ПРЕПОРАКИ НА СТРАЗБУР ЗА НЕЗАВИСЕН СОВЕТ НА ЈАВНИ ОБВИНИТЕЛИ И ЈАВНО ОБВИНИТЕЛСТВО
- Европска комисија за демократија преку правото на Советот на Европа (Венецијанска комисија) и Генералниот директорат за човекови права и владеење на правото (ДГИ) на Советот на Европа го усвоија заедничкото мислење за нацрт-законот за јавното обвинителство и Советот на обвинители на Македонија, давајќи серија препораки
Со писмо од 24 јули годинава, македонскиот министер за правда Игор Филков побара од Венецијанската комисија на Советот на Европа да даде мислење за предлог-законот за јавното обвинителство и предлог-законот за Советот на јавни обвинители. Комисијата одлучи да го подготви мислењето заедно со Генералниот директорат за човекови права и владеење на правото на Советот на Европа.
На 1 и 2 септември делегација на комисијата, составена од Бетето, Рердам и Ваик, придружувана од Тања ван Дајк од Секретаријатот на Венецијанската комисија, го посети Скопје и се сретна со претставници на Министерството за правда, Врховниот суд, Советот на јавни обвинители, Здружението на јавни обвинители и Адвокатската комора, како и со претставници на Делегацијата на ЕУ во Скопје и неколку организации на граѓанското општество.
По размена на мислења со Александра Деаноска Трендафилова, претседателка на Работната група за двата горенаведени закони, која го претставува Министерството за правда на Македонија, истото тоа беше усвоено од Венецијанската комисија на нејзината 144-та пленарна седница (Венеција, 9-10 октомври 2025 година).
И двата нацрт-закона, според мислењето на Венецијанската комисија и Генералниот директорат за човекови права и владеење на правото (ДГИ) на Советот на Европа, содржат многу позитивни аспекти, нови и преземени од законите што се во сила. Сепак остануваат некои недостатоци. Можноста за обновување на мандатот на генералниот јавен обвинител и простото мнозинство потребно во Собранието за назначување и разрешување на генералниот јавен обвинител не можат да се решат со овие закони. Тоа би барало уставни измени. Со оглед на важноста на овие прашања за автономијата и релативната независност на јавното обвинителство, Венецијанската комисија прво препорачува, како дел од идна уставна реформа, Уставот да се измени и по овие точки, така што повеќе нема да се предвидува можност за обновување на мандатот на генералниот обвинител и ќе се обезбеди квалификувано мнозинство во Собранието за негово назначување и разрешување.
1. Во однос на нацрт-законот за Советот на обвинители, Венецијанската комисија ги дава следните клучни препораки:
– Преиспитување на должината на професионалното искуство потребно за сите членови на Советот на обвинители што не се обвинители, со цел негово стандардизирање;
– Обезбедување алтернатива на методот на избор на четирите необвинители предвиден во нацрт-законот, за да се обезбеди дека изборот се базира на заслугите и интегритетот на кандидатите и промовира разновидна застапеност;
– Предвидување дека обвинителските функции на обвинителите избрани во Советот на обвинители од нивните колеги се суспендирани за време на нивниот мандат во Советот;
– Разјаснување во коментарите на нацрт-законот (ако не и во самиот закон) на концептите „ја поткопува автономијата на обвинителите“ или „ја занемарува или не ги исполнува своите функции и должности во рамките на работата на Советот“ како основа за разрешување на членовите на Советот на обвинители;
– Вклучување дополнителни заштитни мерки за спречување критичните одлуки, вклучувајќи ги и оние што се однесуваат на предвременото губење на мандатот на членовите на Советот, неизбежно да бидат донесени од мнозинството обвинители во Советот;
– Експлицитно наведување во нацрт-законот дека членовите на Советот, без разлика дали се обвинители или не, служат во ова тело во индивидуален капацитет и дека членовите на Советот што се обвинители не се подредени на генералниот јавен обвинител на Републиката во однос на нивната работа во рамките на Советот и одредување дека генералниот обвинител нема право на глас во Советот во одредени области, како што е дисциплината.
Како преодна мерка, да се предвиди дека сегашните членови на Советот продолжуваат да служат до истекот на нивниот мандат.
2. Во однос на нацрт-законот за јавното обвинителство, Венецијанската комисија ги дава следните клучни препораки:
– Вклучување менаџерски и организациски вештини во критериумите за подобност за функцијата генерален обвинител;
– Во законот да се наведе дека мандатот на генералниот јавен обвинител може да се обнови само еднаш, до донесување неопходен уставен амандман, за да се спречи повторен избор на генералниот јавен обвинител, и да се воведе период на размислување што спречува непосреден повторен избор;
– Да се предвиди дека секоја кривична пресуда што резултира со затворска казна го прекинува мандатот на генералниот обвинител и обвинителите;
– Да се изменат основите за разрешување на генералниот обвинител за да се обезбедат поголема јасност и предвидливост;
– Да се бара од владата да достави јасно образложение до Собранието кога отстапува од мислењето на Советот на обвинители за разрешувањето на генералниот обвинител;
– Да се обезбедат соодветни процедурални заштитни мерки за обвинителите што се подложуваат на евалуација;
– Да се отстранат две последователни негативни оценки од листата на „најсериозни дисциплински прекршоци“ што можат да доведат до разрешување;
– Да се разјасни дека одговорноста на генералниот обвинител пред Собранието не се протега на поединечни одлуки донесени од јавното обвинителство и на гонења поведени од јавното обвинителство.
Понатаму, во своето мислење Венецијанската комисија препорачува и:
– Да се дозволи членовите на Советот на обвинители што не се обвинители да станат претседатели на Советот на обвинители;
– Да се прошири една од категориите на судир на интереси (што бара изземање на членовите на Советот).
Тони Гламчевски, наш постојан дописник од Франција
