Честото користење паметен телефон, таблет или компјутер ја зголемува социјалната изолација, одзема време за социјални активности и игра, а со тоа го попречува социјалниот развој. Биолошките процеси на учење се нарушени, а когнитивниот и социјалниот развој се ограничени, смета м-р Адмир Косоврасти, специјалист по медицинска психологија
ВЛИЈАНИЕТО НА ТЕЛЕВИЗИЈАТА, ТЕЛЕФОНИТЕ И НА КОМПЈУТЕРИТЕ ВО РАЗВОЈОТ НА ДЕЦАТА ОД ПРЕДУЧИЛИШНА ВОЗРАСТ
Телевизијата сѐ повеќе доминира во животот на децата и во урбаните и во руралните средини, па затоа не е чудно што стана еден од најмоќните „фактори за социјализација“. Денес децата поминуваат повеќе од четири часа дневно пред екранот. Во предучилишна возраст, кога развојот на мозокот на децата е во полн ек, тие гледаат со часови во екран. И додека го прават тоа децата не зборуваат, молчат, мозокот воопшто не е вклучен во активноста на производство на говор. Затоа, не е чудно што сè поголем број деца имаат бавен развој на говорот и проблеми со изговорот на звуците.
– За разлика од минатото, денес децата растат со интернет и медиуми, кои често не се контролирани од родителите. Така може да создаде сериозен проблем поврзан со здравјето на детето и од психички и од физички аспект. За да можат децата да воспостават сигурна врска со нивниот примарен старател во првите две години, потребни им се непречено внимание, чувствителна интеракција и широко присуство. Ако вниманието на негувателот е непостојано поради зголемена концентрација на дигиталниот медиум, повеќето деца ќе реагираат вознемирено – смета м-р Адмир Косоврасти, специјалист по медицинска психологија.
Не знаат ни да паѓаат
Природно е детето да се развива преку движење, истражување и чувство. Додека гледа во екранот тоа не се движи, туку седи, притиска копчиња на мобилниот телефон, компјутерот, но не скока, не трча или не се качува… Затоа, не е чудно што децата не знаат како да ги испружат рацете кога ќе паднат за да ги ублажат последиците од падот и да ја заштитат главата од повреди. Понатаму, кога гледаат во екранот не се дружат, не воспоставуваат контакт со други деца или возрасни, не развиваат социјални вештини, не учат да се залагаат за себе. Кога гледа во екранот, детето со часови гледа во дводимензионална слика, што резултира со бавен развој на длабинскиот вид.
– Децата што ги имаат овие искуства многу често од самиот почеток, во одреден момент повеќе не реагираат и им се намалува напорот за поврзување, а се намалува и нивната волја за игра; затоа што не може да се појави чувство на сигурност што е потребно за играње. Ако тоа се случува често и долго, развојот на детето ќе биде ослабен на неколку начини. Биолошките процеси на учење се нарушени, а когнитивниот и социјалниот развој се ограничени. Покрај тоа, постои ризик од развој на зависно однесување. Кај малите деца учењето започнува исклучиво со движење и сетилна перцепција. Затоа, првите две години се нарекуваат и сензомоторна фаза – вели психологот.
Проблеми со концентрацијата и со размислувањето
Тој додава дека кога гледа во екранот, на детето не му е здодевно, но здодевноста е здрава и неопходна. Зошто? Затоа што го принудува развојот на имагинацијата, иницијативата и акцијата. Кога детето гледа видеа на социјалните мрежи не само што го насочува вниманието туку неговото внимание го контролира екранот, често со брзи и неприродни промени на сликите.
– Милијарди мозочни клетки и одделни области во мозокот постепено се поврзуваат за да може да се размислува кон крајот на втората година од животот. Пред тоа, размислувањето и дејствувањето се исти. Значи, ако детето фасцинирано од играчка повеќе не чувствува желба за движење, биолошки закотвените движења на истражување, жед за знаење, имитација, игра и креативниот ум не се користат или не се доволни. Преминот од глума во размислување не може да се развива непречено, а има и доцнење во развојот. Покрај нарушувањата во когнитивниот развој и потенцијалот за зависност, раната и честа употреба на слики од дигитални медиуми интерферира во областа на социјалниот развој и самоконтролата, предизвикува слаб фокус и ментална мрзливост. Во реални ситуации, детето го очекува истото ниво и тип стимулација што ја добива преку паметен телефон (што не е возможно), па затоа детето има проблем да го задржи фокусот и многу брзо му здосадува. Ова особено станува видливо кога ќе тргне на училиште – додава Косоврасти.
Тој додава дека проблемите со задржување на вниманието, учењето, стекнувањето почетно читање и пишување може делумно да се припишат на недоволната интеракција на детето со неговата природна физичка и социјална средина. Честото користење паметен телефон, таблет или компјутер ја зголемува социјалната изолација, одзема време за социјални активности и игра, а со тоа го попречува социјалниот развој. Исто така, не е ретка појава употребата на паметни телефони да предизвикува осаменост и депресија кај децата.
Реагираат онака како што ги поттикнуваме
Според истражувањата во предучилишниот период, по принципот на имитација и идентификација, децата реагираат на начинот на кој се поттикнуваат. Благодарение на медиумите, насилството често се претставува како ефикасен и единствен прифатлив начин за решавање на проблемите, особено во цртаните филмови. „Добрите“ и „лошите“ херои користат насилство. „Добрите херои“ се наградени за нивното насилство, додека „лошите“ херои честопати одговараат за нивното насилство. Ваквата содржина може да предизвика страв, агресија и пасивност кај децата, и интелектуално и физички, психолошки и социјално.
Секое гледање телевизија и користење интернет не е лошо.
– Сигурно сте заклучиле дека интернетот е чисто зло и дека на децата треба целосно да им се одземе пристапот до интернет, но реалноста е поинаква. Децата се развиваат и децата што се раѓаат денес во светот на современите технологии не се како децата родени пред 20 години, тие едноставно се навикнати на екранот од раѓање. Денес имаме случаи на деца што не знаат да читаат и да пишуваат, но со помош на слики можат да го најдат видеото што сакаат да го гледаат на Јутјуб, што претставува еволуцијата на денешните деца – констатира Косоврасти.
Совети за родителите
Тој даде низа совети за родителите:
– Известете ги вашите деца дека сте заинтересирани за нивните онлајн активности;
– Поставете правила за користење интернет и заедно со вашето дете мора да ги следите правилата;
– Ставете го компјутерот или лаптопот во дневната соба, никогаш во детската соба;
– Објаснете им ги на децата можните опасности од комуникацијата со личност што ја познаваат само преку интернет без да ги придружувате на првиот состанок;
– Објаснете им на децата и младите за опасностите од испраќање сопствени слики преку интернет;
– Предупредете ги дека некритичкиот разговор со непознати лица, особено за сексуални теми може да биде многу опасен за нив;
– Разговарајте со децата колку што е можно повеќе за нивните проблеми и тајни доколку ги имаат;
– Водете разговор поврзан со сексуалните активности;
– Наместо да им се забранува на младите да откриваат лични информации важно е да ги научите како да го ограничат пристапот до тие информации;
– Запомнете, вашите дека можеби знаат повеќе од вас за технологијата, но вие знаете повеќе за животот и треба да ги научите да се однесуваат безбедно;
– Поттикнувањето на информатичка писменост е дел од училишната програма. Важно е да знаете дека вашите деца ќе користат модерна технологија и дека е тешко и штетно за нивниот развој да им се забрани пристап до мобилните телефони, компјутери и интернет. Искуствата покажуваат дека родителскиот надзор и следењето на активностите на децата на интернет претставува важен чекор во нивната заштита, но и тоа не е доволно. Родителите не се во можност постојано да ги следат активностите на своите деца на интернет, но затоа е важно да ги научат децата како безбедно да користат електронски медиум, отколку постојано да ги водат за рака – додава психологот.
Негативни ефекти од медиумите
– Зголемена склоност кон агресивно однесување поради имитирање на такво однесување во медиумите, идентификување со насилни херои, учење дека насилството е оправдан начин за постигнување на целта;
– Намалена чувствителност на насилство, а со тоа и развој на зголемена толеранција кон него, набљудувајќи дека насилството не се санкционира, туку често се наградува;
– Емоционални нарушувања, на пример, развој на стравови и несоница поради постојана повторна изложеност на емоционално вознемирувачка содржина;
– Намалена физичка активност и изложеност на воздух и можна дебелина;
– Намалена креативност;
– Нарушувања на вниманието и концентрацијата;
– Намалени социјални контакти и комуникација во рамките на семејството;
– Изложеност на несоодветни сексуални содржини;
– Прекумерна изолација на децата и младите поради пречестата употреба на интернет.
Позитивни ефекти од медиумите
– Забава и намалување на стресот;
– Учење за емоциите (именување, препознавање емоционални изрази на лицето, справување со емоции);
– Учење на основните поими и концепти и стекнување нови знаења (на пример преку квалитетни детски, едукативни и документарни програми);
– Учење на некои просоцијални однесувања, соработка и емпатија, преку идентификување со позитивни херои;
– Зголемување на свеста за важни теми, како што се насилство, расизам, а со тоа и олеснување на формирањето ставови за одредени нешта.
