во ред, господине Демил, подготвен сум за мојот крупен кадар“ останува еден од најмоќните филмски моменти – сцена на длабока самоизмама, но и гордо отфрлање на постојната реалност.
Вилијам Холден како Џо Гилис е совршен контрапункт – млад, циничен, но слаб пред гламурозната замка на Норма. Неговата судбина е неизбежна, бидејќи Холивуд ги користи луѓето како што таа го користи него. Ерик фон Штрохајм, легендарниот филмаџија во улогата на Макс, поранешен режисер и сегашен слуга на Норма, додава метакоментар на реалноста: автор што некогаш бил величина, сега е сведок на падот на својата муза.
Појавување на вистински холивудски легенди
Филмот директно ја меша реалноста со фикцијата. Покрај Фон Штрохајм, во филмот се појавуваат и други вистински холивудски икони. Сесил Б. Демил, еден од најпознатите режисери на немиот филм, се глуми себеси, одбивајќи ја Норма со доза сожалување. Бастер Китон, легендата на немиот филм, се појавува во кратка, но значајна улога како еден од старите пријатели на Норма, симболизирајќи ја генерацијата што Холивуд ја заборавил.
Влијанието на „Сансет булевар“ врз кинематографијата е огромно, а еден од режисерите што го носат неговиот дух во рамките на современото кино е Дејвид Линч. „Мулхоланд драјв“ во суштина е модернистички одраз на „Сансет булевар“ – приказна за Холивуд како место на соништа и кошмари, каде што границите меѓу реалноста и илузијата се бришат. Ликовите на Норма Дезмонд и Дајан Селвин (Наоми Вотс) во „Мулхоланд драјв“ имаат многу паралели – и двете се актерки заглавени во заборавот, неспособни да се соочат со непријатната вистина. Естетски и тематски, Линч го презема ноар-стилот на Вајлдер и го трансформира во нешто уште понадреално, сонливо и вознемирувачко.
„Сансет булевар“ е есенцијален коментар за светот на киното и славата. Неговата критика за индустријата, психолошката длабочина и бескомпромисниот пристап кон раскажувањето го прават едно од најголемите остварувања во историјата на филмот.
Гледајќи го денес, 75 години по неговото создавање, „Сансет булевар“ останува неверојатно моќен, бидејќи темите што ги обработува – илузијата за вечна слава, безмилосноста на индустријата и трагедијата на заборавот – се едноставно безвременски.
Јане Алтипармаков
