Други вакви примери преседани (како Преспанскиот договор) нема во глобални рамки, во кои флагрантно се нарушуваат неколку универзални општочовечки принципи на современоста (без да ги споменуваме многупати кажаните прекршувања на врховните, перемпторни меѓународноправни норми, како што се демократијата и самоопределувањето, со Преспанскиот договор). Во текстот што следува се отвора една сосема друга перспектива за силината на токсичноста на Преспанскиот договор…
За еден друг аспект на влијанието на Преспанскиот договор
Скулптурните дела, особено оние со историски наратив, имаат симболично значење за современиот национален идентитет. Честопати спомениците се одликуваат со одредени антиисториски елементи, но тие произлегуваат од слободата на уметничкото изразување или пораката што треба да ја пренесат. Совршен пример за тоа е споменикот на Александар Македонски во Солун, кој е опремен со одредени елементи што не соодветствуваат со историската реалност (артефактите), како што се коринтските шлемови на македонските војници или штитовите што ги симболизираат грчките градови-држави од антиката. Но, сепак, Грците дозволиле уметничкиот израз да има автономија, која и не мора да одговара со вистината, но секако се совпаѓа со обликувањето на нивниот национален, грчки, идентитет…
Со Преспанскиот договор успеавме да дозволиме да се задушат и
слободниот уметнички израз и креативност кај нашите уметници
Во горенаведениот случај, со споменикот на Александар Македонски во Солун, не смееме да заборавиме дека станува збор за самоизразување што произлегува од грчкиот национален наратив. Како што ние, како држава и нација, треба да имаме сенс за историските (грчките) апсурдности, така и грчкото општество треба да има чувство за македонското самоизразување, нешто што најбезобѕирно се поништува со Преспанскиот договор од 2018 година, особено во членот 4.
Да биде јасно: станува збор за преседан, бидејќи една држава на друга држава ѝ одредува како ќе го гради својот национален наратив, нешто што само по себе е апсурдност и на најдиректен начин е интервенција во пренесувањето на македонските мисли, чувства, вредности, индивидуалност и колективитет.
Споменикот на Александар Македонски во Солун – апстрактен концепт за грчкиот национален идентитет
Спомениците, како што се архитектурните или скулптурните дела, особено оние што го манифестираат античкиот период, имаат длабоко симболично значење и се суштински поврзани со грчкиот национален идентитет. За време на создавањето на модерната грчка држава во 19 век, архитектурните и скулптурните дела од антиката, токму тогаш (19 век) беа суштински во изградбата на грчкиот национален идентитет. Тие ги зајакнуваа грчкото национално убедување и култура, а т.н. грчки мит, како што некои експерти го именуваат, стана камен-темелник на современиот хеленизам. Современото грчко општество и понатаму има приоритет кон зачувување и прикажување на скулптурните дела со цел да се нагласи историскиот континуитет на грчкиот народ и Грција, како и нивната поврзаност со антиката. Овој фокус на античкото наследство честопати ги засенува другите историски периоди, како што е византискиот период, во грчкиот национален наратив, велат нашите соговорници.
Да повториме уште еднаш: во контекст на грчкиот национален наратив од антиката е и споменикот на Александар Македонски во Солун, бронзена статуа што го прикажува античкиот македонски крал Александар како јава на својот коњ Букефал. Споменикот беше изграден во 1973 година и е дело на истакнатиот грчки скулптор Евангелос Мустакас. Станува збор за импозантно дело, висината на статуата е шест метри, тежината е четири тони, а вкупната висина со постаментот е единаесет метри. На западната страна од споменикот има релјеф на кој е претставена фамозната битка кај Ис, битка во која античкиот македонски крал Александар ги победува Персијците. Уметничкиот приказ се состои од 45 фигури, притоа може да се види како Александар ја предводи македонската фаланга, а персискиот крал Дариј како бега од военото поле. Во поширокиот комплекс има и две низи на воени штитови и сарси (копја), низата на запад се состои од пет штита и копја, додека онаа на север се состои од три штита и копја. На пет од воените штитови што се лоцирани на запад се врежани претстави на змија, горгоната Медуза, лав, вол и сокол. Штитовите и копјата ги симболизираат обичните македонски војници што учествувале во воениот поход на античкиот крал Александар.
Добро упатени лица велат дека скулптурите се моќни симболи на етноцентризмот (некои велат и на национализмот), отелотворувајќи историски спомени и културен идентитет, но и истрајноста на идентитетот на една нација. Во таа смисла треба да ја разбереме и симболиката на споменикот на Александар Македонски во Солун, односно како апстрактен концепт за грчкиот национален идентитет.
– Споменатиот споменик на Александар има значење за грчкиот национален наратив. Тој се слави како личност што ги отелотворува силата и единството на грчкиот народ. Споменикот е замислен како моќен симбол на наводното македонско наследство и гордост на Република Грција и грчкиот народ, како и трајното влијание на македонскиот крал Александар врз грчката свест. Тој служи како грчка национална рефлексија, а го оживува и античкото македонско кралство како историско наследство на Грција – велат нашите соговорници.
Одредени историчари и познавачи на античкиот период, особено за периодот на античкото македонско кралство и Стара Грција, ни посочија одредени аномалии што можат да се забележат на споменикот на Александар. Конкретно станува збор за одредени антиисториски елементи што се во спротивност од историската реалност, како што се штитовите на кои се претставени змија, горгоната Медуза, вол и сокол, симболи на грчките градови од антиката, како и релјефот на кој македонските војници носат штитови што се несвојствени за македонската фаланга, според нашите соговорници.
– Историски гледано, нешто што се потврдува од археолошките истражувања, но и од светската историска наука, македонската и хеленската армија имале различна симболика, симболика што ги рефлектирала нивните различни идентитети, вредности и улоги во нивните општества. Во таа смисла, типичен шлем за македонските војници бил т.н. фригиски шлем, кој личел на капата носена од Фригите (Бригите), но на релјефот од споменикот на Александар во Солун македонските војници се претставени со коринтски шлем, нешто што е апсурдно и нема никаква историска реалност – велат нашите соговорници.
Според добро упатени лица, во античкиот период постои евидентна разлика во симболиката на штитот меѓу грчките и македонските војници, а таа разлика ги одразува различни културни идентитети, воени традиции и политички определби помеѓу македонското кралство и Стара Грција. Војниците на грчките градови-држави, како што се Атина и Спарта, често користеле штитови украсени со симболи што ги претставуваат нивните полиси (град-држава) или божества.
– Меѓутоа на македонските штитови, особено во времето на кралевите Филип Втори и Александар, честопати е претставено сонцето од Вергина. Во античкиот период сонцето се оформи како белег на македонскиот идентитет и на кралската власт. Доколку се земе предвид тоа, тогаш може да се заклучи дека штитовите што може да се видат околу споменикот на Александар во Солун немаат никаква историска реалност – велат нашите соговорници.
Според добро упатени лица во оваа проблематика, иако станува збор за антиисториски елементи, не смееме да заборавиме дека уметниците честопати отстапуваат од историската реалност, како што е примерот со споменикот на Александар во Солун. Евангелос Мустакас имал сопствена визија и порака што сакал да ја испрати. Со други зборови, споменикот на Александар во Солун ја приспособува историската реалност и ги одразува вредностите на современиот грчки национален наратив, нешто за што треба да се има разбирање и сенс, како што велат нашите соговорници.
Грција треба да покаже сенс и за другата страна
Современиот грчки национален наратив, вклучувајќи го и наследството на Александар Македонски како симбол на грчката гордост и единство, придонесе за спорот помеѓу Република Грција и Република Македонија. Според добро упатени извори, спорот е длабоко поврзан со историјата, идентитетот, културното и друго материјално наследство. Оттука, Грција неосновано ја обвини Македонија дека присвојува симболи и фигури, како што е Александар Велики или сонцето од Кутлеш. Грчкото општество сметаше и сѐ уште смета дека споменикот на Александар во Скопје, како и некои други споменици, е манифестација за историски и културни врски со Античка Македонија.
Проблемот не беше решен, туку продлабочен или, најточно, еднострано киднапирана историја, во 2018 година преку Преспанскиот договор. Имено, конкретно во членот 7, каде што се наведува дека страните прифаќаат дека нивното односно разбирање на термините „Македонија“ и „македонски“ се однесува на различен историски контекст и културно наследство. Исто така во овој член се наведува дека во однос на првата страна, овие термини ги означуваат не само областа и народот во северниот регион на првата страна туку и нивните одлики, како и хеленската цивилизација, историја, култура и наследството на тој регион од антиката до денешен ден, како и дека двете страни изјавуваат дека официјалниот јазик и другите одлики на втората страна не се поврзани со античката хеленска цивилизација, историја, култура и наследство од северниот регион на првата страна, односно Република Грција.
Со други зборови, Република Македонија со членот 7 се откажува од историското и културното наследство на Античка Македонија, како и од македонскиот крал Александар. Според добро упатени лица во оваа проблематика, станува збор за апсурдност и преседан во меѓународните односи. За првпат во историјата на меѓународните односи една држава се обидува да ѝ наметне сопствен историски наратив на друга држава, нешто што не се случило до Преспанскиот договор.
Како резултат на Преспанскиот договор, македонското општество беше сведок на апсурдности како што беше примерот кога со брусилки се отстрануваше сонцето од Кутлеш во Крива Паланка или објаснувањата за некои споменици во Скопје дека ѝ припаѓаат на хеленската цивилизација. Според нашите соговорници, вакви примери нема во меѓународните односи, а истовремено се нарушуваат и неколку принципи на современоста, како што демократијата, самоопределувањето, уметничката слобода или интелектуалното изразување.
– Како што грчкиот скулптор Евангелос Мустакас имал слобода во изразувањето, така и македонското општество треба да има слобода во изразувањето на нештата. Припадниците на грчкиот и македонскиот народ не се директни потомци на античките народи, како што ниту еден народ во светот не е директен потомок на некој антички народ, но тоа не значи дека не треба да се повикуваат на минатото. Како што Република Грција се повикува на античкото минато и го негува наследството на Александар Македонски, така и македонската држава има право да се повикува на историското минато, односно на Античка Македонија и Александар Македонски, бидејќи станува збор за самоизразување – велат добро упатени лица.
Доколку се земе предвид дека самоизразувањето е начинот на кој се пренесуваат мислите, чувствата, вредностите, индивидуалноста и колективните чувства, тогаш може да се заклучи дека Преспанскиот договор на најдиректен начин се меша во слободното изразување на мислата кај припадниците на македонскиот народ. Крајно време е грчкото општество да ја сфати оваа апсурдност и во име на добрососедските односи да покаже некаков облик на почитување на универзалните општочовечки вредност, кон демократијата, која ја сметаат како своја колепка, како и за правото на секој човек (и колективитет) да се нарекува, определува и изразува онака како што се неговите убедувања. Овој аспект на нештата што ги отвораме во овој текст нема многу допирни точки со меѓународното право и со јус когенс, за што понапред и сме пишувале, но отвора една сосема друга перспектива на силината на токсичноста на Преспанскиот договор, со кој не само што се затру македонското општество, држава, нација, историја итн. туку токсичноста се проширува и во регионот и пошироко и има несогледливи последици по иднината на демократијата, меѓународното право и правда и меѓународните односи.
