- Зошто се случува ова „враќање“? Првенствено заради енергетската безбедност. По избувнувањето на војната во Украина, Европа сфати колку е ранлива поради нејзината зависност од увоз на фосилни горива. Нуклеарната енергија е стабилен извор што може да ги замени гасот и јагленот, а ураниумот за нејзино производство е достапен од неколку извори, меѓу кои предничат Канада и Казахстан
Фразата „враќањето на Европа на нуклеарната енергија“ сè повеќе го опишува моменталниот пресврт во енергетската политика на Европската Унија, каде што нуклеарната енергија се смета за клучна алатка за постигнување енергетска независност, намалување на емисиите на јаглерод диоксид и за стабилизирање на мрежата, во ера на растечка побарувачка на енергија поради центрите за вештачка интелигенција и електричните возила.
Овој тренд беше забрзан од енергетската криза предизвикана од војната во Украина и повлекувањето на рускиот гас и нафта. Иако некои земји како Германија и Австрија сè уште се скептични, повеќето членки на ЕУ сега ја поддржуваат нуклеарната енергија како дел од зелената транзиција.
Причини за „нуклеарното оживување“
Зошто се случува ова „враќање“? Првенствено заради енергетската безбедност. По избувнувањето на војната во Украина, Европа сфати колку е ранлива поради нејзината зависност од увоз на фосилни горива. Нуклеарната енергија е стабилен извор што може да ги замени гасот и јагленот, а ураниумот е достапен од неколку извори, меѓу кои предничат Канада и Казахстан.
Европскиот зелен договор има за цел климатска неутралност до 2050 година, со намалување на емисиите на стакленички гасови од 55 отсто до 2030 година.
Нуклеарната енергија не произведува јаглерод диоксид за време на работењето, а Европската Унија во 2022 година ја вклучи во „зелената таксономија“ – класификација на одржливи инвестиции што им отвора пристап на фондовите.
Идни потреби за енергија
Се очекува побарувачката за електрична енергија во Европа да се зголеми од 50 до 80 отсто, според процените. Обновливите извори како што се ветерот и сончевата енергија сè уште не се во можност да произведат толку големо количество енергија, па затоа нуклеарната енергија треба да служи како „батерија“ за стабилност на мрежата.
Европскиот комесар за меѓународна соработка и развој Јозеф Сикела, поранешен чешки министер за индустрија, вели дека е јасно оти Европа не може да живее во идеализиран вредносен меур.
– Нуклеарната енергија заедно со обновливите извори на енергија може да игра клучна улога во решавањето на предизвиците со кои се соочуваме, од стабилноста на мрежата до декарбонизацијата и безбедноста на снабдувањето – вели Сикела.
Четвртина од енергијата на Европа доаѓа од нуклеарни извори
Службениците на ЕУ велат дека е можно да се усогласат и заштитата на климата и нуклеарниот развој. Решението се мали модуларни реактори (СМР) – помали, поевтини и побезбедни од традиционалните големи нуклеарни централи.
Во 2024 година ЕУ ја започна Европската индустриска алијанса за СМР за да го забрза нивното воведување. Оваа иницијатива ги здружува индустриските, истражувачките и политичките актери со цел да се забрзаат развојот, демонстрацијата и распоредувањето мали модуларни нуклеарни реактори во Европа до почетокот на 2030-тите.
Иницијативата е дел од Европскиот зелен договор, со повеќе од 350 члена, вклучувајќи големи компании, истражувачки организации, стартапи, финансиски институции, локални власти и невладини организации. Досега е усвоен петгодишен план за развој, а одобрени се пилот-проекти во Чешка, Полска и Франција. Нуклеарната енергија минатата година сочинуваше 24 отсто од вкупното производство на електрична енергија во ЕУ.
Во јуни годинава Европската комисија го објави својот осми извештај за нуклеарните програми, кој покажува дека нуклеарната енергија ќе бара значителни инвестиции, приближно 241 милијарда евра до 2050 година. Од ова, 205 милијарди евра би биле инвестирани во нови нуклеарни централи, а 36 милијарди евра би биле наменети за продолжување на животниот век на постојните реактори. Сите овие планови вклучуваат и јавни и приватни пари.
Овој извештај јасно истакнува дека сите извори на нискојаглеродна енергија (не само обновливи извори) се потребни за ЕУ да ги исполни своите климатски и енергетски цели. Се предвидува дека инсталираниот нуклеарен капацитет на ниво на ЕУ ќе се зголеми од 98 гигавати во 2025 година на околу 109 гигавати до 2050 година.
Нова енергетска реалност
Политичките промени во дел од земјите на ЕУ се исто така клучни, со слична порака дека реалноста мора да се прифати. Белгија го укина законот за постепено укинување на нуклеарните реактори, отворајќи ја можноста за изградба на нови.
– Знаеме дека тоа е извор на енергија со ниска емисија на јаглерод, што значи дека можеме да ги исполниме климатските цели на Европа, но тоа е исто така и изобилен извор на енергија – рече белгискиот министер за енергетика Матие Бихе.
Со новата влада, Германија го омекна својот традиционален антинуклеарен став и сега ја гледа нуклеарната енергија „на ниво на обновливи извори“ во законодавството на ЕУ. Данска размислува за укинување на четириесетгодишната забрана за нуклеарна енергија, со посебен фокус на модуларната технологија. Италија донесе закон со кој се подготвува враќање на нуклеарната енергија и планирани се напредни модуларни реактори. Владата на премиерката Џорџа Мелони ја одреди 2030 година како година за враќање на нуклеарната енергија.
Полска, која е зависна од јаглен, создаде нуклеарна програма, а првата нуклеарна централа треба да почне со работа во 2033 година. И во Шпанија владата е под притисок да се откаже од планираното затворање на нуклеарните централи, особено по големото затемнување минатата пролет.
Европската алијанса за енергетски истражувања вели дека е важно да се започне со проширување на капацитетот на постојните нуклеарни централи каде што тоа е можно, но исто така да се продолжи со големи инвестиции во искористување на потенцијалот на сонцето, ветерот и реките.
Нуклеарната енергија и обновливата енергија не се контрадикторни стратегии; тие може да одат рака под рака. Со надеж дека во блиска иднина можат да се реализираат електроцентрали со фузија што би биле речиси целосно „зелени“, не би произведувале долгорочен отпад и не би можеле да предизвикаат нуклеарна катастрофа како Чернобил. Се верува дека првата таква електроцентрала ќе почне да работи за околу триесет години.
