Луѓето се, можеби, единствените суштества свесни за иднината, но тие премногу често не сакаат да размислуваат за неа. Тоа особено се однесува на македонските политичари, кои неподготвени да се соочат со геополитичката неизвесност, не размислуваат за долгорочни политики, што предизвикува чувство на немоќ, колективна ирационалност и постојано политичко незадоволство. Повикувам на потребата за општествен договор што ќе нè обврзе на морална и политичка одговорност кон идните генерации. Укажувајќи дека поделбата на македонските партии (леви, во центарот и десни) е непотребна, непродуктивна и изнудува уцени, повикувам на политики што ќе овозможат посредување помеѓу приоритетите на сегашноста, наследството од минатото и предизвиците на иднината
Времето, според Свети Августин, е трикратна сегашност: сегашноста што ја доживуваме, сегашната меморија за минатото и сегашното очекување за иднината. Минатото и иднината се поврзани: иднината се дефинира со повикување на сегашноста, додека, пак, сегашноста се определува со нејзиниот однос кон минатото. Тие, минатото и иднината, се пред сè временски категории, оттука, прашањето за нивниот временски опсег е, можеби, едно од најсуштествените прашања за нив. За каков временски опсег станува збор? Нашиот поглед на иднината е секогаш под влијание на тоа како го гледаме минатото, но сепак, минатото не е нужно недопрено од иднината, бидејќи многу од нашите идеи за минатото се всушност производ на тоа како ја гледаме иднината. Така, перспективата за далечната иднина е нераскинливо поврзана со нашите размисли за далечното минато. Тргнувајќи од тоа дека, според сегашните научни сознанија, човечкиот род е стар приближно 200.000 години, првите населени заедници се појавија пред приближно 12.000 години на крајот на плеистоценот и почетокот на холоценот, па затоа, ако се размислува за иднината, можеби не е сосема неочекувано да се анализира времето до следната леден доба, кое конвенционално се предвидува дека ќе биде за 50.000 години од денес или, пак, времето кога ќе се воочи човечка биолошка еволуција, која според Дарвин е речиси незабележливо бавна и за која е потребна многу долга временска скала. Во текот на изминатите 50.000 или повеќе години, човечката еволуција е примарно културна додека, пак, неговата биолошка еволуција е незначителна или таа воопшто не се случи. Оттука, кога станува збор за временскиот опсег на размислите поврзани со минатото и иднината, треба да се вклучуваат не само краткорочни туку и долгорочни анализи.
Во однос на минатото, историската наука во последните неколку децении доживеа бурни промени, коишто може да се групираат во пет тенденции. Првата тенденција се однесува на фрагментација, супспецијализација, па така, историјата често се идентификува со придавките: политичка, воена, семејна, родова, економска, социјална, еколошка, интелектуална или културолошка. Втората тенденција – интеграција, подразбира интердисциплинарно и холистичко разбирање на историјата, вклучувајќи ги и другите општествени и хуманистички науки. Третата тенденција се однесува на временскиот опсег на историските истражувања. Во книгата „Историскиот манифест“ (The History Manifesto, 2014), Гулди и Армитич се против истражувањата што опфаќаат кратки временски периоди и се залагаат за враќање на концептот „долго траење“ – термин поврзан со револуцијата во историографија што се случи во Франција помеѓу 30-тите и 60-тите од 20 век и појавата на списанието „Анали за економската и социјалната историја“ (Annales d’histoire économique et sociale).
Последните две тенденции, втората и третата, се тесно поврзани со концептите „длабока историја“ (deep history) и „голема историја“ (big history) што се појавија во 21 век. Длабоката историја, интегрирајќи ги историјата, археологијата и палеонтологијата, го истражува минатото од почетокот на човечката раса, додека, пак, големата историја се враќа до почетоците на универзумот и Големата експлозија и интегрира знаења од природните науки. Така, терминот „долго траење“ се прошири од векови до времиња поврзани од настанувањето на Универзумот, Земјата или човечката раса до денес. Тоа овозможи да се создаде поимот „антропоцен“ – термин што означува геолошка епоха, во која „антропогените објаснувања на климатските промени го опишуваат колапсот на вековната хуманистичка разлика помеѓу историјата на природата и историјата на човекот“ – првата од четирите тези на професорот по историја Чакрабарти во статијата „Климата на историјата: Четири тези“ (The climate of history: Four theses, 2009). Четвртата тенденција – ирелевантност, подразбира, според Гулди и Армитич, дека историчарите сѐ повеќе избегнуваат, од една страна, да се соочат со авторитетите – да ја кажат вистината, а од друга страна, избегнуваат да се обидат да изречат мислења за иднината врз основа на минатите трендови. Петтата тенденција – банализација, релативизација, „нормализација“ на дел од историските настани, што подразбира справување со товарот од минатото користејќи обиди да се заборави и манипулира минатото.
Во однос на иднината, нејзината научна перцепција (во општествените и хуманистички науки) се однесува претежно на иднина блиска до сегашноста – временски опсег од триесетина години. Така, на пример, Бел во книгата „Доаѓањето на постиндустриското општество: ризично вложување во општественото предвидување“ (The Coming of Post-Industrial Society: A Venture in Social Forecasting, 1973), зборува за непосредната иднина – до крајот на 20 век, на постиндустриското општество, термин што тој го воведе, при што, според Бел, постојат три компоненти на постиндустриското општество: поместување од производство кон услуги, централизираноста на индустриите засновани на науката и подемот на новите технички елити и појавата на нов принцип на стратификација. За општествените и хуманистичките науки, како и за голем дел од научната фантастика, иднината беше продолжение на сегашноста или барем не премногу оддалечена од неа. Иако сместен во имагинарна иднина, „Храбриот нов свет“ (1932 г.) на Хаксли е роман за сегашните трендови кон технолошка дистопија, додека, пак, Орвел подемот на тоталитаризмот во книгата „1984“ го смести само 36 години подоцна од годината кога тој го заврши пишувањето на романот. Дури и повеќе критичните историски визии за иднината – на филозофите Јасперс и Расел – во периодот по 1945 година, ја вклучуваат итноста поради создавањето на атомската бомба. Пристапот дека науката е спасител на иднината и технократските тенденции во современата политика се заснова на краткорочните обиди за анализа на иднината (претворени во стратегии) – пристап поврзан со научните сознанија, собирањето податоци за населението и техниките за предвидување. Спротивно на ваквиот пристап, сепак, треба да се издвои неортодоксниот став на Витгенштајн, според кој, предизвиците не се поврзани со појавата на атомската бомба, туку со несомнениот триумф на науката и технологијата, што на крајот ја овозможи перспективата на апокалиптичен крај на светот. Во 1946 година, во расположение на апокалиптична вознемиреност, тој го поздрави крајот на илузијата за научниот напредок, и покрај тоа што неговата пропаст може да значи и крај на човештвото. Што се однесува до далечната иднина, во денешниов есеј, само ќе ги набележам размислите, во изминатите десетина години, на група оксфордски филозофи за морален светоглед на влијанието што нашите денешни постапки можат да ги имаат илјадници, милиони години подоцна. Овие размисли се инспирирани од моралната филозофија на Парфит, кој во своето влијателно дело „Причини и личности“ (Reasons and Persons, 1984) ги постави филозофските основи на она што, според неговото мислење, требаше да стане етика на населението, тргнувајќи од аргументот дека моралните должности кон идните генерации – луѓето што сѐ уште не се родени, се исто толку важни колку и должностите кон сегашните генерации.
Луѓето се, можеби, единствените суштества свесни за иднината, но тие премногу често не сакаат да размислуваат за неа. Тоа особено се однесува на македонските политичари, кои неподготвени да се соочат со геополитичката неизвесност, не размислуваат за долгорочни политики, што предизвикува чувство на немоќ, колективна ирационалност и постојано политичко незадоволство. Повикувам на потребата за општествен договор што ќе нè обврзе на морална и политичка одговорност кон идните генерации. Укажувајќи дека поделбата на македонските партии (леви, во центарот и десни) е непотребна, непродуктивна и изнудува уцени, повикувам на политики што ќе овозможат посредување помеѓу приоритетите на сегашноста, наследството од минатото и предизвиците на иднината. Какво место правнуците на правнуците на нашите правнуци ќе именуваат за свој дом? Дали тогаш, илјадници години подоцна, тие ќе можат да се повикаат на македонско културно наследство? Македонија денес се наоѓа во противречна и конфузна положба – за европска иднина за нас треба да замислиме иднина без нас. Во книгата со наслов „Светот без нас“ (The world without us, 2007), авторот Вајсман нуди оригинален пристап кон прашањата за влијанието на човештвото врз планетата: тој бара од нас да ја замислиме планетата Земја без нас. Јас никако не можам да ја замислам планетата Земја без Македонци. А вие?
