Со Драмата на Македонскиот народен театар во Пиринска Македонија
Дневник по 40 години (8)
Пред 40 години, во октомври 1982-та, ансамблот на Драмата на Македонскиот народен театар од Скопје оствари долга и успешна турнеја низ сите поголеми места во Пиринска Македонија. Од претходното гостување во овој крај беа поминале шеснаесет години. На репертоарот на МНТ овој пат беа култната „Зајдисонце“ од Исак Бабељ и незаборавниот „Кенгурски скок“ од Живко Чинго, обете во режија на Бранко Ставрев. Турнејата ја следеше и новинарот и писател Ристо Лазаров, чиишто дневнички записи тогаш ги објави списанието „Современост“. Го преобјавуваме овој дневник по цели 40 години, верувајќи дека ќе им го привлече вниманието на читателите
Пишува: Ристо Лазаров
Петок, 22 октомври 1982
Кога брзаш, ќе стасаш подоцна. Така било. Ни се расипа автомобилот, на отворен пат. А се враќаме назад, кон Банско. Таму се игра последната претстава на турнејата. Уморни сме, сите.
Во Банско стигнавме со задоцнување, откако во автосервисот во Сандански на црвената „лада“ ѝ беше сменет ременот. Тука сме, под највисоките врвови на Пирин. Застануваме, најпрвин, во центарот на градот. Пред паметникот на Никола Јонков Вапцаров. И за него црвен трендафил. И со него имаме да си поприкажеме, на долго и на широко.
Историјата на градот е богата. Неговите трговци, во минатото, стигнувале дури во Виена. Столарите и резбарите пуштиле длабоки корени во традицијата на градот.
Во куќата на Вапцаров. Музеј. Кустосот нѐ запознава со животописот на поетот. Слушаме внимателно, небаре ништо не знаеме. Го прескокнува Македонскиот литературен кружок. Се разбира. Овде прескокнувањата се навика, речиси фолклорен елемент. А не заборава да каже дека „Банско е б‘лгарски Ерусалим“. Собата на Вапцаров. Мандолината над перницата. Морнарската облека, фотоси, документи. Книги. Стиховите на Вапцаров преведени на над шеесет светски јазици. Нема ниту едно македонско издание на неговите стихови. Пак ли: се разбира!? Пак ли: заради „прескокнувачкиот фолклор“!? Со Живко Чинго на чардакот во куќата. Го гледам како му се стега душата. Молчи. Молчи, а не му е до молчење. Го повикува, сетне, пред бистата на Вапцаров во дворот, целиот колектив да му оддаде почит. Раката му трепери додека го положува букетот цвеќе. Потем, пак молчи. Сите молчат. Чудни се корените на ова молчење.
Ја посетуваме и Велјановата куќа. Сѐ ни кажуваат и за Велјан и за неговото столарско-резбарско мајсторство. Само заборава кустосот, истата жена што нѐ водеше и во куќата на Вапцаров, да каже дека конкретниот Велјан дошол тука од Лазарополе. Ја потсетувам водичката. И на Македонскиот литературен кружок ја потсетувам. Мрмори нешто за Македонија како географски поим. Мрмори таа, а ние сме дојдени на гости, нели?
Ручаме во најблискиот планинарски дом, горе на Пирин. Четири часа од местото каде што е Вихрен. Или Ел-тепе, како што го паметите. „Кога би имало време, би кинисале угоре, бездруго би кинисале“, вели Жоро. Убавата пиринска ела ќе ми прости ако ја здоболе кога ѝ откинав едно гранче: за пријателите во Скопје…
Попладне, самотничко, во хотелската соба. Радио-Скопје јавува дека динарот девалвирал 20 проценти. Дека Маркес е добитник на Нобеловата награда за литература. И една тажна вест: починала Блага Видец. Го прелистувам зборникот од меѓународниот симпозиум по повод 70-годишнината од раѓањето на Вапцаров. Го купив во неговата куќа. Ги препрочитувам неговите стихови:
,,Ех лошо,
ех лошо
е светот устроен!
А може поинаку, може…“
Може. Може и без,,прескокнувања“. Арно ама… Извадок од спомените на брат му Борис: „Синовите на дедо Никола и баба Марија – нашиот татко Јонко и Коце – биле комити уште од седумнаесетгодишна возраст, едниот комита и војвода во Банската чета, а другиот како четник во Охридската чета. Другиот син на дедо Никола – чичо Цветко, кој исто така бил прекрасен човек и пишувал стихови, стихови прости, примитивни но говорливи силно за неговиот патриотизам. Во еден таков примитивен стих чичо Цветко говори вака: ‘Нека македонско знаме славно се разлулее…’“
Одејќи кон Домот на културата, пак поминуваме покрај паметникот на Вапцаров, еден од највисоките пирински врвови на пролетерската поезија. Чинго, патем, ми вели: „Смогни сили, собери си ги емоциите за во песна“. Му ја паметам реченицата.
„Зајдисонце“, последна изведба на турнејата. Пред претставата, шегобијно го задевам стариот флејтист, добриот чичко Пепи Сион. Што би било ако наместо вообичаените акорди, среде претставата, ја засвири „А бре, Македонче…“? Стар е, вели за такви работи. Се смееме.
По претставата: честитки за успешната турнеја. Масовна размена на бакнежи. Прегратки. Бранко Ставрев ми ја подарува нему подарената значка со ликот на Вапцаров. „Твоја е“, вели. Да го паметиш денот.
Талкаме во ноќта, однадвор ја гледаме куќата во која е вршен откупот на мис Стон. Дознаваме еден чуден податок: откако постои Банско, овде не е забележан ниту еден развод на бракот.
На вечерата се разменуваат многу здравици. Сите добиваме и подароци од домаќините. Атмосферата е весела, како и при секоја добро завршена работа. Од ресторанот, песната по полноќ се пренесува во хотелските соби, до рани зори… Жоро ја пее „Нели ти реков, моме Донке“, Кољо, артистот од Ораново, еден од подобрите во благоевградскиот театар, ја пее песната „Кога ќе заминам Шар Планина“, а секретарката на благоевградскиот театар „Кога си тргнав туѓина…“
ГРАНИЦА, ПОВТОРНО
Сабота, 23 октомври 1982
Претпладне во Благоевград. Во канцеларијата на директорот на театарот се водат завршните разговори за унапредување на соработката. Се очекува двата театри, скопскиот и благоевградскиот, да потпишат договор за тоа.
Разговорите завршуваат успешно. Но договорот сепак не се потпишува. Како онаа со операцијата и пациентот. При формулирањето на договорот, работата ќе запне за тоа чие дело да се постави на благоевградската сцена. Домаќините не одбиваат, но бараат „тајмаут“ за внесување на терминот „дело од македонската драматургија“ во договорот. Сето друго е многу лесно договорено, со нагласен заемен интерес. Сега состојбата е необична. Чашата на успехот малку заматена. Но треба да се верува, рекол оптимистот. И нема причина да не се верува: договорот треба да се потпише во Скопје, при свеченото отворање на новата зграда на Македонскиот народен театар.
Проштална средба со домаќините во Клубот на уметниците во Благоевград. Таа просторија, со оглед дека е во театарската зграда кај нас би ја нарекле театарско бифе. Бранко Ставрев им се заблагодарува, кревајќи чаша, на актерите на Македонскиот народен театар од Скопје затоа што знаеја пред каков народ играат.
Пак прегратки.
Пак бодликави жици и недогледни огради. Граница. Сега, на враќање. Автобусите минуваат на наша страна. Сите сме загледани назад, во планината. Планино, Пирин Планино, многу си Пирин убава…
Прекрасна е, пустата.
