Скопје доби извештај од Стразбур со многу забелешки

Комитетот за превенција од тортура (КПТ) на Советот на Европа (СЕ) изготви извештај со препораки, во кој повикува македонските власти да ги имплементираат
дадените препораки и „да се избегне потребата комитетот да објавува јавно соопштение“. Интегралниот извештај на КПТ, од кој објавуваме некои покарактеристични делови, е обемен, на 87 страници и е објавен според „процедурата за автоматско објавување, за која се согласиле македонските власти“

Комитетот за превенција од тортура (КПТ) на Советот на Европа (СЕ) го процени третманот на затворените лица во четири
затвори во Македонија

Во текот на периодичната посета на Македонија во 2023 година, делегацијата на Комитетот за превенција од тортура (КПТ) на Советот на Европа го проценуваше третманот на лицата затворени во четири затвори, особено во затворот „Идризово“ и во воспитно-поправната установа за малолетници. Комитетот (КПТ), исто така, ги испитуваше третманот и правните заштитни мерки што им ги дава на лицата лишени од слобода од страна на полицијата и ја разгледа ефективноста на истрагите за поплаки за наводно лошо постапување со таквите лица. Дополнително, беше прегледан третманот на пациентите сместени во две психијатриски болници и на резидентите сместени во домот за социјална грижа. КПТ во врска со тоа изготви извештај со препораки, во кој повикува македонските власти да ги имплементираат овие препораки и да ја избегнат потребата комитетот да објавува јавно соопштение.

Наводи за малтретирање граѓани од страна на полицијата во изминативе години

Во извештајот се забележува дека многу лица изнеле наводи за малтретирање од страна на полицијата. Наводите се состоеја од шлаканици, тупаници и клоци, како и удари со палки и кундак од оружје, нанесени на лица при нивното апсење или во моментот на нивното испрашување во канцеларијата на инспекторот. Според мислењето на КПТ, нема значително подобрување во неговите наоди од посетите во 2019 и 2020 година и се дадени препораки за усвојување кохерентна стратегија за ефикасно справување со овој феномен, како што е обуката на полициските службеници за техники на рачна контрола, ширење периодични пораки за нулта толеранција на недоличното однесување од страна на полициските началници и подобрување на медицинскиот преглед на новопримените притвореници во притвор.
Системот на законски заштитни мерки за лицата лишени од слобода од полицијата бара дополнително подобрување, особено во однос на пристапот до адвокат и понезависен и доверлив пристап до лекар во полициски притвор, со цел да се обезбеди целосна усогласеност со стандардните оперативни процедури. Извештајот, исто така, повикува на надградба на полициските ќелии за притвор, особено надвор од Скопје, и за систематско обезбедување храна и вода за лицата што се во полициски притвор.

Критики до пенолошките институции

На самиот почеток, комитетот забележува дека феноменот на пренатрупаност на затворите може ефективно да се справи со политика на модулирање на бројот на лица испратени во затвор, наместо преку друга амнестија. Комитетот, исто така, го изразува својот став дека спроведувањето на втората фаза од програмата за реконструкција на затворот „Идризово“, финансирана првенствено од заемот од Банката за развој на Советот на Европа (ЦЕБ), е клучен за стратегиската реформа на целиот затворски систем, за која КПТ долго време се залага.
Делегацијата доби неколку наводи за физичко малтретирање на затворениците од страна на персоналот, главно во затворот „Идризово“, што се состоеше од шлаканици, тупаници и клоци. Извештајот, исто така, ја критикува практиката на долготрајна и неопределена изолација/одвојување на затворениците што го прекршиле куќниот ред, особено во затворот „Идризово“, каде што лицата биле сместени во ќелија во страшни услови, нередовно им се обезбедувало храна и не им се нудел пристап до вежбање на отворено. Властите, според КПТ, треба да ја прекинат оваа практика. Ситуацијата на насилство меѓу затворениците е подобрена во затворот „Скопје“, но останува сериозен проблем во затворот „Идризово“, каде што делегацијата забележа голем број инциденти, поткрепени со медицинска документација, особено во таканаречениот дел „Амбуланта“. Главните причини за овој феномен остануваат поврзани со пренатрупаноста, хронично недоволниот број вработени, отсуството на систем за распределба во ќелиите и корупцијата на персоналот. Треба да се развие и да се спроведе стратегија за искоренување на овој феномен и за обезбедување подобар надзор од страна на персоналот, вклучувајќи и преку видеонадзор.
Извештајот ги забележува плановите за надградба што ги воведе во последните години и заклучува дека условите за притвор се малку подобрени и дека се видливи напорите за одржување одредено минимално ниво на хигиена и состојба на поправка, особено во затворите „Скопје“, „Штип“ и „Прилеп“. Во затворот „Идризово“, и покрај неодамнешното реновирање на женскиот оддел, другиот дел од установата покажуваше постојани недостатоци, како што се дотраени санитарни јазли, валкани распаднати ѕидови, нефункционално осветлување, наезда од штетници, недостиг од постелнина и валкани душеци. Извештајот, исто така, ги критикува лошите хигиенски услови за затвореничките и малолетниците.
Напорите за регрутирање на 70 нови затворски службеници и за отворање на новиот центар за обука се соодветно земени предвид, но, според мислењето на КПТ, останува клучно да се осигури дека високите раководители на затворите (т.е. директорите и нивните заменици) се назначуваат на транспарентен начин, со заслуга и на деполитизиран начин. Борбата против корупцијата на персоналот останува уште еден важен предизвик каде што е постигнат само скромен напредок, а преземените мерки за пофалба (како што е Проектот за разузнавање на затворите) допрва треба да покажат резултати.
Во однос на обезбедувањето здравствена заштита на затворениците, во извештајот се забележува дека Министерството за здравство се чини дека ја презело оваа задача со одредена неволност и дека, за жал, не е извршено регрутирање на здравствен персонал во затворите „Идризово“ и „Скопје“. Проблемите со пристапот на затворениците до лекар во затворот „Идризово“, несоодветниот медицински скрининг, тешкотиите во поврзувањето со болниците во заедницата и лошото управување со затворениците со нарушувања на употребата на супстанции се нагласени во извештајот. Понатаму, треба да се зајакнат правните заштитни мерки при примената на дисциплинските постапки и да се воспостави подобрен надзор врз употребата на средствата за принуда, вклучувајќи и подобра обука на персоналот. Исто така, постои потреба од проширување на правата за посета на затворениците.

Забелешки до психијатриските болници

Многу пациенти и во Демир Хисар и во Психијатриската болница во Скопје зборуваа позитивно за нивните интеракции со персоналот и за начинот на кој тие биле третирани. Меѓутоа, неодамна беше откриено насилство меѓу пациентите и напади врз персоналот во двете институции, а особено сериозна состојба беше забележана во Одделението за судска медицина во Психијатриската болница во Скопје. Властите треба итно да го решат ова прашање, вклучувајќи и со зголемување на нивото на персонал и обука на персоналот.
Условите за живот во двете посетени психијатриски болници беа генерално прифатливи во одделенијата што имаа корист од неодамнешното реновирање и генерално лоши во нереновираните одделенија. Конкретно, одделенијата за судска медицина беа во лоша состојба поради негрижа, а понекогаш и нехигиенски. Со неколку исклучоци, собите и заедничките области беа строги и безлични и не обезбедуваа личен простор што може да се заклучува. Позитивна нота е што огромното мнозинство од собите нудеа соодветна вентилација и добар пристап до природна светлина. Се повикуваат властите енергично да продолжат со надградбата на условите за живот во психијатриските болници во Демир Хисар и во Скопје, вклучувајќи и преку развивање и спроведување план за одржување на објектите за сите болнички згради.
Постои постојана потреба од зголемување на нивото на персонал и обука на персоналот во двете болници, што бара итна акција од властите. Мора да се зајакне бројот на психијатри и персонал од одделението (медицински сестри и редари).
За жал, специфичните препораки формулирани од страна на КПТ во претходните извештаи за употребата на средства за ограничување останаа во голема мера неимплементирани. Голем недостаток беше континуираната практика во Психијатриската болница во Демир Хисар на имобилизирање на пациентите во кревет со метални синџири и катанци, што може да значи нечовечко и понижувачко постапување и мора веднаш да се прекине. Дополнително, сосема е несоодветно во двете болници редовно да се повикуваат приватни чувари без посебна обука за да му помогнат на здравствениот персонал да ги стави под контрола вознемирените пациенти.
Делегацијата откри дека неодамна е формирано неформално одделение за сегрегација во Одделот за судска медицина во Психијатриската болница во Скопје. Функционирањето на одделението поттикна неколку сериозни грижи, вклучувајќи и отсуството на јасни и експлицитни медицински причини за поставување на одделението, отсуството на медицински надзор и без индивидуализирани терапевтски активности – вклучувајќи и пристап до отворено. Исто така, имаше отсуство на здравствен персонал на одделението, што резултираше со тоа што пациентите останаа под единствен надзор на приватно обезбедување без посебна обука. Комитетот смета дека оваа продолжена сегрегација без каков било психотерапевтски пристап не е погодна за воспоставување терапевтска средина и е штетна за пациентите. Функционирањето на одделението треба да се ревидира во светлината на голем број водечки принципи поставени од комитетот.

Констатирани состојби во Специјалниот завод за лица со ментален инвалидитет во Демир Капија

Во Специјалната установа во Демир Капија, позитивни констатации беа наведени за „спалните соби и комуналните простории во одделенијата А и Б“ што нудеа генерално чисти и пристојни услови за живеење, во уредна и донекаде персонализирана средина. Ова не беше случај, сепак, за жителите во одделението Ц, на кои „не им беа понудени задоволителни услови“. Комитетот ги охрабрува властите да ги удвојат напорите за спроведување на планираниот трансфер на сите жители на институцијата во нови објекти во следните неколку месеци, како што е најавено.
Психосоцијалните и рекреативните активности беа крајно ограничени, особено за жителите сместени во одделенијата Б и В, на заглавените жители од одделението Б и повеќето жители од одделението В. Индивидуалните планови за лекување и рехабилитација беа соодветно подготвени за жителите што требаше да бидат префрлени во станбени единици, но сè уште беа дефицитарни за другите жители. Властите треба да обезбедат сите жители да можат да имаат корист од соодветен опсег на активности (вклучувајќи дневни вежби на отворено), врз основа на индивидуализирани планови развиени од мултидисциплинарен тим со вклучување на жителите.
Состојбата со персоналот дополнително се влоши по претходната посета на КПТ во 2019 година. Специјалната установа во Демир Капија сè уште беше без редовно вработен лекар, што резултираше, меѓу другото, со критично несоодветно обезбедување услуги за ментално здравје на жителите. Понатаму, бидејќи во секое од трите одделенија генерално беше присутно само едно одговорно лице, жителите сместени во посебно крило на одделението В останаа без постојан надзор, ситуација што генерира сериозна опасност по безбедноста за нив. Националните власти мора да преземат итни активности за да се осигурат дека потребите за здравствена заштита на жителите се соодветно задоволени, вклучувајќи и со преземање решителни чекори за справување со тешкотиите при регрутирањето на персоналот, доколку е потребно со приспособување на важечките скали на плати.
Конечно, немаше индикации за прекумерна употреба на средства за рачно или механичко ограничување на жителите. Сепак, често се прибегнуваше кон хемиско ограничување како одговор на епизоди на возбуда или агресивност. Властите треба да преземат чекори за да обезбедат дека сите средства за ограничување се применуваат само како последно средство и дека на персоналот му се нуди соодветна обука за ова прашање, вклучувајќи и за управување со предизвикувачко однесување и техники на деескалација.
Извештајот на КПТ долг 87 страници е објавен според процедурата за автоматско објавување, за која се согласиле македонските власти.

Тони Гламчевски, дописник на „Нова Македонија“ од Стразбур