Според досегашното искуство, се испоставува дека не може секој да влезе во чевлите на актуелниот генерален секретар на Северноатлантската алијанса
По една деценија на чело на НАТО
На лидерскиот самит на НАТО во Вилнус една работа беше изоставена од дневниот ред, а тоа беше назначувањето нов шеф што ќе го наследи генералниот секретар Јенс Столтенберг на крајот на годината. Тоа е затоа што мандатот на Норвежанецот беше продолжен за уште една година по вторпат, и покрај тоа што тој претходно ја објави својата намера да се повлече, со што се нагласува колку е тешко да се назначи нов генерален секретар.
Следниот шеф на НАТО најверојатно ќе биде назначен во 2024 година, кога европските избори ќе предизвикаат повторно менување на главните работни места во Европската Унија (ЕУ). Тоа може дополнително да го усложни политичкиот чин на назначувањето наследник. Се шпекулира дека многу европски лидери се во игра за оваа улога, вклучувајќи ја и претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лејен. Но, конфликтните политички интереси и личните преференции значат дека изборот на следниот шеф на НАТО ќе ја тестира способноста на Алијансата за компромис.
Политички одлука
Улогата на шефот на НАТО се назначува преку неформални дипломатски дискусии меѓу земјите-членки и историски ја има Европеец. Воениот началник, врховниот командант на сојузниците во Европа, отсекогаш бил Американец. Како што продолжува војната на европско тло, улогата носи значителна одговорност и политичка тежина. Бруно Лете, виш соработник во германскиот Маршалов фонд, вели дека мора да се земе предвид цела низа на интереси од земјите-членки, бидејќи тие се борат меѓу себе во дипломатските коридори за нивниот посакуван кандидат да ја добие позицијата. Тој додава дека продолжениот мандат на Столтенберг веројатно покажува дека во НАТО не постои единство за тоа кој би можел да стане следниот генерален секретар, а тоа треба да биде причина за загриженост.
Францускиот претседател Емануел Макрон, наводно, не сака да прифати кандидат што не е член на ЕУ. Тој ќе се потпре на новиот шеф на НАТО за да ја исполни својата визија за „стратегиска автономија на ЕУ“ што ќе биде помалку зависна од САД за нејзината воена безбедност.
Зелено светло од Вашингтон
Додека улогата се одлучува со консензус, одобрувањето на Вашингтон е клучно. Секој кандидат мора да биде поддржан од американскиот претседател. Изнесена од британскиот премиер Риши Сунак, кандидатурата на британскиот секретар за одбрана Бен Валас, наводно, била блокирана од американскиот претседател Џо Бајден, откако Велика Британија ги објави плановите за обука на украински пилоти на авиони „ф-16“ од американско производство без консултација со САД. Валас исто така претходно беше војник во Северна Ирска за време на конфликтот, прашање што е блиско до срцето на Бајден со оглед на неговото ирско потекло.
Неодамнешните извештаи сугерираат дека Бајден ја фаворизира претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лејен. Како поранешна германска министерка за одбрана, таа ќе донесе релевантно искуство и искуство за обезбедување едногласна поддршка за Украина. Европските избори во 2024 година ќе се одржат неколку месеци пред истекот на мандатот на Столтенберг. Доколку Фон дер Лејен одлучи да не се кандидира за главната функција во Комисијата или не успее да обезбеди мнозинска поддршка во Европскиот парламент, таа може да се појави како природна замена. Но, според Лете, некои земји-членки на НАТО изразија силно противење на Фон дер Лејен поради нејзината претходна функција како германска министерка за одбрана.
Дали може жена да застане на чело на НАТО?
Фон дер Лејен исто така ќе исполни уште еден критериум за земјите-членки што сакаат жена на чело на НАТО. Други лидерки што беа кандидатки за замена на Столтенберг не се покажаа како доволно убедливи пред другите челници. Во јуни, за време на престојот во Вашингтон, данската премиерка Мете Фредериксен оствари средба со Бајден и шефот на ЦИА, која повеќе личеше на интервју за работа. Данска се смета за силен поборник во НАТО за поддршка на Украина и го нема политичкиот багаж на државите од источното крило на Алијансата. Но, воениот буџет на државата изнесува 1,38 отсто од БДП и е под минималната граница на НАТО од два отсто.
Литванската премиерка Ингрида Шимоните и нејзината естонска колешка Каја Калас исто така се спомнуваат како можни кандидати за шефовската позиција во НАТО. Но, ако се избере лидер од овие земји од источното крило, би се ризикувало да се подгреат тензиите со Русија. Калас е отворена критичарка на Кремљ и постојано го притиска Брисел да воведе построги санкции врз Москва. Од друга страна, доколку НАТО добие литвански лидер, тоа уште повеќе ќе ги отежне односите меѓу Кина и НАТО, со оглед на поагресивниот пристап на Шимоните кон Пекинг.
Смиреност, сосредоточеност, ладнокрвност
Столтенберг постави високи критериуми кога станува збор за ладнокрвно лидерство за време на криза. Поранешниот претставник на ООН за климатски прашања и премиер на Норвешка е искусен дипломат и посредник. Тој исто така бил антивоен активист во својата младост и признал дека фрлал со камења врз американската амбасада во знак на протест против војната во Виетнам во 1970-тите. Столтенберг успешно ја одржуваше Алијансата обединета за време на една од најголемите безбедносни закани во нејзината историја, и покрај различните ставови за степенот на поддршката во воениот сојуз за Украина. Пред инвазијата на Украина, тој успешно се справи и со бунтот во неговиот сојуз – од заканите на Доналд Трамп за повлекување до Макрон, кој го обвини сојузот дека е „клинички мртов“.
Иако немаше дискусии за можен наследник на самитот во Вилнус, лидерите несомнено се во потрага по кандидат што може да го поддржи единството на Алијансата за време на војна. Запрашан во февруари каков совет ќе му даде на својот наследник, Столтенберг одговори дека „треба да се задржи единството меѓу Европа и Северна Америка“.
